30 Nisan 2021 tarihinde CNN International’da yayınlanan ve Nic Robertson tarafından kaleme alınan analizde El Kaide’nin ABD’ye “tüm cephelerde savaş açtığı” öne sürülmüş ve bu iddiayı Robertson, CNN yetkililerinin El-Kaide terör örgütünün temsilcileriyle yaptığı görüşmeye dayandırmıştır.[1] Mevzubahis iddia, uyuyan El-Kaide hücrelerinin yeniden Afganistan’da aktive olacağının habercisidir. Bu da iç savaş senaryolarıyla anılan söz konusu ülkede şiddetin tırmanacağını göstermektedir.
Bilindiği gibi 11 Eylül 2001 tarihli terör saldırıları, terör örgütü El-Kaide tarafından organize edilmiş ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Afganistan’a yönelik müdahalesini Taliban ile El-Kaide arasındaki ilişkiye dayandırmıştır. Dolayısıyla mevcut durumda Washington yönetimi, Taliban’ın bu terör örgütüyle olan ilişkisini sonlandırmasını talep etmektedir. Buna rağmen Taliban ile terör örgütü arasındaki ilişkinin devam ettiği ve edeceği söylenebilir.
Meseleye bu çerçeveden yaklaşıldığında ise El-Kaide’den geldiği belirtilen açıklama, zamanlaması itibarıyla manidardır. Zira Taliban, 29 Şubat 2020 tarihinde imzalanan Doha Anlaşması çerçevesinde ABD ve müttefiklerinin 1 Mayıs 2021 tarihinde Afganistan’dan çekilmesini istemiş; lakin Donald Trump döneminde imzalanan bu anlaşmayla ortaya konulan çekilme takvimi, Joe Biden’ın ABD Başkanı olmasının ardından değiştirilmiştir. Biden yönetimi, Amerikan unsurlarının Afganistan’dan çekilmesi noktasında bir erteleme kararı almış ve 11 Eylül 2021 tarihinde çekilmenin tamamlanacağını duyurmuştur. Taliban ise bu durumu “savaş sebebi” olarak nitelendirmektedir. 2 Mayıs 2021 tarihinde de Taliban, “eylem yolunun açıldığını” duyurmuştur.[2]
Taliban’ın konuya yaklaşımı, terör örgütü El Kaide’nin açıklamasıyla birlikte düşünüldüğünde, önümüzdeki süreçte Afganistan’da Amerikan unsurlarının hedef alınacağı öngörülebilir. Bu durum ise Amerikan askerlerinin bölgede kalmasını meşrulaştıracak bir etki yaratabilir. Belki de Washington yönetimi, tam olarak bunu istemektedir. Çünkü saldırıların başlaması halinde, ülkedeki istikrarsızlık artacak, Taliban’ın şiddet kullanarak yönetimi ele geçirmek isteyeceği açık bir şekilde gün yüzüne çıkacaktır. Bu güvensizlik ortamı da Kabil yönetiminin talepleriyle örtüşen bir siyasi atmosfer yaratabilir. Nitekim Kabil, ABD’nin çekilmesi durumunda Sovyet işgali sonrasında yaşanan gelişmelerin benzerlerinin gerçekleşebileceğini düşünmektedir. Bu anlamda Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani de Amerikan unsurlarının çekilmesi halinde iç savaşın başlayabileceği yönünde uyarıda bulunmuştur. Yani El-Kaide’den gelen açıklamanın da yansıttığı üzere, Afganistan’da terör saldırılarının artması ihtimal dahilindedir. Lakin bu durum, ABD’nin ülkedeki varlığını sürdürmesi için uygun ve görece meşru bir zemin teşkil edecektir.
Amerikan karar alıcılardan gelen açıklamalara bakıldığında da gerek Biden’ın gerekse de ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken’in farklı tonlarda da olsa iç savaşa işaret ettiği görülmektedir. ABD’nin 11 Eylül 2021 tarihinde tamamlayacağı çekilme takvimini, böylesi bir ortamda uygulamaya başlaması ise son derece düşündürücüdür. Zira iç savaş çanlarının çaldığı günlerde uygulanmaya çalışılan çekilme süreci, akıllara “Irak” senaryosunu getirmektedir.
