Bakü-Erivan hattındaki normalleşme çabaları sürse de 9 Kasım 2021 tarihinde İkinci Karabağ Savaşı’nı sona erdiren ateşkes anlaşması imzalanmasına rağmen taraflar arasında kalıcı barış anlaşması imzalanabilmiş değildir. Bu sürecin uzaması ise ateşkes ortamını kırılganlaştırmaktadır. Nitekim 12 Mayıs 2023 tarihinde Azerbaycan-Ermenistan sınırında çatışmalar yaşandığı görülmüştür.[1]
Bu noktada Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov ile Ermenistan Dışişleri Bakanı Ararat Mirzoyan’ın 1 Mayın 2023 tarihinde Washington’da Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dışişleri Bakanı Antony Blinken’in arabuluculuğunda bir araya geldiklerini hatırlatmakta yarar vardır. Zira bu toplantı, ABD’nin gerek Rus yakın çevresinde arabuluculuk diplomasisi bağlamında etkisini arttırmak istediğini gerekse de Rusya-Ukrayna Savaşı nedeniyle yaşanan küresel enerji krizi bağlamında Güney Gaz Koridoru’nun istikrarının sağlanması noktasında ABD’nin bölgedeki normalleşme süreçlerini desteklediğini göstermiştir.
Buna karşılık ihtilafın tarafları arasındaki beklenti farklılıkları da net bir şekilde bir kez daha gün yüzüne çıkmıştır. Zira Bakü yönetimi, İkinci Karabağ Savaşı’nda sahada elde ettiği haklı zaferi, masada da tescil ettirmek istemektedir. Erivan yönetimi ise sahadaki kayıplarını asgari seviyeye indirecek bir anlaşma arayışı içerisindedir. Bu kapsamda Ermenistan, her ne kadar Azerbaycan’la anlaşmaya dair olumlu mesajlar verse de iki konuda taviz vermek istememekte ve bu hususlar da barış sürecini uzatmaktadır.
Mevzubahis meselelerden ilki, Karabağ Ermenilerinin durumudur. Ermenistan’ın çeşitli taleplerine rağmen Bakü, Karabağ’ın Azerbaycan toprağı olduğunu, bölgede yaşayan Ermenilerin tüm Azerbaycan vatandaşlarıyla eşit haklara sahip olacağını ve dolayısıyla bunun Azerbaycan’ın iç meselesi olduğunu dile getirerek konuyu tartışmaya kapatmaktadır. İkinci husus ise Zengezur Koridoru mevzusudur. Bakü, bu koridorun bir an önce açılmasını isterken; Erivan’dan çelişkili açıklamalar gelmekte ve sürecin ağırdan alındığı görülmektedir.
Esasen Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Azerbaycan’la barış anlaşmasının imzalanmasından yanadır. Bunun başlıca nedeni de Paşinyan’ın Batı yanlısı bir lider olmasıdır. Paşinyan, işgal yanlısı politikaların Ermenistan’ın Batı’ya açılmasını zorlaştırdığının ve dolayısıyla dünyadan izole olmasına sebebiyet verdiğinin farkındadır. İzolasyon durumunun aşılması ise Ermenistan’ın komşularıyla normalleşmesinden geçmektedir. Ermeni halkını yoksulluğa mahkum eden bu düşüncenin farkında olan Paşinyan yönetimi, her ne kadar barış anlaşması imzalamak istese de Ermenistan’ın iç dinamiklerinden kaynaklanan muhtelif zorluklar, Paşinyan yönetiminin somut adımlar atmasını zorlaştırmaktadır.
Bahse konu olan durumu açmak gerekirse, Ermenistan’da işgal yanlısı politikaları savunan ve bu bağlamda Erivan’ın Moskova’yla olan münasebetlerini derinleştirmesini arzulayan Karabağ Klanı’ndan bahsetmek gerekmektedir. Klan, Karabağlı olan Ermeni siyasetçileri ifade etmektedir. Bunların önde gelen isimleri eski Cumhurbaşkanları Serj Sarkisyan ve Robert Koçaryan’dır. Bu isimler, işgal yanlısı politikalara dönülmesi talebini yüksek sesle dile getirmekte ve Paşinyan yönetimi üzerinde baskı kurmaya çalışmaktadır.
