Asya-Pasifik Bölgesi’nin politik çerçevesi işbirlikleri, ittifaklar ve kutuplar üzerinden inşa edilmektedir. Nitekim bu anlamda Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ile Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü’nün (NATO) politik tecrübeleri bağlamında hayata geçirdikleri çevreleme politikası da ABD-Çin rekabetine bölgesel bir perspektif katmıştır.
Bu bağlamda ABD’nin söz konusu stratejiyi Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ne (SSCB) karşı uyguladığı ve bunun avantajlarını gördüğü söylenebilir. Zira mevcut konjonktürde Pekin’e karşı uygulanmak istenen bu strateji doğrultusunda Avustralya’nın öne çıkan devletlerden biri olduğu öne sürülebilir. Avustralya, her ne kadar Doğu’da da yer alsa da benimsediği politik perspektif bakımından Batılı bir devlettir.
Dahası Kanberra’nın Washington ve Batı’nın önemli bir müttefiki olduğu ileri sürülebilir. Çünkü Avustralya, ABD, Avustralya ve Yeni Zelanda’yla 1951 yılında oluşturulan ANZUS Anlaşması’nın[1] ABD, Japonya, Hindistan ve Avustralya işbirliğiyle 2007 yılında meydana getirilen Dörtlü Güvenlik Diyaloğu’nun (QUAD)[2] ve ABD, Birleşik Krallık, Avustralya işbirliğiyle oluşturulan AUKUS Paktı’nın,[3] ABD’yle birlikte değişmeyen iki üyesinden biridir. Nitekim her üç işbirliğinin de Asya-Pasifik Bölgesi’nde Batılı değerler çerçevesinde teşkil edilen ittifaklar olduğu söylenebilir.
Tüm bunların yanı sıra Avustralya, İngiliz Milletler Topluluğu’nun da üyesidir.[4] Elbette bu da devlete bir Batı perspektifi katmaktadır. Bahsi geçen tüm bu durumlar da ABD ve Batı’nın Çin’le yürüttüğü küresel mücadelenin bölgesel kapsamında Avustralya’nın önemli bir rol üstlenmesine ve kritik bir yer tutmasına neden olmaktadır. Nihayetinde bu durum; jeopolitik, jeoekonomik ve jeostratejik olarak Kanberra ile Pekin’i karşı karşıya getirmektedir.
Bu bağlamda her ne kadar 2022 senesinin Mayıs ayında Avustralya’da Anthony Albanese önderliğindeki İşçi Partisi Hükümeti’nin kurulması ve Albanese’nin Avustralya Başbakanı olmasıyla[5] Pekin-Kanberra hattındaki ilişkilerde yumuşama ibareleri gözlemlense de bölgenin mevcut konjonktürü, belli başlı diyalog geliştirme çabaları dışında iki aktörü karşı kutuplarda konumlandırmaktadır. Bu noktada Çin’in Pasifik Adaları Özel Temsilcisi Qian Bo’nun Avustralya’yı “Soğuk Savaş mentalitesine” sahip olmakla suçlaması[6] dikkat çekicidir.
