Ukrayna’nın Herson, Zaporijya, Donetsk ve Luhansk bölgelerinin Rusya tarafından uluslararası hukuka aykırı bir şekilde ilhak edilmesinin ardından Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkeler, petrol satışlarında tavan fiyat belirlenmesini içeren ve Moskova yönetimini hedef alan 8. yaptırım paketi konusunda anlaşma sağlamıştır.[1] Ancak söz konusu yaptırımlar, Rusya’ya yaptırım uygulamayan ülkelere de yansımaya başlamıştır. Savaş nedeniyle AB ile Rusya arasında sıkışan ve tercihe zorlanan Sırbistan ise bu süreçten en olumsuz etkilenen aktörlerin başında gelmektedir.
Rusya’ya yaptırım uygulamama konusunda ısrarcı olan; fakat AB üyeliği konusunda da istekli görünen Belgrad yönetimi, “denge” temelli dış politikası sebebiyle zorlu bir süreç yaşamaktadır. Bu nedenle AB, Sırbistan’ın tavrı karşısında daha sert bir tutum benimsemeye başlamıştır. Öyle ki; 6 Ekim 2022 tarihinde Çekya’nın başkenti Prag’da düzenlenen Avrupa Siyasi Topluluğu Zirvesi’nde Rusya’ya yönelik yeni yaptırım paketi görüşmelerinde, Hırvatistan Başbakanı Andrej Plenkovic’in girişimiyle, Rus petrolü sınırlandırmasına ilişkin kısma Sırbistan da eklenmiştir. Böylece AB, Rusya’ya yönelik yaptırımlardan Sırbistan’ı muaf tutmaktan vazgeçmiştir.
Alınan karara göre, Sırbistan’ın 1 Kasım 2022 tarihinden itibaren Trans-Adriyatik Boru Hattı’ndan; yani Hırvatistan üzerinden Rus petrolü almasını yasaklanmıştır.[2] Lakin Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic, söz konusu kararın 1 Aralık 2022 tarihine ertelendiği duyurmuştur.[3] Daha önce Batı Balkan ülkelerinin Rus petrolü yasağından muaf tutulacağını açıklayan AB’nin böyle bir karar değişikliğine gitmesinde, Belgrad yönetiminin Moskova’yla olan ilişkileri belirleyici olmuştur.
Öte yandan Sırbistan’ın AB üzerinden Rus petrolü almasının yasaklanması, Belgrad ile Zagreb arasında gerginliğe yol açmıştır. Nitekim AB’nin son yaptırım paketinde, Rus petrolü sınırlandırmasına Sırbistan’ı dahil etmesinin ardından Sırbistan Başbakanı Ana Brnabic, bu adımın kendilerine karşı açık bir “düşmanlık eylemi” olduğunu belirtmiştir.
Söz konusu kararı yaptırım olarak nitelendiren ve bunun ülke ekonomisi için ciddi sonuçlara yol açacağını öne süren Brnabic, kararın Hırvatistan’ın girişimiyle alınmasını değerlendirmiş ve “Bize karşı dostça olmayan bir tutum sergilendi. Sırbistan’a karşı ne olursa kullanmaya hazır olduklarını gösterdiler. Buna enerji krizi de dahil.” demiştir.[4]
Vucic ise Hırvatistan’ın 1941 yılında izlediği politikalara geri döndüğünü ve Belgrad yönetiminin mevcut sorunları aşabileceğini söylemiştir. Ayrıca Sırbistan Cumhurbaşkanı, “İkili sorunlardan ötürü birbirimize çelme takmaya başlarsak; nasıl Avrupa’da ayakta kalacağız?” sorusunu sormuştur.[5]
Diğer taraftan Sırbistan’daki bazı medya kuruluşları, bu gelişmelere ilişkin “Hırvatistan, Sırbistan’a karşı savaş ilan etti.” başlığını kullanmıştır. Buna karşılık söz konusu kararın Hırvatistan’ın değil; AB’nin politikası olduğunu savunan Hırvatistan Başbakanı Andrej Plenkovic ise Sırp liderinin açıklamasının hiçbir mantığı olmadığını söylemiştir.[6] Ayrıca Plenkovic, Prag’daki Avrupa Siyasi Topluluğu Toplantısı’na atıfta bulunmuş ve “Her ülke, e Rusya’ya yönelik yaptırım politikasına saygı göstermeli ve Ukrayna’yla dayanışma göstermelidir.” açıklamasını yapmıştır.[7]
Bununla birlikte Zagreb’in aynı tutumu AB üyesi olup da yaptırımlara karşı çıkan bazı ülkeler için gösterdiği de söylenemez. Bu yüzden Hırvatistan’ın Sırbistan’a karşı böyle bir yaklaşım içerisinde olması düşündürücüdür. Nitekim Hırvatistan, 2022 yılının Temmuz ayında İkinci Dünya Savaşı’nda ülkedeki en büyük toplama kampı olan Jasenovac’ı ziyaret etmeyi planlayan Vucic’in ülkeye girişini yasaklamıştı.[8] Dolayısıyla Hırvatistan’ın son adımı, Zagreb ile Belgrad arasındaki diplomatik ilişkileri, bir çıkmaza sokabilir. Zaten iki ülke arasında 1941 senesinden bu yana inişli çıkışlı ilişkiler vardır. Bu nedenle de ikili münasebetler pamuk ipliğine bağlıdır.
