Tarih:

Paylaş:

Bosna-Hersek’in NATO Üyelik Süreci

Benzer İçerikler

Bosna-Hersek’te 1992 ile 1995 yılları arasında yaşanan ve yaklaşık yüz bin kişinin ölümüne neden olan savaş, geçtiğimiz Aralık ayında üzerinden 25 yıl geçen Dayton Anlaşması’yla[1] son bulmuştur.[2] Ancak anlaşma, savaşı sona erdirmesine rağmen etnik gruplar arasındaki sorunları bitirememiştir. Birleşmiş Milletler (BM) tarafından Dayton Anlaşması’nın uygulanmasına yönelik denetim bir yıl boyunca Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) liderliğindeki 60.000 askerden oluşan “Uygulama Gücü”yle (Implementation Force-IFOR) gerçekleştirilmiştir. Daha sonra da 2004 yılına kadar nispeten daha küçük bir yapıya sahip olan “İstikrar Gücü” (Stabilization Force-SFOR) aracılığıyla anlaşmanın uygulanması sağlanmıştır. 2004 yılının akabinde ise NATO’nun İstanbul Zirvesi’nde alınan karar kapsamında anlaşmanın denetimi hususundaki görevi, Avrupa Birliği’nin (AB) “Althea Harekâtı” devralmıştır. Bununla birlikte halen azaltılmış personelle de olsa söz konusu ülkede NATO Karargâhı bulunmaya devam etmektedir.

Althea Harekâtı’nın görevi, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin (BMGK) 1551 (2004) ve 1575 (2004) sayılı kararları kapsamında Bosna-Hersek Ordusu’na eğitim vermek, NATO standartlarına erişim konusunda destek sağlamak, caydırıcılık oluşturmak ve Dayton Anlaşması’nda belirtilen rollere ilişkin sorumlulukların yerine getirilmesiyle ülke genelinde güvenli bir ortamının oluşmasına aracı olmak şeklinde özetlenebilir. [3]

Savaş sonrası tesis edilen sisteme göre söz konusu ülke, Bosna-Hersek Federasyonu (FBIH) ve Sırp Cumhuriyeti’nden (RS) oluşan ikili bir yapıyı barındırmaktadır. Bu yapı içerisinde toplam 10 kanton ve bir özerk bölge vardır. Bu kapsamda ülkede 14 hükümet, 600 üyeli 14 parlamento, 190 siyasi parti ve üç ayrı eğitim sistemi (Boşnak, Sırp ve Hırvat) bulunmaktadır.[4] Bunun yanı sıra Bosna-Hersek’te, Dayton Anlaşması’nın uygulanmasının izlenmesi ve uluslararası kuruluşların faaliyetlerinin koordinasyonu amacıyla kurulan Yüksek Temsilcilik Ofisi (OHR) de mevcuttur.

Bosna-Hersek’in NATO üyelik serüveni, örgütün eski Doğu Bloku ülkeleri ve diğer Avrupa devletleriyle sürdürdüğü ikili işbirliğini daha kurumsal bir zemine oturtmak amacıyla uygulamaya koyduğu “Barış için Ortaklık” (BİO) programına 2006 yılında katılmasıyla başlamıştır. Daha sonra NATO’nun 2008 yılındaki Bükreş Zirvesi’nde alınan kararla, bir sonraki aşama olan “Bireysel Ortaklık Eylem Planı” süreci başlatılmış ve hükümetin gerçekleştirmeyi kabul ettiği reformlar, 2010 yılında Estonya’nın başkenti Tallin’deki NATO Dışişleri Bakanları Toplantısı’nda karşılık bularak “Üyelik Eylem Planı’na” Bosna-Hersek’in davet edilmesiyle neticelenmiştir.[5]

Bu noktada NATO’nun tavsiye, yardım ve örgüte katılmak isteyen ülkelerin özel ihtiyaçlarının belirlenmesine ilişkin bir programı olan Üyelik Eylem Planı’nın tam üyelik anlamına gelmediği ve üyelik aşamasının yıllar alabileceği vurgulanmalıdır. Örneğin birliğin 29. üyesi olan ve Üyelik Eylem Planı’na 2009 senesinde kabul edilen Karadağ’ın NATO üyeliği, 2017 yılında gerçekleşmiştir. Örgütün son üyesi olan ve Üyelik Eylem Planı’na 1999 senesinde kabul edilen Kuzey Makedonya’nın NATO üyeliği ise Yunanistan’la aralarında anlaşmaya vararak çözdükleri isim krizinden sonra 2020 yılında vuku bulmuştur.[6]

Halihazırda Bosna-Hersek’in NATO üyeliğinin önündeki en büyük engel, ülke yönetiminde söz söyleme gücü bulunan iki yapıdan biri olan Sırp Cumhuriyeti’nin reform kapsamında yapması öngörülen ve Anayasa Mahkemesi’nce de karar alınmış olan taşınmaz askeri mülklerin genel idareye tescil ettirilmesi meselesidir. Bu konuda Sırp Cumhuriyeti direnç göstermektedir. Nitekim 2018 yılının Kasım ayı itibarıyla eski Yugoslavya Ordusu’na ait 63 mülkün yalnızca 33’ü genel idareye tescil ettirilmiştir.[7]

Bosna-Hersek’in uzun yıllar süren Üyelik Eylem Planı süreci, tüm taşınmaz malların tam olarak tescil edilmemiş olmasına rağmen 2018 yılının Aralık ayındaki NATO Dışişleri Bakanları Toplantısı’nda onaylanarak etkinleştirilmiş ve hükümete konuyla ilgili “Yıllık Ulusal Programı” yayınlaması konusunda çağrıda bulunulmuştur.[8]

