Tarih:

Paylaş:

Kırgızistan’ın Koridorlarda Merkez Olma ve Denizlere Açılma Politikası

Benzer İçerikler

Bu yazı şu dillerde de mevcuttur: English Русский

Kırgızistan, Orta Asya’nın coğrafi açıdan küçük ama jeopolitik olarak önemli bir ülkesidir. Zira bir yandan Çin’le komşu olan Kırgızistan; diğer taraftan Kazakistan, Özbekistan ve Tacikistan’la ortak sınırlara sahiptir. Buna ek olarak söz konusu ülke, Güney Asya’ya yakın bir coğrafyada bulunmaktadır. Bu bağlamda Bişkek yönetimi, Avrasya coğrafyasında son dönemde yaşanan gelişmelerden faydalanmaya ve jeopolitik konumunu avantaja çevirmeye çalışmaktadır. Bişkek’in önem verdiği konulardan biri de denizlere ulaşmaktır.

Kırgızistan, diğer Orta Asya devletleri gibi denize kıyısı olmayan bir devlettir. Dünya ticaretinin büyük bir kısmının denizlerde gerçekleştirildiği düşünüldüğünde bu hem Bişkek hem de diğer Orta Asya başkentleri için olumsuz bir durum arz etmektedir. Bunun karşısında ise devletlerin çeşitli ilişkiler geliştirerek ve anlaşmalar yaparak bu sorunu çözmeye çalıştığı görülmektedir. Örneğin Taşkent yönetimi, İslamabad’la anlaşarak Pakistan limanları üzerinden denizlere ulaşmayı planlamaktadır.

Kırgızistan da son dönemlerde iki temel politika belirlemiştir. Öncelikle Kuşak-Yol Projesi kapsamında Çin’in Batı’ya açılan kapısı olmak istemektedir. Bu amaçla 4,5 milyar dolara mal olması planlanan yaklaşık 454 km uzunluğundaki Çin-Kırgızistan-Özbekistan Demiryolu Hattı’nın inşa süreci için anlaşma imzalanmış ve fizibilite çalışmaları başlamıştır. 2023 yılının Haziran ayında bitirilecek olan fizibilite çalışmasının ardından demiryolunun inşa sürecine geçilmesi planlanmaktadır.[1] Söz konusu rota sayesinde Kırgızistan, bütün potansiyelini kullanabilecek ve Kazakistan’la birlikte Çin’in Batı’ya açılan kapılarından biri haline gelecektir.

İkinci olarak Bişkek, Çin-Kırgızistan-Özbekistan Demiryolu Hattı’nın Peşaver’e kadar uzamasını istemektedir. Kırgızistan’ın Pakistan Büyükelçisi Ulanbek Totuiaev, Pakistan’la ticari ilişkileri geliştirmek için hattın Afganistan üzerinden Peşaver’e uzatılması gerektiğini dile getirmiştir.[2] Bu sayede Kırgızistan, başta denizlere ulaşabilecek ve doğu-batı yönlü koridorların yanı sıra kuzey-güney hattında da etkili bir merkeze dönüşecektir. Bununla birlikte Kırgızistan, Afganistan ile Pakistan pazarına ulaşabilme imkânı da kazanacaktır.

Kırgızistan’ın amaçlarından biri de Çin’in Afganistan ve Pakistan’a ulaşması konusunda yeni bir alternatif olarak kendisini sunmasıdır. Böylelikle Çin-Kırgızistan-Özbekistan Demiryolu Hattı daha aktif bir şekilde kullanılacak, ülkenin jeopolitik önemi artacak ve kazanımları azami seviyeye yükseltilecektir. Ayrıca Pakistan’a ulaşan Kırgızistan, denizlere de açılmış olacaktır.

Totuiaev’in yaptığı açıklama, iki açıdan ehemmiyet arz etmektedir. Bunlardan ilki, Özbekistan’ın Pakistan’la birlikte anlaşarak Tirmiz-Mezar-ı Şerif-Kabil-Peşaver güzergahlı Trans-Afgan Ulaştırma Koridoru’nu hayata geçirmek istemesidir. Son dönemlerde 765 kilometrelik demiryolu hattının inşası için Taşkent yönetiminin 2023 yılında yabancı yatırımcılarla görüşmelere başlayacağı iddiası gündeme gelmiştir. Beş yıl sürmesi planlanan projenin 4,6 milyar dolara mal olacağı tahmin edilmektedir.[3] Taşkent yönetiminin projeye dair adım atma sürecinde Totuiaev’in yaptığı açıklama, Bişkek yönetiminin Orta Asya’yı en kısa güzergahtan denizlere ulaştıracak olan projenin dışında kalmak istemediğini ortaya koymuştur.

