Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) Afganistan’dan çekilmesi, Güney Asya’nın bölgesel güvenlik dinamiklerinde ciddi değişimlere neden olmuştur. Bölgede oluşan güç boşluğu, yerel radikal yapıların ve aşırılıkçı hareketlerin faaliyetlerini arttırmalarını beraberinde getirmiştir. Bunun neticesinde bölgedeki terör eylemlerinde artışlar meydana gelmiştir. Son olarak 30 Ocak 2023 tarihinde Afganistan’ın başkenti Kabil’de bir patlama meydana gelmiştir.[1] Ayrıca 31 Ocak 2023 tarihinde Pakistan’ın Peşaver Eyaleti’nde bir camiye terör saldırısı düzenlenmiş ve saldırıda hayatını yaklaşık 100 kişi hayatını kaybetmiştir.[2]
İki ülkede meydana gelen terör saldırıları gerek İslamabad’ın gerekse de Taliban’ın karşı operasyonları hızlandırmasını beraberinde getirmiştir. Saldırılar konusunda terör örgütü Devlet’ül Irak ve’ş Şam’ın (DEAŞ) sözde Horasan Emirliği (ISKP) ve terör örgütü Tehrik-i Taliban Pakistan (TTP) ön plana çıkmaktadır. Halihazırda TTP, Pakistan’da ve ISKP ise Afganistan’da eylem yapmaktadır. Ancak terör örgütü DEAŞ’ın Pakistan’da da saldırılar düzenlediği ve varlık gösterdiği bilinmektedir. Nitekim 2022 yılının Mart ayında örgüt, Pakistan’daki son saldırıya benzer bir cami saldırısı düzenlemiştir.[3]
Terör örgütü TTP ile İslamabad yönetimi arasındaki ateşkesin sona ermesinin ardından örgüt, faaliyetlerini yoğunlaştırmıştır. Söz konusu durum, bir yandan Pakistan’ın ulusal güvenliğine yönelik ciddi tehditler oluştururken; diğer taraftan da Taliban-Pakistan ilişkilerinde gerilimin artmasına sebebiyet vermiştir. Bu noktada Rusya ve ABD’nin İslamabad ve Taliban yönetimlerinin söz konusu örgütlerle mücadelesinde etkin olmaya çalıştığı görülmektedir.
Pakistan Hükümeti, TTP’nin saldırılarını arttırmasına karşı sert güçle karşılık verileceği ve operasyon yapılacağı açıklamalarında bulunmuştur. Yeni bir müzakere sürecinin ise gündemde yer almadığı görülmektedir. Nitekim Pakistan Ulusal Güvenlik Konseyi Toplantısı sonrasında karşı operasyonların başlatılacağına dair açıklamalarda bulunulmuştur. Öncesinde de ordu tarafından 2022 yılının Ağustos ayında Hayber Pahtunhva ve Belucistan bölgelerine yönelik operasyonlar yapılacağı beyan edilmiştir.
2023 yılıyla birlikte bu konuya daha fazla ehemmiyet gösterilmeye başlanmıştır. Zira saldırı oranları da artış göstermiştir. İslamabad merkezli bir düşünce kuruluşu olan Pakistan Çatışma ve Güvenlik Çalışmaları Enstitüsü’nün (PICSS) istatistiklerine göre saldırıların sayısı, 2022 yılının Aralık ayında Kasım ayına kıyasla %44 artmıştır.[4] Bu kapsamda, 2 Ocak 2023 tarihinde Pakistan İçişleri Bakanı Rana Sanaullah, Pakistan’ın Afganistan topraklarında terör örgütü TTP kamplarını yok etme hakkı olduğunu ifade etmiştir.[5] Söz konusu durum, Taliban ile İslamabad arasındaki gerilimi tırmandırmıştır.
Washington yönetimi de yaptığı açıklamalarla İslamabad’ın yanında olduğunu ve bu operasyonları destekleyeceğini duyurmuştur.[6] Ülkenin ulusal güvenlik konusunda atacağı adımlara yönelik destek ifadeleri, ABD-Pakistan ilişkilerinin de boyutunu gözler önüne sermektedir. Şahbaz Şerif’in Pakistan Başbakanı olmasıyla birlikte taraflar arasında daha ılımlı ve geliştirilmeye yönelik bir ilişki dinamiği ortaya çıkmıştır. Olası bir operasyon durumunda Washington’un destek vereceği yönündeki açıklamalar, ABD’nin Güney Asya politikasında İslamabad’ı önemsediğini göstermektedir.
Pakistan, Washington’un Afganistan politikası konusunda da kritik bir rol oynamaktadır. İslamabad, sınır ötesi operasyon girişiminde bulunmamışsa da bu destek açıklamaları mühimdir. Operasyon konusunda ise İslamabad’ın kısa vadede bu yönde bir adım atmayacağı öngörülebilir.
Diğer taraftan Pakistan ve Afganistan’a ziyaretlerini arttıran bir ülke olarak Rusya’nın son zamanlarda öne çıktığı görülmektedir. Rusya ile Pakistan arasındaki ilişkiler, özellikle de enerji alanında yükselen bir ivmeye sahiptir.