Nitekim Qian, Çin ile Fiji arasındaki ilişkilerin Avustralya, ABD ve Yeni Zelanda tarafından hedef alındığını ve bu ülkelerin Pekin ile Suva arasındaki güvenlik temelli işbirliğini baltaladığını iddia etmiştir.[7] Bu kapsamda Fiji ve Yeni Zelanda’nın da İngiliz Milletler Topluluğu’na dahil olduğunu hatırlatmakta fayda vardır.[8]
Fiji Başbakanı Sitiveni Rabuka, 15 yıllık Frank Bainimarama Hükümeti’nden sonra 2022 yılının Aralık ayında göreve geldiğinde Fijini’nin Bainimarama yönetiminde 2011 senesinde Çin’le imzalanan Polis İşbirliği Anlaşması’nı feshetme sözü vermiştir. Rabuka, Çin devlet güvenlik personelinin artık Fiji’de çalışmasına izin verilmeyeceğini duyurmuş ve “Bizim demokrasi ve adalet sistemimiz farklı, bizimle benzer sistemlere sahip ülkelerle işbirliğine döneceğiz.” demiştir.[9]
Dahası Pekin ve Suva arasındaki ilişkiler, halihazırda Rabuka’nın Tayvan’ın Fiji’deki diplomatik misyonunun statüsünü düşürme yönündeki eski bir kararı geri çevirmesi, söz konusu misyonun Tayvan yerine “Çin Cumhuriyeti” ismini kullanmasına izin vermesi ve Çin Dışişleri Bakan Yardımcısı Ma Zhaoxu’yla planlanmış bir görüşmeyi ailevi sebepleri öne sürerek iptal etmesi nedeniyle gergin bir çerçeveye sahiptir.[10]
Qian ise Fiji’nin bu tutumunun sebebi olarak ABD, Yeni Zelanda ve bilhassa da Avustralya’yı suçlamakta ve Pekin’in söz konusu ilişkilerdeki amacının Suva’nın diğer devletlerle olan münasebetlerini baltalamak olmadığını söylemektedir. Nitekim Qian, şu açıklamaları yapmıştır:[11]
“Biz ABD’yi hedef almıyoruz. Aynı zamanda Avustralya ve Yeni Zelanda’yla olan ilişkileri de hedef almıyoruz. Bu yüzden diğer devletler de bizim ilişkilerimizi hedef almamalıdır. Fiji’ye Polis İşbirliği Anlaşması’yla ilgili açıklama yaptık. Keza ABD’nin de bölgede polis işbirliği var. Avustralya ve Yeni Zelanda’nın da bölgedeki genel merkezlerde çalışan insanları var. Avustralya ve Yeni Zelanda, bölgedeki jeopolitik gerilimleri arttırıyor. Bu devletler, hala Soğuk Savaş mentalitesine sahip”
Öte yandan Fiji’nin Tayvan’ı tanımadığını ve Çin’le resmi ilişkiler kuran ilk Pasifik ada ülkesi olduğunu belirtmek gerekmektedir. Ancak Fiji’nin İngiliz Milletler Topluluğu içerisinde yer alması da Pekin’le zıt bir konumlanış içerisinde olduğunu göstermektedir.
Dahası Asya-Pasifik’in bölgesel konjonktürü, devletleri bir taraf seçmeye ve bir kutba dahil olmaya mecbur bırakmaktadır. Özellikle de yukarıda bahsedildiği üzere Avustralya ve tabii yine bir başka ANZUS ve İngiliz Milletler Topluluğu üyesi olan Yeni Zelanda, bölgede ABD’nin en önemli müttefiklerindendir. Bu tarz bir konumlanışa sahip devletlerin Fiji’yle ilişkilerinin de Suva-Pekin hattındaki diyaloğu olumsuz etkilediği öne sürülebilir.
Nitekim Avustralya ve Yeni Zelanda ile Fiji arasında olumlu bir diyalog bulunmaktadır. Zira Kanberra ve Wellington yönetimleri, Bainimarama’ya askeri yönetim yerine sivil yönetime dönmesi noktasında baskı yapmıştır.[12] Bainimarama, her ne kadar bu baskıları reddetmiş olsa da Rabuka’nın Avustralya ve Yeni Zelanda’nın müttefikliğine önem vereceği söylenebilir.
Bu kapsamda Sasakawa Barış Vakfı’nın Pasifik Adası ülkeleri programında kıdemli bir program görevlisi olan Hideyuki Shiozawa, Rabuka’nın Fiji için durumu tersine çevirmeye çalıştığını ve Polis İşbirliği Anlaşması’nı feshederek Avustralya ve Yeni Zelanda’yla bağlarını yeniden güçlendirebileceğini söylemiştir. Avustralya merkezli Lowy Enstitüsü’nün Pasifik Adaları Programı Direktörü Meg Keen ise güvenlik müdahaleleri için köklü güvenlik ortaklarıyla çalışmanın mantıklı olduğunu, Suva’nın Kanberra ve Wellington’la on yıllardır yakın çalıştığını ve Fiji’nin artık ortaklıkları en yüksek getiri ve uyumluluğun olduğu alanlarda yoğunlaştırması gerektiğini belirtmiştir.[13] Nitekim tüm bu değerlendirmeler, Avustralya ve Yeni Zelanda’nın Fiji üzerindeki etkisini kanıtlar niteliktedir.