İkinci olarak Kırgızistan ile Birleşik Arap Emirlikleri’ne (BAE) ait AD Ports Group arasında 15 Aralık 2022 tarihinde önemli bir anlaşma imzalanmıştır. Anlaşmaya göre, Kırgızistan’a BAE’ye ait olan Khalifa Economic Zone Abu Dhabi (KEZAD) serbest ticaret bölgesinde 300.000 metrekareden büyük; yani yaklaşık 32 hektarlık bir alan ayrılmıştır. Tahsis edilen sahada Kırgızistan, gümrük bölgesi oluşturabilecek ve lojistik merkezi kurabilecektir.[4] Anlaşmaya dair açıklama yapan Kırgızistan Bakanlar Kurulu Başkanı Akılbek Caparov, Kırgızistan’ın denizlere erişim elde ettiğini vurgulamıştır.[5]

Söz konusu anlaşma vesilesiyle Bişkek yönetiminin Çin-Kırgızistan-Özbekistan Demiryolu Hattı ile Trans-Afgan Ulaştırma Koridoru’nu birleştirmek istemesinin nedeni daha iyi anlaşılmaktadır. Zira BAE’yle anlaşan ve denizlere açılma imkânı elde eden Kırgızistan, Peşaver’e ulaşma sürecinde etkin bir rol oynayarak kazanımlarını arttırmaya çalışmaktadır. Denizlere ulaşma noktasında edilgen bir politika izlemesi durumunda, Kırgızistan hem Çin-Kırgızistan-Özbekistan Demiryolu’ndan hem BAE’yle yaptığı anlaşmadan hem de Pakistan pazarından azami verimi elde edemeyecektir. Bu da Bişkek’i daha etkin bir strateji yürütmeye itmektedir.

Sonuç olarak Avrasya’da önemli gelişmeler yaşanmaktadır. Bu gelişmelerin en mühim sacayaklarından biri Orta Asya ve Kuşak-Yol Projesi çerçevesinde şekillenmektedir. Kırgızistan da bu süreçte izlediği çok yönlü-vektörlü dış politikayla bölgesel projelere katılmak ve jeopolitik konumunun sağladığı avantajlardan yararlanmak istemektedir. Bölge devletleri, çeşitli insiyatifler almakta ve projeler geliştirmektedir. Bu projelere dahil olmak Bişkek’in koridorlar açısından bir merkez olmasını hem de denizlere açılmasını sağlayacaktır. Kırgızistan’ın BAE’yle yaptığı anlaşma da buna büyük bir önem verdiğini göstermektedir. Kuşkusuz Çin-Kırgızistan-Özbekistan Demiryolu’nun ve Trans-Afgan Ulaştırma Koridoru’nun tamamlanması ve birleştirilmesi, Bişkek’e siyasi, ekonomik ve jeopolitik kazanımlar sağlayacaktır.


[1] Navbahor Imamova, “Despite Skepticism, China-Kyrgyzstan-Uzbekistan Railway Deal Chugs Forward”, Voice of America, https://www.voanews.com/a/despite-skepticism-china-kyrgyzstan-uzbekistan-railway-deal-chugs-forward/6775799.html, (Erişim Tarihi: 20.12.2022).

[2] “‘China-Central Asia Rail Project Should be Extended to Peshawar’”, The Express Tribune, https://tribune.com.pk/story/2391931/china-central-asia-rail-project-should-be-extended-to-peshawar, (Erişim Tarihi: 20.12.2022).

[3] “Uzbekistan to Start Talks with Investors for Trans-Afghanistan Railway Line”, AMU, https://amu.tv/en/28680/, (Erişim Tarihi: 20.12.2022).

[4] “Кыргызстан получает доступ к морю — Акылбек Жапаров заявил о подписании исторического соглашения”, Economist, https://economist.kg/novosti/2022/12/15/kyrgyzstan-poluchaet-dostup-k-morju-akylbek-zhaparov-zayavil-o-podpisanii-istoricheskogo-soglasheniya/, (Erişim Tarihi: 20.12.2022).

[5] Tatyana Kudryavtseva, “Kyrgyzstan Signs Agreements with Two Arab Companies”, 24 KG, https://24.kg/english/253501__Kyrgyzstan_signs_agreements_with_two_Arab_companies/, (Erişim Tarihi: 20.12.2022).

Dr. Emrah KAYA
Dr. Emrah KAYA
ANKASAM Dış Politika Uzmanı Dr. Emrah Kaya, Akdeniz Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nden mezundur. Yüksek lisans derecesini 2014 yılında Süleyman Demirel Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde hazırladığı “Latin Amerika'da Sol Liderlerin Yükselişi ve Uluslararası Politikaya Etkisi: Venezuela-Bolivya Örneği” başlıklı teziyle almıştır. Kaya, doktora derecesini de 2022 yılında aynı üniversitede hazırladığı "Terörle Mücadelede Müzakere Yöntemi: ETA-FARC-LTTE-PKK" başlıklı teziyle elde etmiştir. İyi derecede İngilizce bilen Kaya'nın başlıca çalışma alanları; Orta Asya, Latin Amerika, terörizm ve barış süreçleridir.