Tarih:

Paylaş:

CICA Ülkelerinin Afgan Sorununa Yaklaşımı

Benzer İçerikler

Bu yazı şu dillerde de mevcuttur: English Русский

Gerek maksadı gerekse üye ve gözlemci üye sayısı bakımından Asya’nın en önemli güvenlik platformu konumundaki Asya’da İşbirliği ve Güven Arttırıcı Önlemler Konferansı’nın (CICA) 6. Zirvesi, Kazakistan’ın başkenti Astana’da 12-13 Ekim 2022 tarihlerinde düzenlenmiştir. Zirvenin temel hedefi, Asya’da güvenlik alanında diyaloga dayalı bir işbirliği zemininin yaratılmasıdır. Kıtanın güvenlik, barış ve istikrarından söz edildiğinde; Afganistan’ın yarım asırdır yaşadığı işgal, savaş ve istikrarsızlığın liderlerin konuşmalarından yer almaması düşünülemez.

Afganistan’ın CICA üyesi olmasına rağmen Taliban yönetiminin resmi düzeyde tanınmaması, Taliban’ın Astana’ya davet edilmemesine neden olmuştur. Buna rağmen Afgan Sorunu, zirvenin önemli gündem maddeleri arasında yer almıştır. Zira Birleşmiş Milletler (BM) başta olmak üzere pek çok aktör, Afganistan’da terör örgütlerinin faaliyetlerini arttırdığını iddia etmektedir.

Hatırlanacağı üzere 2022 yılının Ağustos ayında Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Kabil’de düzenlediği hava operasyonu neticesinde El-Kaide lideri Eymen el-Zevahiri’nin öldürüldüğünü açıklamıştır. Aynı yılın Eylül ayında ise Rusya’nın Kabil Büyükelçiliği önünde terör eylemi meydana gelmiş ve olayda Afganistan vatandaşlarıyla birlikte iki Rus hayatını kaybetmiştir. Pakistan Başbakanı Şahbaz Şerif de BM Genel Kurulu’nda yaptığı konuşmada, Afganistan’da terör örgütleri Devletü’l Irak ve’ş Şam (DEAŞ), El-Kaide, Tehrik-i Taliban Pakistan (TTP), Özbekistan İslami Hareketi ve Doğu Türkistan İslami Hareketi’nin faaliyette bulunduğuna dikkat çekmiştir. Nitekim El-Kaide liderinin öldürülmesinin ardından Taliban yönetimiyle ilişkilerini geliştirmeyi arzulayan devletler bile Afganistan’daki terör tehdidinin ciddi bir sorun olduğunu dile getirmeye başlamıştır.

Afganistan’daki istikrarsızlık, bölge devletleri başta olmak üzere tüm CICA üyelerini tedirgin etmektedir. Bundan dolayı CICA Zirvesi’nde konuşan bazı liderler, Afganistan’daki sorunun ciddi bir tehdit oluşturduğunu belirtmiş ve çözüm için önerilerde bulunmuştur. Bu bağlamda Afgan Sorunu’na vurgu yapan liderlerin başında Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin gelmektedir.

Konuşması sırasında Putin, Rusya’nın Kabil Büyükelçiliği’ne yapılan saldırıya değinerek terör tehditlerine karşı tek başına mücadele edilemeyeceğini ifade etmiştir. Bu kapsamda Afganistan’ın ulusal rezervlerinin serbest bırakılması gerektiğini dile getiren Rus lider, ABD’nin Afganistan’a işgal nedeniyle tazminat ödemesi gerektiğini de dile getirmiştir.[1]

Zirvede Afganistan merkezli gelişmelere değinen bir başka lider de Özbekistan Cumhurbaşkanı Sayın Şevket Mirziyoyev olmuştur. Sayın Mirziyoyev, Afganistan’ın uluslararası toplumun gündeminden düştüğünü ve bunun hata olduğunu belirterek ülkenin terör yuvası haline gelmemesi için Taliban yönetimiyle diyaloğun önem arz ettiğini belirtmiştir. Konuşmasının devamında Özbek lider, BM nezdinde bir müzakere grubunun oluşturmasını da önermiştir.[2]

Afgan Sorunu’na dikkat çeken bir başka devlet başkanı ise İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi olmuştur. Reisi, Afganistan’da tüm etnik ve mezhepsel kimlik gruplarının katıldığı çoğulcu bir hükümet kurulması gerektiğini söylemiş ve Taliban’a uluslararası topluma verdiği taahhütleri yerine getirmesi çağrısında bulunmuştur. Bu kapsamda Afgan Sorunu’nun taraflarına diyalog tavsiyesinde bulunan İran Cumhurbaşkanı, DEAŞ unsurlarının Orta Asya başta olmak üzere Asya’yı istikrarsızlaştırmak için yönlendirildiğini ifade etmiştir.[3] Pakistan Başbakanı Şahbaz Şerif ise barışçıl, istikrarlı ve gelişmiş bir Afganistan’ın bölgenin ve dünyanın çıkarına olduğunu ve bu yüzden de uluslararası toplumun Afgan halkını desteklemesi gerektiğini belirtmiştir.[4]

