Tarih:

Paylaş:

Enerji Krizi’nin Açık Balkan Girişimi’ne Muhtemel Etkileri

Benzer İçerikler

Bu yazı şu dillerde de mevcuttur: English Русский

Yugoslavya’nın dağılması nedeniyle Balkanlar’da oluşan güç boşluğu, birçok etnik ve dini gerilime sebebiyet vermiş ve bu ortamda istikrarsız bir yapı ortaya çıkmıştır. Bu ortamda başta Rusya ve Avrupa Birliği (AB) ülkeleri olmak üzere pek çok bölgesel ve küresel aktör, bölgede etkili olma girişimlerinde bulunmuştur. Ukrayna Krizi’nin patlak vermesiyle birlikte, Batı Balkanlar Coğrafyası, küresel güçlerin rekabet ettikleri bir alan haline gelmiştir. Enerji Krizi’ni ve beraberinde gelen ekonomik sorunları derinden hisseden bölge ülkelerini hareketli bir gündemin beklediği söylenebilir.

Bölgedeki ülkelerin AB süreçlerindeki belirsizlikler ve Rusya’ya olan enerji bağımlılıkları nedeniyle bölgesel ve küresel aktörlerin müdahalelerinde artış görülmesi beklenmektedir. Söz konusu müdahalelerin bölgedeki sorunları derinleştirmesi de mümkündür. Üstelik bu müdahaleler, bölge ülkeleri üzerinde yıllarca hüküm süren Soğuk Savaş geleneğini yeniden gün yüzüne çıkarabilir. İşte bu noktada, bölge devletlerinin sosyal ve ekonomik entegrasyonunu önceleyen Açık Balkan Girişimi’nin nasıl etkileneceği merak konusudur.

Açık Balkan Girişimi

Batı Balkanlar’da bulunan ve AB üyelik süreçleri devam eden; Sırbistan, Kuzey Makedonya ve Arnavutluk liderleri 2019 yılının Ekim ayında Sırbistan’ın Novi Sad şehrinde yaptıkları toplantı neticesinde söz konusu girişimin temelini atmışlardır. Yapılan müzakereler sonucunda bölge ülkeleri, önemli bir ilerleme kaydetmiş ve 29 Temmuz 2021 tarihinde Kuzey Makedonya’nın başkenti Üsküp’te kamuoyuna açıklanan deklarasyonla, 1 Ocak 2023 tarihinden itibaren üye ülkeler arasında ortak bir gümrük sistemi oluşturmayı planladıklarını belirtmişlerdir. Bu planla liderler, bir bakıma söz konusu girişimin temel misyonunu şekillendirmişlerdir.[1]

Açık Balkan Girişimi, AB üyeliğini hedefleyen Batı Balkan ülkeleri arasında bürokratik işlemleri azaltarak iş gücü piyasasını hareketlendirmeyi hedeflemektedir. Söz konusu ekonomik entegrasyonun zaman içerisinde sosyolojik bir entegrasyona da öncülük etmesi ve taraf ülkeler arasında pasaportsuz dolaşımın hayata geçmesi amaçlanmaktadır. Salgın süreci ve hemen akabinde yaşanan Ukrayna Krizi’yle birlikte bölgesel işbirliklerine daha fazla ihtiyaç duyan bölge ülkelerinin Açık Balkan Girişimi’ne olan ilgileri artmaktadır.

Bu ilginin sonucunda 7-8 Haziran 2022 tarihlerinde Kuzey Makedonya’nın Ohri kentinde düzenlenen Açık Balkan Girişimi Zirvesi’ne Karadağ Başbakanı Dritan Abazovic ile Bosna Hersek Başbakanı Zoran Tegetlija, ilk kez gözlemci statüsünde katılmıştır. Bu katılım sonucunda bahsi geçen ülkelerin girişime dahil olması yönündeki beklentiler artmıştır. Zirvede, Ukrayna Krizi sebebiyle derinleşen gıda ve enerji krizine yönelik çalışma grupları oluşturularak çok sayıda işbirliği anlaşması imzalanmıştır.[2]

Enerji Krizi’nin Açık Balkan Üyesi Ülkelere Yansıması

Açık Balkan Girişimi üyesi ülkeler, doğalgaz başta olmak üzere enerji açısından Rusya’ya bağımlı devletlerdir. Bu ülkelerin başında ise girişimin başat aktörü olan Sırbistan gelmektedir. Sırbistan Enerji Bakanı Zorana Mihajloviç, Reuters’e verdiği demeçte artan enerji ihtiyacını karşılamak için Ekim-Mart ayları arasında elektrik, doğalgaz ve akaryakıt ithalatına 3 milyar avro ayırdıklarını belirtmiştir. Bu rakam, ülkenin gayrisafi yurtiçi hasılasının (GSYH) yaklaşık %4,5’ine tekabül etmektedir.[3]

Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic ise Belgrad Yönetimi’nin doğalgaz geçişi için ödeme yapmayı sürdürdüğünü belirterek Bulgaristan’a Türk Akımı’ndan, Rus doğalgazının akışını durdurmaması yönünde çağrıda bulunmuştur. Hatırlanacağı üzere Sofya yönetimi, Ukrayna Krizi’nden sonra Moskova’yla olan sözleşmeleri yenilemeyeceğini beyan etmiştir.[4] Enerji konusunda Rusya’ya bağımlılığı her geçen gün artarak devam eden Sırbistan, birçok ülkenin Rusya’dan doğalgaz ithalatını durdurduğu bir dönemde 3 yıllık yeni gaz anlaşması imzalamıştır.[5]

Açık Balkan Girişimi’nin bir diğer önemli paydaşı olan Arnavutluk ise Sırbistan’ın aksine; Rusya’ya bağımlılığını azaltarak yenilenebilir enerjiye geçiş adımları atmakta ve Batı ittifakının ruhuna uygun bir yol izlemektedir. Bu çerçevede Arnavutluk Altyapı ve Enerji Bakanlığı, yeşil enerji üretimi için ithal edilen makine ve diğer ekipmanları katma değer vergisinden muaf tutma kararı almaya hazırladıklarını açıklamıştır.[6]

Bununla yetinmeyen Tiran, düşük gelirli aileler için enerji maliyetlerini düşürmek amacıyla güneş enerjisi sübvansiyonu planının ilk aşamasını başlatmıştır. Bu projeyle güneş panellerinin su ısıtılmasında kullanımının yaygınlaştırılması planlanmaktadır. Öte yandan, su ısıtmak için tüketilen enerji, hane halkının enerji kullanımının %20’sini oluşturmaktadır.[7] Bakanlık, ayrıca rüzgâr enerji santrali kurmak isteyen 17 şirketten altısının ikinci aşamaya geçtiğini de duyurmuştur.[8]

Arnavutluk’un enerji konusunda izlediği strateji, ülkeyi Batı’ya daha fazla yakınlaştırmıştır. Bu nedenle Arnavut Enerji Kuruluşu KESH’nin çağrısı üzerine, “Amerika Birleşik Devletleri (ABD)-İtalyan konsorsiyumu Excelerate Energy-Renco”, ülkede 130 MW’a kadar kapasiteye sahip bir termik santral kiralayacağını duyurmuştur. Enerji konusunda acil durum ilan eden Arnavutluk’ta, elektrik santrallerinin işlevsel hale gelmesi için yapılan çalışmalar devam etmektedir.[9] Arnavutluk’un enerji konusunda takındığı tutum, Kosova ve Kuzey Makedonya için de örnek teşkil edecektir.

Açık Balkan Girişimi’nin üçüncü ayağında bulunan Kuzey Makedonya’nın pozisyonu ise diğer iki ülkeye nazaran daha kırılgandır. Doğalgaz konusunda Rusya’ya bağımlı olan Üsküp yönetimi, takındığı tutum itibarıyla Moskova’nın bölgede karşısına alacağı aktörlerin başında gelmektedir. Bunun farkında olan Kuzey Makedonya Hükümeti ise Yunanistan’la işbirliği arayışındadır. İki ülke liderlerinin Atina’da yaptıkları toplantıda enerji alanında işbirliğini devam ettirme ve ortak yatırımlar başlatma konusunda uzlaşma sağlanmıştır. Kuzey Makedonya Başbakanı Dimitar Kovačevski, Yunanistan’ın Evzoni bölgesinde bir doğalgaz ara bağlantısı inşası hakkında müzakereler yapıldığını belirterek Yunanistan menşeili Mytilineos’un başkent Üsküp’te 200 MW’lık bir doğalgaz tesisi kuracağını duyurmuştur. Böylece Yunanistan Başbakanı Kriakos Miçotakis, ülkesinin geliştirdiği altyapıyı kullanarak Kuzey Makedonya’nın enerji arzına katkıda bulunabileceğinin mesajını vermiştir.[10]

Kuzey Makedonya’nın uyguladığı politikalara karşı, Rusya’nın hamlesi de gecikmemiştir. Zira Rusya destekli Kuzey Makedonya muhalefeti, şeffaflık endişelerini gerekçe göstererek Açık Balkan İnisiyatifi’yle ilgili bazı yasaların meclisten geçmesini engellemiştir. Muhalefet partisi, VMRO-DPMNE liderliğindeki Kuzey Makedonya Meclisi komitelerinde işgücü piyasasına ücretsiz erişim, veterinerlik ve güvenlik alanında işbirliği ile iletişim ve elektronik kimlik belirleme alanlarındaki anlaşmaları iptal edilmiştir.[11]

Kosova Meselesi

Sırbistan, Kuzey Makedonya ve Arnavutluk’tan oluşan ve Karadağ ve Bosna Hersek’in gözlemci statüsüyle son toplantısına katıldığı Açık Balkan İnisiyatifi ülkeleri, Kosova Sorunu’yla karşı karşıyadır. İnisiyatifin Kosova Sorunu’nu çözmeden ne kadar ilerleyebileceği ve entegrasyonun ne kadar sağlanabileceği merak edilmektedir. Sz konusu mesele, Açık Balkan İnisiyatifi’ne karşı hamle yapmak isteyen Rusya başta olmak üzere çeşitli için kullanışlı bir enstrümandır.