Hatırlanacağı üzere, ABD’nin Irak’tan çekilmesinin ardından bahsi geçen ülkede oluşan güç boşluğunu terör örgütü Devletü’l Irak ve’ş Şam (DEAŞ) doldurmuştur. Bunu fırsata çeviren ABD ise hem Irak’a geri dönmüş hem de buradaki varlığını daha kurumsal bir zemine oturtmuştur. Biden ve Blinken’in iç savaş çıkabileceğine yönelik açıklamaları ve bu olasılığa rağmen çekilme kararının uygulanacağının belirtilmesi, Afganistan’da Irak’takine benzer gelişmelerin yaşanabileceğini göstermektedir.
Dahası Afganistan’da iç savaş ihtimalini yalnızca Biden, Blinken, Kabil Yönetimi, El Kaide terör örgütü ve Taliban dillendirmemekte; aynı zamanda savaş lordları olarak bilinen isimler de ifade etmektedir. Üstelik bu isimlerin milis gruplar kurdukları ve Taliban’ın şiddet eylemlerine başlaması halinde savaşacaklarını açıkladıkları gözlemlenmektedir.
Kısacası Afganistan’da fiilen bulunan tüm aktörler birbirinden farklı şeyler söylemekte ama hepsi iç savaşa işaret etmektedir.[3] Bu durumun ABD açısından üç senaryo çerçevesinde ele alınması mümkündür:
- İlk olasılık, Washington yönetiminin Mayıs ayından itibaren artacak gerilimi kullanarak Afganistan’da uzun yıllar daha kalacağı meşru bir zemine kavuşmak istemesidir.
- İkinci ihtimal ise 11 Eylül 2021 tarihinde çekilmeyi tamamlayarak Afganistan’daki varlığını sona erdiren ABD’nin ilerleyen dönemlerde terörle mücadele bahanesiyle çok daha güçlü bir şekilde geri dönmesidir.
- Üçüncü, az konuşulan; fakat belki de ABD’nin temel planı olan senaryo ise Afganistan’a iç savaşın hâkim olması ve uzun vadede federasyona dönüşecek bir Afganistan devleti için ortam yaratılmasıdır. Zira mevcut durumda Taliban’ın halktaki karşılığının eskisi kadar güçlü olmadığı ve buna karşılık Kabil yönetiminin de otoritesinin her geçen gün zayıfladığı görülmektedir. Milis yapıların hazırlıkları ise orta ve uzun vadede çeşitli bölgelerin farklı gruplar tarafından idare edildiği bir siyasal yapıyla neticelenebilir. Üstelik Afgan halkının bulundukları bölgelerde kurulan milis yapılanmaları desteklediği ve Taliban’a karşı direnme yönünde bir düşüncesinin olduğu öne sürülmektedir. Kuşkusuz böylesi bir ortam, Kuşak-Yol Projesi’nin istikrarsızlaştırılması anlamında ABD’nin makro hedeflerine büyük hizmet edecektir. Buna ek olarak üçüncü senaryo, yalnızca Çin’e değil; istikrarsızlık, radikalleşme ve vekalet savaşlarının sirayet etmesi yoluyla Rusya’ya da zarar verecektir.
Tüm bu tablo ise Afganistan’da iç savaşın her geçen gün çok daha güçlü bir olasılık haline geldiğini gözler önüne sermektedir. Bu ortamda ABD’nin hangi senaryoyu tercih edeceği merak edilmektedir. Söz konusu olasılıklara net bir yanıt vermek çok mümkün olmasa da az konuşulan üçüncü senaryonun ABD’ni ana planı olma ihtimali oldukça yüksektir.
[1] Nic Robertson, Al Qaeda Promises ‘War on All Fronts’ Against America as Biden Pulls Out of Afghanistan”, CNN, https://edition.cnn.com/2021/04/30/asia/al-qaeda-afghanistan-biden-intl-cmd/index.html, (Erişim Tarihi: 30.04.2021).
[2] “Afganistan’dan Çekilmeyi Erteleyen ABD’ye Taliban’dan Tehdit: Eylem Yolu Açıldı”, Euronews, https://tr.euronews.com/2021/05/02/afganistan-dan-cekilmeyi-erteleyen-abd-ye-taliban-dan-tehdit-eylem-yolu-ac-ld?utm_medium=Social&utm_source=Twitter#Echobox=1619947446, (Erişim Tarihi: 02.05.2021).
[3] Wahida Paikan, “امرالله صالح: قدرت را به یک گروه کوچک واگذار نخواهیم کرد/Amrullah Saleh, non habemus potestatem tradamus ad parva coetus”, Independent Persian, https://bit.ly/3xFpyr9, (Erişim Tarihi: 29.04.2021).
