1927 yılından 1949 senesine kadar süren iç savaşın ardından bağımsızlığını ilan eden Çin Halk Cumhuriyeti, askeri gücüne her dönemde önem vermiştir. Bu bağlamda Çin, ekonomik olarak kalkınırken; askeri kapasitesini geliştirmeye de özen göstermiştir. Özellikle de Deng Xiaoping’in 1980’li yıllarda dışa açılıma politikasına hız vermesi vesilesiyle ülke, ciddi ekonomik atılımlarda bulunmuştur. Elbette bu atılımları korumak ve garanti altına almak için her devletin olduğu gibi Çin’in de güçlü bir orduya ihtiyaç duyduğu görülmüştür. Bu nedenle Çin, ordusunu ve özellikle de donanmasını geliştirmek için çeşitli adımlar atmıştır. Söz konusu durumun ilk örneği, 25 Eylül 2012 tarihinde Halkın Kurtuluş Ordusu’na teslim edilen uçak gemisi Liaoning’dir.[1] Daha sonra bu uçak gemisini Shandong ve halihazırda üretim çalışmaları devam eden Fujian isimli uçak gemileri takip etmiştir.[2]
Çin’in deniz kuvvetlerini büyük güçlerle mücadele edebilecek düzeye çıkarmayı bu kadar çok istemesi ise sadece ekonomik nedenlerle açıklanamaz. Zira Çin’in geçmişten beri bölgesel sorunlarla mücadele ettiği bir gerçektir. Bunlardan en göze çarpanı ise Tayvan Sorunu’dur. Pekin, Tayvan Sorunu’nu kendi iç meselesi olarak görmekte ve dışarıdan herhangi bir gücün konuya müdahil olmasını istememektedir. Bu yüzden de Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ile Çin arasında Tayvan merkezli gerilimler yaşanmaktadır. Nitekim ABD Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi’nin adayı ziyaret etmesi ve daha sonra da ABD Temsilciler Meclisi’nin adayla ilgili bir yasa yapmasıyla taraflar arasındaki tansiyon daha da yükselmiştir. Nitekim Çin’in Tayvan çevresindeki tatbikatları sırasında böylesi gelişmelerin yaşanması, Pekin yönetimine güçlü bir donmama sahibi olmanın önemini bir kez daha hatırlatmıştır.
Diğer bir örnek ise Çin’in Güney Çin Denizi’ndeki tartışmalı adalar nedeniyle yaşadığı sorundur. Bölgede bulunan zengin doğal kaynakları nedeniyle Çin; Tayvan, Singapur, Vietnam, Endonezya, Brunei, Malezya ve Filipinler’le ihtilaf içerisindedir. Bölgede, yaklaşık 190 bin fit küp doğalgaz bulunduğu tahmin edilmektedir.[3] Ayrıca Spratly Adaları gibi adaların sahip oldukları balık ve diğer deniz ürünleri ile zengin doğal kaynaklar da bölgeyi cazibe merkezi haline getirmektedir. Bu bağlamda Pekin yönetimine göre, Çin’in hak iddia ettiği meseleleri kendi lehine çözebilmesi için askeri anlamda üstünlüğü eline almış olması ve dışarıdan yapılabilecek müdahaleleri engelleyebilecek kapasiteye ulaşması önem arz etmektedir.
Araştırma Gemileri ve Feribotlar
Yukarıda bahsedilen nedenlerden ötürü Çin, sadece donanmasını geliştirmekle yetinmemiştir. Ayrıca donanmasında sivil feribotlar, araştırma gemileri ve küçük botlar da kullanmaktadır. Öncelikle Çin’in araştırma gemilerini bu şekilde kullanmasının sebebi hem donanmasındaki gemilerden istifade ederek diğer devletlerle arasında oluşabilecek gerginliklerin önüne geçmek hem de daha az maliyetle istediği bilgileri toplayabilmektir.