Yukarıdaki bilgilerden hareketle, liderlerin CICA Zirvesi’ndeki konuşmaları değerlendirildiğinde üye devletlerin genelinin Afganistan’a ilişkin sorunların bilincinde olduğu; fakat çözüm önerileri konusunda farklılaştıkları öne sürülebilir. Örneğin Rusya’ya göre problemlerin nedeni başta ABD olmak üzere Batı’nın işgalci politikalarıdır. Çözüme giden yol da ABD’nin el koyduğu Afganistan ulusal rezervlerini serbest bırakmasından ve ülkeye tazminat ödemesinden geçmektedir.

Özbekistan ise çok vektörlü-yönlü ve çok boyutlu diplomasi anlayışının yansıması olarak ne yalnızca Batılı bakış açısının ne de Batı’yı dışlayan yaklaşımların sorunu çözebileceğini düşünmekte ve bu kapsamda BM’nin inisiyatifinde bir çözüm arayışı geliştirilmesini önermektedir. Esasen Sayın Mirziyoyev’in ortaya koyduğu duruş, Taliban ile uluslararası toplum arasında uzlaşı sağlanmasına vesile olacak bir yol haritası mahiyetindedir. İran ise Afganlar arası diyaloğun geliştirilmesine dönük bir beklenti içerisindedir. Son olarak Pakistan’ın Taliban’ı Afganistan’ın bir realitesi olarak gördüğü ve istikrar için Taliban’a yardımcı olunmasını savunduğu ifade edilebilir.

Sonuç olarak her ne kadar Taliban yönetimi CICA Zirvesi’ne davet edilmese de toplantının merkezindeki konulardan biri de Afgan Sorunu olmuştur. Bu durum, Afganistan merkezli gelişmelerin tüm Asya’nın güvenliğini ilgilendirdiğini göstermesi bakımından oldukça önemlidir. Fakat liderler, soruna ilişkin çözüm önerilerini kendi ulusal çıkarları doğrultusunda geliştirmektedir. Bu da bölgesel ve küresel rekabetin Afganistan’a yansımaya devam etmesi anlamına gelmektedir. Oysa Afganistan’daki sorunların en önemli nedenlerinden biri de bu rekabettir. Buna rağmen söz konusu rekabetin bölgesel-küresel konsensüse dönüşecek şekilde işbirliğine evrilmesi, Afganistan’da barış ve istikrarın sağlanmasına kapı aralayabilir.


[1] “پوتین: افغانستان باید غرامت جنگی دریافت کند”, VOA, https://www.darivoa.com/a/putin-says-afghanistan-must-receive-war-compensation/6788323.html, (Erişim Tarihi: 14.10.2022).

[2] “رئیس‌جمهور ازبکستان در نشست سیکا: افغانستان فراموش شده است”, Afintl, https://www.afintl.com/202210136795, (Erişim Tarihi: 14.10.2022).

[3] “رئیس‌جمهور ایران می‌گوید افغانستان برای گذر از ناامنی به گفتگوهای سیاسی نیاز دارد”, Afintl, https://www.afintl.com/202210131487, (Erişim Tarihi: 14.10.2022).

[4] “پوتین: افغانستان باید غرامت جنگی دریافت کند”, VOA, https://www.darivoa.com/a/putin-says-afghanistan-must-receive-war-compensation/6788323.html, (Erişim Tarihi: 14.10.2022).

Ahmad Khan DAWLATYAR
Ahmad Khan DAWLATYAR
Ahmad Khan Dawlatyar, 2013 yılında Kunduz Üniversitesi Hukuk ve Siyaset Bilimi Bölümü’nden mezun olmuştur. Yüksek lisans derecesini Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi Anabilim Dalı’nda “Türkiye Cumhuriyeti ve Afganistan İslam Cumhuriyeti Anayasalarında Güçler Ayrılığı İlkesi Üzerine Karşılaştırmalı Bir Analiz” başlıklı teziyle 2019 yılında almıştır. Çeşitli bilimsel etkinliklere katılan Dawlatyar, Afganistan sorunuyla ilgili bildiriler ve makaleler sunmuştur. Bu kapsamda “Afganistan Sorununun Dini ve İdeolojik Nedenleri” başlıklı sunumu yayınlanmıştır. Halihazırda Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı’nda doktora eğitimine devam etmektedir. ANKASAM bünyesinde yürütülen çalışmalara katkıda bulunan Ahmad Khan Dawlatyar’ın başlıca çalışma alanları Afganistan ve Pakistan’dır. Dawlatyar, anadil seviyesinde Farsça, Özbekçe, Türkçe ve Peştunca dillerine hakimdir. Ayrıca orta düzeyde İngilizce bilmektedir.