Tarih:

Paylaş:

Afganistan’a Ulaşmak İsteyen Çin: Tartışmalı Vahan mı; Yoksa İstikrarlı Orta Asya mı?

Benzer İçerikler

Bu yazı şu dillerde de mevcuttur: English Русский

Kuşak-Yol Projesi kapsamında çeşitli pazarlara ulaşmak isteyen Çin, alternatif koridorlar ve güzergahlar oluşturmaya çalışmaktadır. Günümüzde Çin’in Asya kıtasında ilişkiler kuramadığı ya da koridorlar tesis edemediği ülke sayısı oldukça azdır. Bu bağlamda karşılıklı saygı ve kazan-kazan yaklaşımı çerçevesinde çeşitli devletlerle yakın münasebetler geliştiren Çin’in günümüzdeki en önemli amaçlarından biri Afganistan’a ulaşmaktır.

Afganistan, ABD’nin çekilmesinden bu yana çeşitli sosyal, ekonomik, siyasi ve insani krizlerle boğuşmaktadır. Ayrıca birtakım terör örgütlerinin Afganistan’da varlık gösterdiği de bilinmektedir.

Söz konusu durum, Taliban yönetiminin otoritesini zayıflatmakta ve iç meşruiyetini sağlamayı zorlaştırmaktadır. Buna rağmen Çin, ülkelerin iç meselelerine karışmama politikasıyla pragmatist çerçeveden hareket ederek kurduğu ilişkiler üzerinden kazanımlarını arttırmayı amaçlamaktadır. Afganistan da bu noktada Çin’in en zorlu sınavlarından biridir.

Hatırlanacağı üzere, ABD’nin Afganistan’dan çekileceği dönemde Çin’in bu ülkeyi Pakistan’la birlikte gerçekleştirdiği Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru’na (CPEC) dahil etmesi konuşulmuştur.[1]

Daha sonra ise ortaya atılan iddialardan biri Vahan Koridoru üzerinden Afganistan’a ulaşmak istediği olmuştur. Lakin söz konusu bölge hem çeşitli terör örgütlerinin bölgedeki varlığı hem coğrafi yapının zorluğu hem de Güney Asya’daki istikrarsızlıkların Çin’i ve diğer bölge ülkelerini etkileme potansiyeli nedeniyle sağlıklı bir tercih gibi gözükmemektedir.

Ayrıca Pakistan’da son dönemde yaşanan siyasi olaylar, Vahan Koridoru’nun öneminin azaldığına dair algıları güçlendirmektedir. Diğer yandan Çinli işçilere bölgede gerçekleştirilen saldırılar ve bölgesel tansiyonun düşmemesi de Pekin’in endişelerini arttırmaktadır.[2] Tüm bunlara ek olarak Pakistan ile Tacikistan arasında Vahan Koridoru’nu kuzey-güney yönlü aşarak bir hattın kurulmasına dair Afganistan’a yapılan baskının bölgedeki gerilimi yükselttiği görülmektedir. Bu da Vahan Koridoru’nu istikrarsızlaştırmaktadır.[3]

Tüm bu gelişmeler nedeniyle Çin’in daha istikrarlı ve güvenlik sorunu olmayan bir güzergaha yöneldiği söylenebilir. Zira kısa süre önce Çin-Özbekistan-Kırgızistan hattının eksik kısmının tamamlanması için çeşitli anlaşmaların yapıldığı ve fizibilite çalışmalarının gerçekleştirildiği bilinmektedir.[4]

Halihazırda Kırgızistan, Özbekistan ile Çin arasındaki en önemli ulaşım merkezidir. Lakin bu ülkedeki demiryolu altyapısının eksikliği, güçlü bir bağın kurulmasını zorlaştırmaktaydı. Bu sebeple üç devlet, Kırgızistan’daki eksikliğin giderilmesine yönelik adımlar atmıştır. Söz konusu demiryoluna ilişkin inşa süreci, aynı zamanda Orta Hat’tın eksik parçasının da tamamlanması demektir.

Öte yandan Özbekistan’ın da uzun süredir Afganistan üzerinden Pakistan’a açılmak istediği bilinmektedir.[5] Bu noktada Pekin yönetimi, bölgesel aktörlerin kendi inisiyatifiyle geliştirmek istediği projelere dahil olarak ve bu ulaşım hatlarını kullanarak Afganistan’a ulaşmaya çalışmaktadır.

Kısaca özetlemek gerekirse, Çin’in Afganistan’a sorunsuz bir şekilde ulaşmak istediği söylenebilir. Üstelik Kırgızistan’daki eksikliğin giderilmesiyle birlikte Çin, sadece Özbekistan’a değil; Afganistan’a da ulaşabilecektir. Bu kapsamda kısa süre önce Çin-Kırgızistan-Özbekistan-Afganistan hattında, Kırgızistan kısmı karayolundan gerçekleştirilse de ilk demiryolu taşımacılığı gerçekleştirilmiştir.[6]

Anlaşılacağı üzere bahsi geçen hattın Kırgızistan parçası tamamlandıktan sonra Çin, diğer bölgelere oranla daha istikrarlı, daha güvenli ve daha az maliyetli bir rota olan Orta Asya üzerinden Afganistan’a ulaşabilecektir. Böylelikle Orta Asya, Çin için hem Avrupa’ya hem de Güney Asya’ya ulaşma konusunda ana merkezlerden biri olacaktır.