Çin, gerginliğin tırmanabileceği bölgelerde bilgi toplayabilmek adına sivil araştırma gemilerinden yararlanmaktadır.[4] Nitekim Zhu Hai Yun isimli insansız araştırma gemisinin dron fırlatma yeteneğine sahip olduğu ve bu durum geminin, deniz yatağının topografisi hakkında bilgi toplamasına olanak sağladığı bilinmektedir.[5]
2022 yılının Ağustos ayında tam da Hindistan’ın bir füze denemesi yapacağı sırada Çin’in Yuan Wang-5 isimli füze ve uydu takibi yapma yeteneğine sahip araştırma gemisi, yine Çin tarafından inşa edilen Hambantota Limanı’na demirlemiş[6] ve bu gelişme, Hindistan ile Çin’in arasını ciddi bir gerilime neden olmuştur. Çin’in bu hamlesiyle Hindistan’ın füze denemesine dair bilgilere ulaşmak istediği söylenebilir.
Sivil deniz araçlarının Çin’in askeri amaçları için kullandığı bir diğer örnek ise feribotlardır. Çin, sivil görünümlü feribotları kullanarak çıkarma kapasitesini arttırmak ve sürpriz saldırılar düzenleme kapasitesine erişmek istemektedir. Nitekim bahse konu olan feribotların askeri operasyon düzenleme kapasitesine sahip olduğu bazı analizlerde belirtilmiştir.[7] Bu analizlere göre, feribotlar üzerindeki amfibi araçların operasyon sırasında feribotlar aracılığıyla askeri çıkarmalarda kullanılması mümkün hale gelmiştir. Nitekim bu tür tatbikatların yapıldığı; yani askeri unsurların sivil feribotlara bindirildiği görüntüler, Çin’in resmi medya kuruluşlarında yer almıştır.[8]
Anlaşılacağı gibi Çin, bir yandan deniz kuvvetlerindeki askeri gemilerin niceliğini ve niteliğini arttırarak güçlendirirken; diğer taraftan da sorumluluğunu gerektiği zaman üzerinden kolayca atabileceği sivil gemileri, askeri ve stratejik amaçlarına hizmet etmek için kullanmaktadır. Askeri inceleme yeteneğine sahip araştırma gemilerin ve çıkarma kabiliyetlerine sahip sivil feribotların kullanımı, bu durumun en somut örneklerindendir.
Balıkçı Gemileri
Çin’in donanmasını güçlendirmek maksadıyla sivil görünümlü feribotları ve araştırma gemilerini kullanmasının yanı sıra balıkçı gemilerinden de stratejik amaçlarla faydalandığı görülmektedir. Örneğin 24 Eylül 2022 tarihinde AP News tarafından yayınlanan bir habere göre Çin, uzun zamandır uyguladığı bu stratejiyi, balıkçı teknelerinin sayısını arttırarak geliştirmiştir.[9] Zira Pekin yönetimi, tartışmalı Güney Çin Denizi’nde Spartly Adaları gibi bol deniz ürünlerine ve doğal kaynaklara sahip bölgelerde diğer ulusların balıkçı gemilerini caydırmak amacıyla söz konusu gemilerden yararlanmaktadır. Kuşkusuz bu durum, Çin’in balıkçı gemilerini tartışmalı bölgelerde nasıl kullandığını gözler önüne sermektedir.