Kosova Başbakanı Albin Kurti, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden sonra ülkenin kuzeyindeki Sırp yoğunluklu bölgelerin daha saldırgan hale geldiğini belirterek Belgrad yönetimini suçlamıştır.[12] Sırbistan’la önümüzdeki süreçte sıcak çatışma yaşanma riski olduğunu vurgulayan Kurti, Belgrad yönetiminin Moskova’yla olan yakın ilişkisine dikkat çekmiştir.[13] Kurti’ye ek olarak Arnavutluk Başbakanı Edi Rama da Putin’in Balkanları istikrarsızlaştırmak istediğini belirterek Kosova konusunda hamle yapabilme ihtimaline işaret etmiştir.[14]

Enerji krizinden en çok etkilenen ülkelerden olan Kosova, bu çerçevede kripto para madenciliğini yasaklamıştır. Bu durumdan en fazla etkilenen kesim ise ülkenin kuzeyinde yaşayan Sırplardır. Bu yüzden de enerji krizinin derinleşmesi halinde Kosova, Rusya’nın müdahalesine daha açık hale gelecektir. Ayrıca 6 Ekim 2022 tarihinde Arnavutluk Limanı’nda Kosova gümrük noktası açılmıştır.[15] Bu hamlenin ortak bir gümrük birliği ve pazar oluşturmayı amaçlayan Açık Balkan İnisiyatifi’yle örtüşmediği açıktır. Dolayısıyla enerji krizinin derinleşmesi halinde Açık Balkan İnisiyatifi içerisindeki farklılıkların Kosova özelinde belirginleşme ihtimali söz vardır.

Kısaca özetlemek gerekirse, Yugoslavya’nın dağılmasının ardından kurulan devletler, Açık Balkan İnisiyatifi çerçevesinde bir araya gelmiştir. Söz konusu dağılmanın oldukça sancılı olması nedeniyle Açık Balkan İnisiyatifi’nin paydaşları, oldukça sorunlu bir tarihsel arka plana sahiplerdir. Bu sebeple entegrasyonun sağlanabilmesi ve paydaş ülkeler arasındaki sorunların çözülmesi için üçüncü ülkelere ihtiyaç duyulmaktadır.

ABD’nin söz konusu girişimi açıktan desteklediği bilinmekte birlikte, enerji krizinin Sırbistan ve Rusya’yı yakınlaştırması ciddi bir ikilem yaratmaktadır. Dolayısıyla Sırbistan’ın enerji krizinde geliştireceği strateji, dış politikasında ABD ve Rusya arasında bir tercih yapması zorunluluğunu beraberinde getirebilir. Sırbistan’ın tercih yapması ise Açık Balkan İnisiyatifi içerisinde de birtakım sonuçlar doğuracaktır.

Benzer bir durum Sırbistan’ın AB’yle ilişkileri için de geçerlidir. Rusya’ya karşı ortak bir enerji politikası izlemek isteyen üye devletler, bu politikaya Batı Balkan ülkelerini de dahil etmek istemektedir. Fakat Belgrad’ın takınacağı tavır merakla beklenmektedir. Açık Balkan İnisiyatifi üyesi Sırbistan’ın doğalgaz depolayarak enerji krizinde Rusya’nın yanında durmasına karşı, inisiyatifin bir diğer önemli paydaşı Arnavutluk’un ABD’den yenilenebilir enerji konusunda ciddi hibeler alması, Açık Balkan İnisiyatifi’nin çıkış noktasına aykırı bir durum oluşturmaktadır. Neticede Açık Balkan İnisiyatifi’nin en önemli motivasyonu, ortak bir pazar ve gümrük birliği oluşturmaktır. Girişime üye ülkelerin ortak bir enerji politikası kurgulamadan bu hedefi nasıl gerçekleştirecekleri ise merak konusudur.


[1] “As EU Membership Stalls, Balkan Countries Make Controversial Move to Create Their Own Mini-Schengen”, Euro News, https://www.euronews.com/my-europe/2021/08/31/as-eu-membership-stalls-balkan-countries-make-controversial-move-to-create-their-own-mini- (Erişim Tarihi: 08.10.2022).

