2018 yılında dönemin Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Başkanı Donald Trump, koruyucu ticaret önlemleri alarak Çin’e karşı ticaret savaşı başlatmıştır. Bu tarihten itibaren Çin’le özelde ABD’nin ve genelde ise Batı’nın ilişkileri bir mücadele halini almış ve çeşitli ihtilaflar baş göstermiştir. Örneğin 2018 yılında Amerikalı yetkililerinin isteğiyle Huawei Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Meng Wanzhou tutuklanmış ve Çin, bu duruma iki Kanada vatandaşını casusluk suçlamasıyla gözaltına alarak yanıt vermiştir.[1]
Daha sonraki süreçte birçok alanda özellikle de coğrafi olarak Çin’in de bulunduğu Pasifik Bölgesi’nde yer alan siyasi fay hatları üzerinden birtakım gerilimler yaşanmıştır. Örneğin, Avustralya ile Çin arasında Solomon Adaları üzerinden ortaya çıkan güvenlik temelli anlaşmazlık nedeniyle tansiyon daha da yükselmiştir.
Batı, Çin’le ilişkileri gergin bir şekilde devam ederken; kendisini çok daha büyük bir sorunla karşı karşıya bulmuştur. Zira 24 Şubat 2022 tarihinde Rusya, Ukrayna’ya yönelik askeri müdahalede bulunmuştur. Buna karşılık birçok Batılı ülke, Moskova yönetimini hedef alan yaptırımları hayata geçirirken; Kremlin de enerjiyi bir koz olarak kullanmış ve doğalgaz arzını kısmıştır. Bu durum ise enerji krizini beraberinde getirmiştir. Bu yüzden de Avrupalı devletler, enerji sorununu çözebilmek için çeşitli arayışlara yönelmiştir.
Bir yandan Rusya, Ukrayna’daki savaşı devam ettirirken; diğer taraftan da Pyongyang yönetiminin Kuzey Kore’nin askeri faaliyetleri Kore Yarımadası’nda gerilimin tırmanmasına sebebiyet vermiştir. Bu ortamda hem Rusya’nın hem de Kuzey Kore’nin Çin’le sahip olduğu ilişkiler, Batı nezdinde Pekin’in de ötekileştirilmesine ivme kazandırmıştır. Elbette Çin’in böylesi bir durumla karşılaşması, yalnızca Moskova ve Pyongyang’ın eylemlerinden kaynaklanmamıştır. Nitekim Amerikalı uzmanlar, Çin’in Tayvan üzerindeki baskıyı arttıracağını ve iki yıl içerisinde kuvvet kullanımına başvurabileceğini öne sürmektedir.[2] Bu da Batı’da ciddi bir tedirginlik yaratmaktadır.
Tüm bunlara ek olarak Çin’in çeşitli alanlarda casusluk faaliyetlerinde bulunduğu ve bazı ülkelerde seçimlere müdahale ederek demokrasilere zarar verdiği şeklindeki iddiaların gündeme geldiği de bilinmektedir. Örneğin Kanada Başbakanı Justin Trudeau, istihbarat teşkilatı tarafından Kanada’da 2019 yılında gerçekleştirilen seçimlere Çin’in müdahale ettiği konusunda bilgilendirilmiştir.[3] Bunun yanı sıra Çin’in Batı ülkelerinin vatandaşlığına mensup eski savaş pilotlarını Çin Halk Kurtuluş Ordusu’nun eğitilmesi maksadıyla işe aldığı da iddia edilmektedir.[4]
Öte yandan Cinping’in gerçekleştirdiği temaslar, Çin-Batı ilişkilerinde yakınlaşma emarelerinin bulunduğunu göstermektedir. Nitekim 14 Kasım 2022 tarihinde Çin Devlet Başkanı Şi Cinping ve ABD Devlet Başkanı Joe Biden üç saat süren bir görüşme gerçekleştirmiştir. Görüşme sırasında Biden, ABD’nin Çin’le “yeni bir Soğuk Savaş” arayışı içerisinde olmadığını ve “Tek Çin Politikası”na bağlılığını ifade etmiştir.[5] Washington yönetiminin “Tek Çin Politikası”na bağlılığı ve Biden’ın Çin’le çatışma istemediği şeklindeki ifadeleri, taraflar arasında olumlu bir atmosferin oluşmasını sağlamıştır.