Macaristan’dan Sırbistan’ı Kurtaran Hamle
Zagreb’in girişimiyle Belgrad’ın Hırvatistan üzerinden yaptığı sevkiyatların AB yaptırımları kapsamına alınmasının ardından Macaristan, adeta Sırbistan’ın “imdadına yetişen” bir karar alarak Rus petrolünü ülkeye taşıyacak bir boru hattı projesi teklifinde bulunmuştur. Budapeşte yönetimi, yeni boru hattının Sırbistan’a ucuz Rus petrol tedariği sağlayacağını ve bu adım sayesinde Macaristan’ın bölgenin enerji altyapısını çeşitlendirme politikasının bir parçası olacağını ifade etmiştir.[9]
Bu kapsamda iki ülke, 10 Ekim 2022 tarihinde Rus petrolünün tedariki için yeni bir rota üzerinde anlaşmaya vardıklarını duyurmuştur. Konuya ilişkin açıklama yapan Macaristan Hükümet Sözcüsü Zoltan Kovacs, Budapeşte ve Belgrad’ın Sırbistan’a Druzhba enerji sistemi üzerinden ham petrol tedarik etmek için yeni bir boru hattı inşa edeceklerini belirtmiştir.[10]
Macaristan’ın bu tür sorunları fırsata çevirerek enerji konusunda bölgede bir rol üstlenmeye çalıştığı, ülke ekonomisini geliştirmeye dönük birtakım girişimlerde bulunduğu söylenebilir. Ancak Rusya’ya yönelik yaptırımlara ülke ekonomisinin kötü etkileneceği gerekçesiyle karşı çıkan Macaristan’ın bu adımının AB tarafından büyük bir tepkiyle karşılanacağı da su götürmez bir gerçektir.
Sonuç olarak Sırbistan’ın Rusya’ya yaptırım uygulamama konusundaki tutumunun AB’nin tepkisini çektiği görülmektedir. Dolayısıyla Rusya’ya yönelik 8. yaptırım paketi kapsamında ülkenin Hırvatistan üzerinden Rus petrolü tedarik etmesinin yasaklanması, AB’nin Belgrad’ı “cezalandırmaya” başladığını göstermektedir. Bu durum, Sırbistan’ın ekonomik olarak zorlu bir süreç yaşamasına neden olacaktır. Bu yüzden de Belgrad, Moskova’ya yönelik dış politikası nedeniyle bu sürecin olumsuz sonuçlarının önüne geçmek için çeşitli alternatife yönelmiştir. Ülkenin Macaristan’la Rus petrolünün tedariki konusunda yeni bir rota üzerinde anlaşmaya varması da bunun işaretlerini vermektedir.
[1] “AB’den Rusya’ya Yeni Yaptırım Paketi”, Bloomberg HT, https://www.bloomberght.com/ab-den-rusya-ya-yeni-yaptirim-paketi-2316563, (Erişim Tarihi: 12 Ekim 2022)
[2] “AB’den Sırbistan’a Yaptırım Gibi Yasak”, Balkan News, https://www.balkannews.com.tr/sirbistan/abden-sirbistana-yaptirim-gibi-yasak-h4577.html, (Erişim Tarihi: 12.10.2022).
[3] “Sırbistan Cumhurbaşkanı: Rus Petrol Fiyatının Sınırlandırılması Kararı 1 Aralık’a Ertelendi”, TRT Haber, https://www.trthaber.com/haber/dunya/sirbistan-cumhurbaskani-rus-petrol-fiyatinin-sinirlandirilmasi-karari-1-aralika-ertelendi-714012.html, (Erişim Tarihi: 12.10.2022).
[4] “Sırbistan Başbakanı Brnabic: AB’nin Sırbistan’ı Muaf Tutmaması Bir Nevi Yaptırım”, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/sirbistan-basbakani-brnabic-abnin-sirbistani-muaf-tutmamasi-bir-nevi-yaptirim/2705257, (Erişim Tarihi: 12.10.2022).
[5] “Sırbistan Cumhurbaşkanı: Rus…”, a.g.m.
[6] “Zagreb-Belgrad Hattında Gerginlik”, Balkan News, https://www.balkannews.com.tr/balkanlar/zagreb-belgrad-hattinda-gerginlik-h4583.html, (Erişim Tarihi: 12.10.2022).
[7] “Serbia, Croatia leaders Trade Barbs over Oil Embargo”, Euractiv, https://www.euractiv.com/section/energy-environment/news/serbia-croatia-leaders-trade-barbs-over-oil-embargo/, (Erişim Tarihi: 12 Ekim 2022).
[8] “Diplomatic Spat Erupts Between Balkan Rivals Serbia, Croatia”, Voice of America, https://www.voanews.com/a/diplomatic-spat-erupts-between-balkan-rivals-serbia-croatia/6662540.html, (Erişim Tarihi: 12.10.2022).
[9] “Hungary, Serbia Agree to Build Pipeline to Ship Russian oil to Serbia”, Reuters, https://www.reuters.com/business/energy/hungary-serbia-agree-build-pipeline-ship-russian-oil-serbia-hungarian-govt-2022-10-10/, (Erişim Tarihi: 12.10.2022).
[10] @zoltanspox, “Vucic and PM Orbán Have Agreed to Build an Oil Pipeline to Hungary.” Twitter, https://twitter.com/zoltanspox/status/1579378945392537600?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1579378945392537600%7Ctwgr%5E142e02dc657fab11ecd2fc1e33300b53cb71b52d%7Ctwcon%5Es1_&ref_url=https%3A%2F%2Fhaberfilm.org%2Fmacaristan-ve-sirbistan-rus-petrolunu-tasimak-icin-boru-hatti-insa-edecek-rusya-ukrayna-savasi-haberleri%2F, (Erişim Tarihi: 12.102022).