[2] “Ključne Poruke Sa Samita ‘Otvoreni Balkan”, Al Jazeera Balkans, https://balkans.aljazeera.net/videos/2022/9/2/kljucne-poruke-sa-samita-otvoreni-balkan, (Erişim Tarihi: 08.10.2022).

[3] “Serbia Readies 3 Bln Euros For Energy Imports In Winter”, Reuters, https://www.reuters.com/business/energy/serbia-readies-3-bln-euros-energy-imports-winter-2022-09-15/, (Erişim Tarihi: 10.10.2022).

[4] “Serbia Urges EU State not to Block Russian Gas Transit”, Russia Today, https://www.rt.com/news/552399-serbia-bulgaria-russian-gas/, (Erişim Tarihi: 10.10.2022)

[5] “Serbia’s President Says Agrees to New 3-Year Gas Deal with Russia”, S&P Global, https://www.spglobal.com/commodityinsights/en/market-insights/latest-news/natural-gas/052922-serbias-president-says-agrees-to-new-3-year-gas-deal-with-russia, (Erişim Tarihi: 10.10.2022).

[6] “Albania to Cancel VAT For Solar Wind Power Equipment”, Balkan Green Energy News, https://balkangreenenergynews.com/albania-to-cancel-vat-for-solar-wind-power-equipment/, (Erişim Tarihi: 10.10.2022).

[7] “Albania Launches First Phase of Solar Subsidy Scheme”, Euractive, https://www.euractiv.com/section/energy-environment/news/albania-launches-first-phase-of-solar-subsidy-scheme/, (Erişim Tarihi: 10.10.2022).

[8] “New Wind Power Project Progresses to Next Stage in Albania”, Exit News, https://exit.al/en/2022/09/19/new-wind-power-project-progresses-to-next-stage-in-albania/, (Erişim Tarihi: 10.10.2022).

[9] “Albanian Power Plant to Be Run by US-Italian Consortium” Exit News, https://exit.al/en/2022/02/21/albanian-power-plant-to-be-run-by-us-italian-consortium/, (Erişim Tarihi: 10.10.2022).

[10] “Greece and North Macedonia to Cooperate on Fossil Fuel Supply”, Balkan Green Energy News, https://balkangreenenergynews.com/greece-and-north-macedonia-to-cooperate-on-fossil-fuel-supply/, (Erişim Tarihi: 10.10.2022).

[11] “North Macedonia Opposition Blocks Adoption of Open Balkan Laws”, Euractive, https://www.euractiv.com/section/all/short_news/north-macedonia-opposition-blocks-adoption-of-open-balkan-laws/, (Erişim Tarihi: 10.10.2022).

[12] “Albin Kurti: Parallel Structures in the North More Aggressive After The Russian Invasion of Ukrain”, Euronews,  https://euronews.al/en/kosovo/2022/10/09/albin-kurti-parallel-structures-in-the-north-more-aggressive-after-the-russian-invasion-of-ukraine/, (Erişim Tarihi: 11.10.2022).

[13] “Conflict with Serbia is a Possibility”, Novinite, https://www.novinite.com/articles/216890/Kosovo+PM%3A+Conflict+with+Serbia+is+a+Possibility, (Erişim Tarihi: 11.10.2022)

[14] “Putin Would Be Happy If There Was a Conflict In The Balkans”, Euronews, https://euronews.al/en/albania/2022/09/20/putin-would-be-happy-if-there-was-a-conflict-in-the-balkans-says-rama/, (Erişim Tarihi: 11.10.2022).

[15] “Kosovo Customs Point Opens In Albanian Port”, Euractive, https://www.euractiv.com/section/all/short_news/kosovo-customs-point-opens-in-albanian-port/, (Erişim Tarihi: 11.10.2022).

Dr. Çağdaş DUMAN
Dr. Çağdaş DUMAN
Lisans ve Doktora eğitimlerini Ege Üniversitesi Uluslararası İlişkiler, yüksek lisans eğitimini ise yine aynı üniversitede Türk Tarihi bölümünde tamamlayan Dr. Çağdaş Duman, Doktora eğitiminin bir bölümünde Otto-Friedrich Bamberg Üniversitesi'nde akademik çalışmalar yürütmüştür. Duman'ın doktora derecesini almış olduğu "Politik Şokların Şiddet İçeren Aktörler Üzerindeki Dönüştürücü Etkisi: Lübnan Hizbullah'ı Örneği (2005 - 2020) " başlıklı tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi tarafından alanında yılın doktora tezi ödülüne layık görülmüştür. Akademik hayatı süresince pek çok ulusal ve uluslararası çalışmalara iştirak eden Duman, Ortadoğu ve Balkanlar üzerine çalışmalarına devam etmektedir.