Çin, bu tür faaliyetleri sadece sorunlu bölgelerde üstünlüğü elinde tutmak amacıyla gerçekleştirmemektedir. Aynı zamanda diğer ülkelerin münhasır ekonomik bölgelerinin (MEB) yakınlarında balıkçılık faaliyetleri yürütmektedir. Örneğin Galápagos Adaları, Ekvador’un bir parçasıdır ve bu ülkenin MEB’i mevzubahis adaların bulunduğu bölgede de devam etmektedir. Her ne kadar Çin’in balıkçı tekneleri, devletlerinin MEB sınırlarını ihlal etmese de Çin’e ait balıkçı teknelerinin bölgedeki avlanma faaliyetleri artarak devam etmektedir.[10]
Bahse konu olan duruma maruz kalan diğer ülkeler ise Arjantin ve Peru’dur. Çin’in avlanma aktiviteleri, sadece ekonomik olarak bölge ülkelerine zarar vermekle kalmamakta; aynı zamanda nesli tehlikede olan türlerin de zarar görmesine sebebiyet vermektedir. Nitekim yayınlanan bazı analizlerde bu durum açıkça ifade edilmektedir.[11]
Sonuç olarak Çin, bir yandan denizlerdeki askeri kapasitesini geliştirmek için yeni savaş gemilerini bünyesine katarken; diğer taraftan da sivil görünümlü gemileri casusluk ve bilgi toplama faaliyetlerinde kullanmaktadır. Dahası Pekin yönetimi, araştırma gemileriyle diğer ulusların askeri hareketliliklerini izlemekte ve tartışmalı bölgelerde bilgi toplama faaliyetlerinde bulunmaktadır. Ayrıca sivil görünümlü feribotları da çıkarma yetenekleri kazandırarak olası operasyonlara hazırlamaktadır. Çin, balıkçı gemilerini hem tartışmalı alanlarda kullanarak söz konusu bölgelerdeki varlığını pekiştirmekte hem de diğer ülkelerin MEB’lerinin çok yakınlarında bu devletlere ve çevreye zarar verecek şekilde avcılık faaliyetlerinde bulunmaktadır.
[1] “10th Anniversary of China’s First Aircraft Carrier, The Liaoning”, CGTN, news.cgtn.com/news/2022-09-24/10th-anniversary-of-China-s-first-aircraft-carrier-the-Liaoning-1dA7cPIKygE/index.html, (Erişim Tarihi: 25.09.20229
[2] Sam Roggeveen, “China’s Third Aircraft Carrier Is Aimed at a Post-U.S. Asia”, Foreign Policy, oreignpolicy.com/2022/06/21/china-third-aircraft-carrier-fujian/, (Erişim Tarihi: 25 09.2022)
[3] “Territorial Disputes in the South China Sea”, Council on Foreign Relations, www.cfr.org/global-conflict-tracker/conflict/territorial-disputes-south-china-sea, (Erişim Tarihi: 26.09.2022)
[4] “China Is Using Civilian Ships To Enhance Navy Capability and Reach”, CNBC, www.cnbc.com/2022/09/26/china-is-using-civilian-ships-to-enhance-navy-capability-and-reach.html, (Erişim Tarihi: 27.09.2022)
[5] Kashif Anwar, “Military Potential of China’s Zhu Hai Yun: The World’s First AI-powered Drone Carrier”, www.financialexpress.com/defence/military-potential-of-chinas-zhu-hai-yun-the-worlds-first-ai-powered-drone-carrier/2551697/, (Erişim Tarihi: 27.09.2022)
[6] Rjat Pandit, “Chinese Spy Ship’s Docking in Sri Lankan Port Spells Long-term Concerns for India”, Times of India, timesofindia.indiatimes.com/world/south-asia/chinese-spy-ship-arrives-in-sri-lanka-despite-india-us-concerns/articleshow/93581788.cms, (Erişim Tarihi: 27.09.20229
[7] Mike Yeo, “China Reportedly Converted Civilian Ferries For Amphibious Assault Operations”, Defence News, www.defensenews.com/naval/2021/08/04/china-reportedly-converted-civilian-ferries-for-amphibious-assault-operations/, (Erişim Tarihi: 27.09.2022)
[8] “China Is Using Civilian Ships To Enhance Navy Capability and Reach”, CNBC, www.cnbc.com/2022/09/26/china-is-using-civilian-ships-to-enhance-navy-capability-and-reach.html, (Erişim Tarihi: 27.09.2022)
[9] David Rising, “China Using Civilian ShipsTo Enhance NAvy Capability Reach”, AP News, apnews.com/article/space-launches-taiwan-science-technology-asia-e8b45f49d3d29851210983d0a399ccba, (Erişim Tarihi: 28.09.2022)
[10] Steven Lee Myers, vd., “How China Targets the Global Fish Supply”, The New York Times, www.nytimes.com/interactive/2022/09/26/world/asia/china-fishing-south-america.html, (Erişim Tarihi: 28.09.2022).
[11] Aynı yer.