Anlaşılacağı üzere Karabağ Klanı’nın söylemleri, Ermeni toplumundaki aşırı milliyetçi kesimleri de harekete geçirmekte ve bu da Paşinyan yönetiminin önündeki bir başka zorluğu teşkil etmektedir. Çünkü Ermenistan’da dönem dönem toplumsal hareketler vuku bulmakta ve Paşinyan’ın istifasını isteyen olaylar yaşanmaktadır. Lakin Ermenistan Başbakanı’nın İkinci Karabağ Savaşı sonrasında yaşanan protestolara ve Ermenistan Ordusu’nun verdiği muhtıraya rağmen ülkede gerçekleşen erken seçimi ezici bir üstünlükle kazanması, Ermeni halkının büyük çoğunluğunun barış istediğinin ve işgal yanlısı politikalardan ve bu politikaların ortaya çıkardığı bedellerden yorulduğunu gözler önüne sermiştir.
Paşinyan yönetiminin üçüncü zorluğu ise Ermenistan Ordusu içerisindeki işgal yanlısı ve Rusya’yla yakın işbirliğini savunan kesimlerdir. Büyük çoğunluğu Sovyetler Birliği döneminde eğitim almış generallerin Paşinyan yönetimine baskı yaparak Erivan’ın taviz alanını daraltmak istediği söylenebilir.
Tahmin edileceği üzere, 12 Mayıs 2023 tarihinde Azerbaycan-Ermenistan sınırında yaşanan provokasyon da Ermenistan Ordusu’ndaki bir grubun Paşinyan yönetiminin taviz alanını daraltma çabasından kaynaklanmaktadır. Çünkü 1 Mayıs 2023 tarihinde Washington’da gerçekleşen görüşmenin ardından 14 Mayıs 2023 tarihinde Paşinyan ile Azerbaycan Cumhurbaşkanı Sayın İlham Aliyev’in Avrupa Konseyi Başkanı Charles Michel’in aracılığında Brüksel’de bir araya gelmesi beklenmektedir.[2] Buna ek olarak 19 Mayıs 2023 tarihinde de Bayramov ile Mirzoyan’ın Rusya’nın arabuluculuğunda Moskova’da bir araya geleceği açıklanmıştır.[3] Dolayısıyla 12 Mayıs 2023 tarihinde yaşanan sınır provokasyonunun arkasında Ermenistan Ordusu’ndaki radikal kesimlerin barış arayışlarını sabote etme ve Paşinyan yönetimini baskı altına alarak Erivan’ın taviz alanını daraltma çabasının bulunduğu ifade edilebilir. Zaten geçmiş müzakere süreçlerinde yaşanan sınır çatışmaları da bunu teyit eder mahiyettedir.
Sonuç olarak İkinci Karabağ Savaşı’nın sona ermesini sağlayan ateşkes anlaşması yürürlükte olsa da kalıcı barış anlaşmasına ilişkin yürütülen müzakerelerin uzaması barış sürecini kırılganlaştırmaktadır. 12 Mayıs 2023 tarihinde sınırda yaşanan çatışma da bunu net bir şekilde gözler önüne sermiştir.
[1] “At Least Two Soldiers Killed in Clashes on Armenia-Azerbaijan Border Ahead of Peace Talks”, WION, https://www.wionews.com/world/at-least-two-soldiers-killed-in-clashes-on-armenia-azerbaijan-border-ahead-of-peace-talks-591841, (Erişim Tarihi: 13.05.2023).
[2] “EU to Host Armenia-Azerbaijan Peace Talks”, Politico, https://www.politico.eu/article/eu-host-armenia-azerbaijan-peace-talk-ilham-aliyev-nikol-pashinyan-charles-michel/, (Erişim Tarihi: 13.05.2023).
[3] “Azerbaycan ve Ermenistan Dışişleri Bakanları 19 Mayıs’ta Moskova’da Görüşecek”, TRT Haber, https://www.trthaber.com/haber/dunya/azerbaycan-ve-ermenistan-disisleri-bakanlari-19-mayista-moskovada-gorusecek-766377.html, (Erişim Tarihi: 13.05.2023).