Hatırlanacağı üzere, 2022 yılının Kasım ayında Pakistan Petrol Bakanı Musadik Malik, Moskova’ya ziyarette bulunmuş; 17 Ocak 2023 tarihinde ise bir Rus delegasyonu İslamabad’a ziyaret gerçekleştirmiştir. Taraflar arasındaki petrol ve sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) alışverişi geliştirilmek istenmektedir. Bununla birlikte Rusya, Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan Doğalgaz Boru Hattı’yla (TAPI) ilgilendiğini de göstermiştir. Buna ek olarak Pakistan’ın indirimli fiyattan petrol alması da gündemdedir. Rusya’nın Afganistan Özel Temsilcisi Zamir Kabulov’un 12-13 Ocak 2023 tarihlerinde Kabil’e yaptığı ziyaret de dikkat çekmiştir. Bu ziyaretin ardından Pakistan’a da bir giden Kabulov, Rusya’nın Afganistan ve Pakistan’la ilişkilerini geliştirdiğini gözler önüne sermiştir.
Söz konusu gelişmeler, İslamabad ile Taliban arasındaki gerginliklerde Moskova’nın yapıcı bir rol üstlenmeye çalıştığı iddiasını gündeme getirmiştir. Kabulov’un iki ülkeyi peş peşe ziyaret etmesi ve 25 Ocak 2023 tarihinde Rusya ve Pakistan’ın Taliban’la “pratik bir angajman” gereğini vurgulamaları bunu kanıtlar niteliktedir.[7]
Enerji bağlantılarının güvenli bir şekilde sağlanması ve Taliban’la diyaloğun geliştirilmesi noktasında Rusya’nın terörle mücadelede DEAŞ’a karşı birlikte hareket etme önerisini gündeme getirmesi mümkündür. Nitekim terör örgütü DEAŞ’ın Rusya karşıtı faaliyetler içerisinde olduğu da bilinmektedir. Bununla birlikte Rusya, bölgedeki istikrarsızlığın artmasından ve DEAŞ’ın faaliyetlerinden ABD’yi sorumlu tutmaktadır. Bu yüzden de Moskova, terörle mücadelede işbirliği kapsamında İslamabad ve Taliban’la diyaloğunu arttırarak Washington’a karşı bölgesel üstünlük elde etme amacı gütmektedir.
ABD’nin adımları da Rusya’nın etkisinden rahatsız olunduğunu ortaya koyar mahiyettedir. Kabulov’un ziyaretlerinden kısa bir süre sonra, 31 Ocak 2023 tarihinde, ABD’nin Afganistan Özel Temsilcisi Tom West, İslamabad’a ziyarette bulunmuştur.[8] Afganistan merkezli gelişmelerin gündemde olduğu bir görüşme gerçekleştirilmişse de İslamabad-Washington diyaloğu da ele alınmıştır.
ABD, Pakistan’ın Rusya’yla olan enerji işbirliğine olumsuz yaklaşmamaktadır. Ancak taraflar arasındaki yakınlığın kendi aleyhine olacak şekilde gelişmesini de istememektedir. Rusya’nın Afganistan-Pakistan hattında artan varlığına karşı kontrolü sağlamak adına birtakım hamleler yapmaktadır. Söz konusu ziyareti de bu doğrultuda ele almak mümkündür.
Netice itibarıyla Afganistan-Pakistan denkleminde, Moskova-Washington rekabetinin arttığı ifade edilebilir. Bu rekabet, güvenlik ve terörizm kapsamında şekillenmektedir. Rusya, Taliban’ın terör örgütü DEAŞ’la mücadelesi üzerinden; ABD ise İslamabad’ın terör örgütü TTP’yle mücadelesi aracılığıyla nüfuzunu arttırma arzusundadır. Bu kapsamda terörle mücadelede işbirliği temelli ortaklıkların gelişeceği öngörülebilir.
[1] “Explosion Reported in Kabul on Monday Evening”, Mehr News, https://en.mehrnews.com/news/196842/Explosion-reported-in-Kabul-on-Monday-evening, (Erişim Tarihi: 01.02.2023).
[2] “Pakistan Mosque Blast: 100 Confirmed Dead in Marathon Search of Rubble”, BBC, https://www.bbc.com/news/world-asia-64462321, (Erişim Tarihi: 01.02.2023).
[3] “Death Toll Climbs to 63 in Pakistan’s Deadly Daesh Mosque Attack”, Daily Sabah, https://www.dailysabah.com/world/asia-pacific/death-toll-climbs-to-63-in-pakistans-deadly-daesh-mosque-attack, (Erişim Tarihi: 01.02.2023).
[4] “December 2022 Saw Highest Number of Terror Attacks in a Single Month”, The News, https://www.thenews.com.pk/print/1026266-december-2022-saw-highest-number-of-terror-attacks-in-a-single-month, (Erişim Tarihi: 01.02.2023).
[5] “Pakistan Says Will Target TTP on Afghan Soil, Taliban say would not let Anyone Attack Islamic Emirate”, Wio News, https://www.wionews.com/south-asia/pakistan-says-will-target-ttp-on-afghan-soil-taliban-says-things-can-be-resolved-by-dialogue-548657, (Erişim Tarihi: 01.02.2023).
[6] “U.S. Signals Support for Pakistan Against Resurgent Terror Threats”, Asia Nikkei, https://asia.nikkei.com/Politics/International-relations/U.S.-signals-support-for-Pakistan-against-resurgent-terror-threats, (Erişim Tarihi: 01.02.2023).
[7] “Russia, Pakistan Discuss ‘Practical Engagement’ With Afghan Taliban”, VOA, https://www.voanews.com/a/russia-pakistan-discuss-practical-engagement-of-afghan-taliban/6934082.html, (Erişim Tarihi: 01.02.2023).
[8] “US Envoy to Afghanistan Arrives in Islamabad”, The News, https://www.thenews.com.pk/print/1036026-us-envoy-to-afghanistan-arrives-in-islamabad, (Erişim Tarihi: 01.02.2023).