Bahse konu olan programın sunulması, Cumhurbaşkanlığı Konseyi’nin Sırp üyesi Milorad Dodik’in vetosu nedeniyle ertelenmiş ve sorun, 2018 yılında düzenlenen genel seçimlerden sonra yapılan hükümet görüşmelerini de etkilemiştir. Zira bu tavır, uzun süre hükümetin kurulmasını engellemiştir. Nitekim hükümet, 19 Kasım 2019 tarihinde daha kapsamlı bir anlaşmanın parçası olarak Dodik’in Reform Programı’nı kabul etmesinden sonra kurulabilmiştir. Bu da hükümet kurma sürecinin 14 ayı bulduğu anlamına gelmektedir.[9]

Bosna-Hersek, 2014 senesinde sonlandırılan Afganistan Güvenlik ve Yardım Gücü (ISAF) ve halen bölgede devam eden Kararlı Destek Görevi (Resolute Support Mission) gibi NATO önderliğindeki harekât ve görevlere 2009 yılından itibaren katkı sağlamıştır. NATO yetkililerince de Bosna-Hersek’in üyeliği desteklenmektedir.[10]

Sonuç olarak, üyelik sürecinin başlangıcından bu yana Bosna-Hersek, karmaşık ve çok sesli politik yapısından kaynaklanan sorunlara rağmen önemli bir mesafe kaydetmiştir. Ülkenin NATO üyeliğinin karar sürecindeki eşit söz hakkı sayesinde çıkarlarını gündeme getirme fırsatı yaratacak olması, toprak bütünlüğü ve egemenliğinin NATO güvenlik şemsiyesi altına alınması, güvenlik algısıyla birlikte artacak yabancı yatırımlar ve AB üyeliğinin de kapısını aralaması gibi avantajları olacaktır. Üstelik Balkanlardaki istikrar ve güven ortamı, NATO’nun da bölgeye ilişkin beklentileriyle uyuşmaktadır.


[1] Dayton Anlaşması; 21 Kasım 1995 tarihinde ABD’nin Ohio eyaletindeki Dayton şehrinde parafe edilmiş ve 14 Aralık 1995 tarihinde Fransa’nın başkenti Paris’te Bosna Hersek Cumhurbaşkanı Aliya İzetbegovic, Sırbistan Cumhurbaşkanı Slobodan Milosevic ve Hırvatistan Cumhurbaşkanı Franjo Tudjman tarafından imzalanmıştır.

[2] “NATO Secretary General Marks the 25th Anniversary of the Dayton Peace Agreement and Underscores the Importance of Continued Partnership with Bosnia-Herzegovina”, NATO, https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_179609.htm?selectedLocale=en, (Erişim Tarihi: 24.01.2021)

[3] “About EUFOR”, Operation Union Force in BİH Operation Althea, http://www.euforbih.org/index.php/about-eufor/background, (Erişim Tarihi: 24.01.2021)

[4] Peter Plenta-Hamza Preljević, “Challenges of the Integration Process of Bosnia and Herzegovina towards the NATO Membership”, Second Sarajevo International Conference At: Sarajevo, 1, 2016, s. 534.

[5] “Relations with Bosnia and Herzegovina”, NATO, https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_49127.htm, (Erişim Tarihi: 24.01.2021)

[6] “Membership Action Plan (MAP)”, NATO, https://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_37356.htm, (Erişim Tarihi: 24.01.2021)

[7] “Bosnian Minister Floats Hopes of Progress towards NATO”, Balkan Insight, https://balkaninsight.com/2018/11/14/bosnia-s-fragile-hope-to-activate-map-for-nato-11-13-2018/, (Erişim Tarihi: 24.01.2021)

[8] “NATO Approves Membership Action Plan for Bosnia”, Balkan Insight, https://balkaninsight.com/2018/12/05/nato-approves-membership-action-plan-with-bosnia-12-05-2018/, (Erişim Tarihi: 24.01.2021)

[9] “Bosnia Gets Government After 14-Month İmpasse”, Deutsche Welle, https://www.dw.com/en/bosnia-gets-government-after-14-month-impasse/a-51785707, (Erişim Tarihi: 04.02.2021).

[10] “İstikrarlı ve Güvenli Balkanlar, NATO’nun da Çıkarıdır”, Time Balkan, https://timebalkan.com/istikrarli-ve-guvenli-balkanlar-natonun-da-cikaridir/ (Erişim Tarihi: 24.01.2021)

Emekli Deniz Albay Ferhan ORAL
Emekli Deniz Albay Ferhan ORAL
Born in 1972 in Denizli. He graduated from the Naval War College in 1994. During his 24-year career, he served in various submarine ships and headquarters. Among his headquarters assignments, he served as the Directorate of Civil-Military Cooperation of the EU Force in Bosnia-Herzegovina, the Directorate of Planning and Principles of the General Staff, the Operations-Intelligence Directorate of the Supreme Headquarters of Allied Powers in Europe (SHAPE) and the Multinational Maritime Security Center of Excellence. He holds master's degrees in Sociology and Maritime Safety, Security and Environmental Management and is currently pursuing his PhD in Maritime Safety, Security and Environmental Management at Dokuz Eylül University, Faculty of Maritime Studies. He has three articles published in national refereed journals. Maritime security and NATO issues are among his research and study areas and he speaks English and basic French.