Sonuç olarak Asya-Pasifik Bölgesi’ndeki güvenlik denklemleri git gide kırılganlaşmakta ve jeopolitik kutuplaşma azami seviyeye ulaşmaktadır. Bu da bölgedeki irili ufaklı tüm devletleri kutuplaşmanın ve rekabetin bir parçası haline getirmektedir. Böylece aktörler, taraf seçmek zorunda kalmaktadır. Nitekim bu husus da Batı’nın ve ABD’nin bölgede güçlü müttefiklik ilişkileri tesis ettiği Avustralya gibi devletlerin diğer aktörler üzerinde etkileyici bir rol üstlendiğine ve mühim bir nüfuza sahip olduğuna işaret etmektedir.
[1] “The United States and Australia: A Vital Partnership fot he Indo-Pacific Region and the World”, U.S. Department of State, https://www.state.gov/the-united-states-and-australia-a-vital-partnership-for-the-indo-pacific-region-and-the-world/, Erişim Tarihi: 08.05.2023).
[2] “No Plans to Add New members to Quad Grouping Now: White House, The Times of India, https://timesofindia.indiatimes.com/world/us/no-plans-to-add-new-members-to-quad-grouping-now-white-house/articleshow/99924649.cms?from=mdr, (Erişim Tarihi: 08.05.2023).
[3] “AUKUS Deal: United States, United Kingdom and Australia Agree on Nuclear Submarine Project”, British Broadcasting News, https://www.bbc.com/news/world-australia-64945819, (Erişim Tarihi: 08.05.2023).
[4] “Member Countries”, The Commonwealth, https://thecommonwealth.org/our-member-countries, (Erişim Tarihi: 09.05.2023).
[5] “Australian Voters Deliver Strong Message on Climate, Ending Conservative Government’s 9-Year Rule” Cable News Network, https://edition.cnn.com/2022/05/21/australia/australia-election-results-morrison-albanese-intl-hnk/index.html, (Erişim Tarihi: 09.05.2023).
[6] “Australia Accused of Udnermining Fiji-China Relationship, Amid Uncertainity over Police Agreement”, Australian Broadcasting Corporation, https://www.abc.net.au/news/2023-05-08/china-accuses-australia-of-sabotaging-fiji-relationship/102317374, (Erişim Tarihi: 09.05.2023).
[7] “China Accuses Australia of Trying to SAbotage its Relationships in Pacific Region”, The Guardian, https://www.theguardian.com/world/2023/may/09/china-accuses-australia-of-trying-to-sabotage-its-relationships-in-pacific-region, (Erişim Tarihi: 09.05.2023).
[8] “Member Countries”, The Commonwealth, https://thecommonwealth.org/our-member-countries, (Erişim Tarihi: 09.05.2023).
[9] “China Accuses Australia of Trying to SAbotage its Relationships in Pacific Region”, The Guardian, https://www.theguardian.com/world/2023/may/09/china-accuses-australia-of-trying-to-sabotage-its-relationships-in-pacific-region, (Erişim Tarihi: 09.05.2023).
[10] Aynı yer.
[11] Aynı yer.
[12] “Fiji Pivoting Back to ‘Well-Established’ Partners Australia and New Zealand by Axing China Security Deal”, Soutch China Morning Post, https://www.scmp.com/week-asia/politics/article/3208767/fiji-pivoting-back-well-established-partners-australia-and-new-zealand-axing-china-security-deal, (Erişim Tarihi: 09.05.2023).
[13] Aynı yer.