Mevzubahis hattın güzergahı ise Kaşgar/Çin-Oş/Kırgızistan-Taşkent/Özbekistan-Mezar-ı Şerif/Afganistan şeklindedir. Güzergahın Afganistan’ın iç kısımlarına doğru uzatılmasına yönelik çalışmalar, bu ülkenin kazanımlarını da arttıracaktır. Zira bir ülke içinde inşa edilen uzun rotalar, daha fazla şehirden geçecek bir demiryolu hattı anlamına gelmektedir. Bu da ilgili şehirlerdeki ticareti olumlu etkileyecektir. Bütün bunlar ise Afganistan’ın kazanımlarını arttırırken; sosyal, ekonomik, siyasi ve insani krizden çıkılması noktasında ihtiyaç duyulan ekonomik kaynağa ulaşılmasını da kolaylaştıracaktır.

Bu noktada Özbekistan ve Kırgızistan gibi ülkelerin Afganistan’a yönelik politikalarının Çin’in politikalarıyla paralellik taşıdığı ifade edilebilir. Özellikle de Afganistan’da istikrarın sağlanması ve pragmatik politikalar çerçevesinde kazan-kazan yaklaşımının benimsenmesi; Taşkent, Bişkek ve Pekin’in Afganistan politikalarının ortak noktalarıdır. Bu sayede Pekin yönetimi, bölgesel projelerin ve koridorların üçüncü aktörler tarafından istikrarsızlaştırılma ihtimalini de bertaraf edecektir.

Sonuç olarak Çin’in önünde Afganistan’a ulaşma noktasında çeşitli alternatifler bulunmaktadır. Lakin bu koridorların önemli bir kısmı oldukça risklidir. Zira Çin’e Asya’daki en yakın ülkelerden biri olarak bilinen Pakistan’da yaşanan olaylar, CPEC’in bile günümüzdeki durumuna ve geleceğine dair tartışmaları beraberinde getirmiştir. Bu noktada Çin’in dış politikasında alternatif koridorlar yaratmak yerine; güvenilir, istikrarlı ve daha az maliyetli koridorlara ulaşmak konusunda bir tutumun öne çıktığı söylenebilir. Zira hem Çin ekonomisinin hem de dünya ekonomisinin olumsuz etkilendiği bir dönemde gönderilen malların ve altyapı yatırımlarının güvenliği ve bölgesel projelerin sürdürülebilirliği önem kazanmaktadır. Bu nedenle de Çin’den Afganistan’a ulaşma noktasında en risksiz ve en düşük maliyetli güzergah olarak Orta Asya ve Orta Koridor ön plana çıkmaktadır. Dolayısıyla Pekin’in tartışmalı Vahan Koridoru’nun yerine; istikrarlı Orta Asya’yı tercih ettiği söylenebilir.


[1] Charlotte Greenfield, “Pakistan Discussing Expansion of CPEC to Afghanistan-Ambassador”, Reuters, https://www.reuters.com/world/asia-pacific/pakistan-discussing-expansion-cpec-afghanistan-ambassador-2021-09-27/, (Erişim Tarihi: 21.09.2022).

[2] Saikiran Kannan, “Wakhan: The Corridor of Complication between Taliban, Pakistan and China”, India Today, https://www.indiatoday.in/news-analysis/story/wakhan-the-corridor-of-complication-between-taliban-pakistan-and-china-1982403-2022-08-01, (Erişim Tarihi: 21.09.2022).

[3] Abdul Raqeeb Sail, “Did Pakistan talk to Afghanistan on Wakhan? To What Extent the Corridor is Important”, Pajhwok Afghan News, https://pajhwok.com/2022/07/27/no-talks-with-pakistan-on-wakhan-transit-road-iea/, (Erişim Tarihi: 21.09.2022).

[4] Emrah Kaya, “Orta Hat’tın ve Kuşak-Yol’un Eksik Halkası: Kırgızistan”, ANKASAM, https://www.ankasam.org/orta-hattin-ve-kusak-yolun-eksik-halkasi-kirgizistan/, (Erişim Tarihi: 21.09.2022).

[5] Mehmet Seyfettin Erol, “Yeni Özbekistan ve Trans-Afgan Koridoru”, ANKASAM, https://www.ankasam.org/yeni-ozbekistan-ve-trans-afgan-koridoru/, (Erişim Tarihi: 21.09.2022).

[6] “Запущен первый поезд по новому транспортному коридору “Китай-Кыргызстан-Узбекистан-Афганистан””, Podrobn.uz, https://podrobno.uz/cat/uzbekistan-i-kitay-klyuchi-ot-budushchego/zapushchen-pervyy-poezd-po-novomu-transportnomu-koridoru-kitay-kyrgyzstan-uzbekistan-afganistan/, (Erişim Tarihi: 21.09.2022).

Dr. Emrah KAYA
Dr. Emrah KAYA
ANKASAM Dış Politika Uzmanı Dr. Emrah Kaya, Akdeniz Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nden mezundur. Yüksek lisans derecesini 2014 yılında Süleyman Demirel Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde hazırladığı “Latin Amerika'da Sol Liderlerin Yükselişi ve Uluslararası Politikaya Etkisi: Venezuela-Bolivya Örneği” başlıklı teziyle almıştır. Kaya, doktora derecesini de 2022 yılında aynı üniversitede hazırladığı "Terörle Mücadelede Müzakere Yöntemi: ETA-FARC-LTTE-PKK" başlıklı teziyle elde etmiştir. İyi derecede İngilizce bilen Kaya'nın başlıca çalışma alanları; Orta Asya, Latin Amerika, terörizm ve barış süreçleridir.