Diğer taraftan Cinping, olumlu ifadelerin somut adımlarla desteklenmesi gerektiğini belirtmiş ve ABD Senatosu’nun üzerinde çalıştığı Tayvan Politika Yasası’na atıfta bulunarak Biden’ın söylemlerini somut eylemlerle desteklemesi gerektiğini vurgulamıştır.[6]
G20 zirvesi sırasındaki görüşme trafiğinde Avustralya-Çin liderleri arasında da bir toplantı gerçekleşmiştir. Bu çerçevede Cinping ile Avustralya Başbakanı Anthony Albanese bir araya gelmiştir. Albanese, görüşmeyi sıcak ve yapıcı olarak nitelendirirken; Cinping, Avustralya’yla münasebetleri önemsediğini dile getirmiştir.[7] Ayrıca Kanberra’nın ABD Büyükelçisi Arthur Sinodinos, söz konusu görüşmeyi ikili ilişkilerin iyileşmesi yönünde atılan somut bir adım olarak tanımlamış ve Avustralya’nın Çin’le ilişkilerdeki tansiyonu düşürmek istediğini belirtmiştir.[8] Bunun yanı sıra Büyükelçi, AUKUS başta olmak üzere ittifak anlayışlarında ve savunma politikalarında bir değişiklik olmayacağını da ifade etmiştir. Buna ek olarak Avustralya Savunma Bakanı Richard Marles, Çin’le ilişkilerin iyileştirileceği taahhüdünün Avustralya’nın savunma politikalarına odaklanmayacağı anlamına gelmediğinin de altını çizmiştir.[9]
Dikkat çeken bir diğer görüşme ise Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliği (APEC) Zirvesi’nde Cinping ile Japonya Başbakanı Fumiyo Kişida arasında gerçekleşmiştir. 17 Kasım 2022 tarihinde yapılan görüşmede Kişida ve Şi, ikili münasebetleri geliştirme iradelerini ortaya koymuşlardır. Ukrayna’daki savaşın son durumunu da ele alan liderler, nükleer silah kullanımına karşı olduklarını teyit etmişlerdir.[10] Dahası Kişida, Çin-Japonya ilişkilerinin birçok zorluk içermesine rağmen ciddi bir işbirliği potansiyelini barındırdığını da ifade etmiştir.[11]
Neticede uzun zamandır zor günler geçiren Batı-Çin ilişkileri, uluslararası zirveler vesilesiyle yumuşama işaretleri vermektedir. Bu kapsamda Cinping’in gerek ABD Başkanı gerekse de ABD’nin bölgedeki partneri olan ülkelerin liderleriyle yaptığı toplantıların büyük ehemmiyet arz ettiği söylenebilir. Lakin özellikle de Avustralyalı yetkililerden gelen açıklamalar, güvenlik ve savunma politikaları bağlamında tam anlamıyla işbirliğine evrilen bir sürecin yaşanmadığını da ortaya koymaktadır. Dolayısıyla Çin-Batı ilişkilerinde itici gücün ekonomi olduğunu öne sürmek mümkündür.
[1] Leyland Cecco, “Trudeau Raises ‘Serious Concerns’ About Chinese Interference in Talks with Xi”, The Guardian, www.theguardian.com/world/2022/nov/15/trudeau-xi-canada-china-g20, (Erişim Tarihi: 16.11.2022).
[2] John Grady, “China Will Increase Pressure on Taiwan in Next Two Years Rather Than Invade, Says Pentagon Official”, USNI News, news.usni.org/2022/11/07/china-will-increase-pressure-on-taiwan-in-next-two-years-rather-than-invade-says-pentagon-official, (Erişim Tarihi: 07.11.2022).
[3] Sam Cooper “Canadian Intelligence Warned PM Trudeau That China Covertly Funded 2019 Election Candidates: Sources”, Global News, globalnews.ca/news/9253386/canadian-intelligence-warned-pm-trudeau-that-china-covertly-funded-2019-election-candidates-sources/, (Erişim Tarihi: 07.11.2022).
[4] “Retired RAF Pilots Warned About Training Chinese Military Pilots”, Voice of America, www.voanews.com/a/retired-raf-pilots-warned-about-training-chinese-military-pilots/6798832.html, (Erişim Tarihi: 20.11.2022).
[5] “US’ Sincerity to Its Commitments Vital to Sino-US ties”, Asia News Network, www.asianews.network/us-sincerity-to-its-commitments-vital-to-sino-us-ties/, (Erişim Tarihi: 14.11.2022)
[6] Shen Dingli, “US’ Sincerity to its Commitments Vital to Sino-US Ties”, China Daily, global.chinadaily.com.cn/a/202211/15/WS637335b6a310491754329ce5.html, (Erişim Tarihi:15.11.2022).
[7] Bang Xiao, “Albanese and Xi’s Meeting is More Symbolic Than Practical. What Will Happen Next?”, ABC, www.abc.net.au/news/2022-11-16/analysis-xi-albanese-meeting-g20-bali-australia-china-relations/101655666, (Erişim Tarihi: 15.11.2022).
[8] Kirsty Needham-David Brunnstorm, “No Shift in Australia Defence Policy After Xi Meeting-Diplomat”, Reuters, www.reuters.com/world/no-shift-australia-defence-policy-after-xi-meeting-diplomat-2022-11-16/ (Erişim Tarihi: 16.11.2022).
[9] Aynı yer.
[10] Dewey Sim-Kawala Xie, “Japanese Foreign Minister Set to Visit China After Xi Jinping and Fumio Kishida Vow to Work to Develop Relationship”, South China Morning Post, www.scmp.com/news/china/diplomacy/article/3200002/china-japan-relations-xi-jinping-and-fumio-kishida-meet-first-talks-between-leaders-3-years, (Erişim Tarihi: 17.11.2022).
[11] Aynı yer.
