Küresel siyasette son yıllarda artan tansiyon, ülkeler arasındaki rekabetin yoğunluk kazanmasına neden olmuştur. Temel olarak rekabet; Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Rusya ve Çin arasında yaşanmaktadır. Ancak bölgesel düzeyde çeşitli rekabet örnekleri de görülmektedir. Bunların arasında Asya’daki Japonya-Çin, Hindistan-Pakistan ve Rusya-Japonya gibi örnekler sayılabilir.
Söz konusu örnekler ortasında bulunan ana üs ise Orta Asya’dır. Bölge devletleri, çok yönlü-vektörlü dış politikalarıyla büyük güçler arasındaki rekabetten uzak kalarak sağlıklı ilişkiler geliştirmeye ve barışçıl bir politika yürütmeye çalışmaktadır. Bu noktada diğer ülkelerin hassasiyetlerini de dikkate alan Orta Asya devletleri, barışçıl tutumları ve jeopolitik konumları sayesinde bir merkeze dönüşmektedir.
Asya-Pasifik Bölgesi’nin en önemli devletlerinden olan Japonya, 2021 verilerine göre yaklaşık 5 trilyon dolarlık gayri yurtiçi hasılası (GSYİH)[1] sayesinde yalnızca bölgesel değil; küresel düzeyde ön plana çıkan aktörlerdendir. Bu durum, Japonya’yı hem diğer bölgelerle ilgilenmeye itmekte hem de bölgesel aktörler için Tokyo’yla ilişkileri geliştirmeyi değerli kılmaktadır. Diğer yandan Japonya’nın teknoloji konusundaki gelişmişliği ve güçlü bir sanayiye sahip olması da bu ülkeyi önemli bir müttefik haline getirmektedir.
Bu bağlamda Japonya, bölgesel ve küresel düzeydeki rekabet süreçlerine dahil olmakta ve elini güçlendirmek için çeşitli temaslarda bulunmaktadır. Bu çerçevede Japonya’nın yöneldiği bölgelerden biri de Orta Asya’dır. Japonya, Orta Asya’yla ilişkilerini gerek bölgesel gerekse de ikili ilişkiler noktasında kuvvetlendirmektedir.
24 Aralık 2022 tarihinde Japonya Dışişleri Bakanı Hayashi Yoshimasa’nın başkanlığında “Orta Asya+Japonya” Diyalogu çerçevesinde 9. Dışişleri Bakanları Toplantısı gerçekleştirilmiştir. Toplantıya Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan ve Türkmenistan Dışişleri Bakanları katılmıştır. Toplantıda Japon Bakan, Rusya-Ukrayna Savaşı’nın başta Orta Asya olmak üzere dünyayı gıda ve enerji arzı konusunda olumsuz etkilediğini belirtmiştir. Bu nedenle de daha insani yatırımlar yapılması konusuna vurgu yapmıştır. Bu açıklama, bölgeye yatırım çekmek isteyen Orta Asyalı bakanlar tarafından sıcak karşılanmıştır.[2]
Bölge devletlerinin hassas olduğu konulardan biri uluslararası barış ve istikrarın sağlanması için uluslararası hukuka uyulmasıdır. Bu kapsamda Japonya, bölge devletleriyle uluslararası hukuk çerçevesinde Birleşmiş Milletler Şartı’na ve diğer sözleşmelere bağlı kalarak ilişkilerini geliştireceklerini ve uluslararası düzene katkı sunacaklarını vurgulamaktadır.[3]
Japonya, Orta Asya devletleriyle olan ilişkilerini ikili boyutta da geliştirmektedir. 2022 yılının Nisan ayında Japon Bakan Hayashi, Kazakistan’ı ziyaret etmiştir. Ziyaret kapsamında yapılan görüşmelerde ticaret, ekonomi, yatırım, kültürel ve insani alanlarda Kazak-Japon stratejik ortaklığının beklentileri ve taraflar arasındaki ilişkiler ele alınmıştır. Taraflar arasındaki ticaret hacmi 1,1 milyar dolardır. Ayrıca Kazakistan, 558 milyon dolarlık ihracat yaparken; 559 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirmektedir. Bu noktada taraflar arasındaki ticaretin dengeli olduğu görülmektedir.[4]
Japonya, Özbekistan’la da stratejik ortaklığı derinleştirmek istemektedir. Ülkeler arasında yatırımlar konusunda ortak görüşün hakim olduğunu söylemek mümkündür. Ayrıca Özbekistan, Afganistan’a komşu olması nedeniyle büyük önem taşımaktadır. Zira Afganistan merkezli tehditler hem Asya kıtasına hem de Japonya’nın bölgeyle geliştirmek istediği ilişkilere zarar verme potansiyeline sahiptir. Bu açıdan Özbekistan, bölgesel sorunları işbirliği ve diyalog yoluyla çözme sürecinde Japonya’nın da katılmasını istemektedir.[5] Kırgızistan, Tacikistan ve Türkmenistan’la da çeşitli seviyelerde ilişkileri bulunan Japonya’nın amaçlarından biri başta enerji olmak üzere yeraltı zenginliklerine ulaşabilmektir.
Japonya-Çin rekabeti açısından bakıldığında, Tokyo yönetiminin Orta Asya’yla kurduğu ilişkileri Pekin yönetimi endişeyle karşılamaktadır. Zira Pekin, Tokyo’nun attığı adımları Çin ve Rusya’nın çevrelenmesi maksadıyla gerçekleştirdiğini düşünmektedir.[6] Ancak Çin’in asıl endişesini ekonomik rekabetin yoğunlaşma ihtimali oluşturmaktadır. Zira Japonya, 5 trilyon dolarlık ekonomisi ve sanayi gücüyle bölgede etkili bir aktör olma potansiyeli taşımaktadır. Bahse konu olan durum, Çin’in Orta Asya’ya daha fazla yönelmesi ve ekonomik yatırımlarını arttırması noktasında zorlayacaktır. Ancak ekonomik sorunlar yaşadığına dair iddialara bakıldığında bu rekabet, Çin açısından daha fazla maaliyet anlamına gelecektir.
Sonuç olarak Japonya, ikili ve bölgesel boyutta Orta Asya’yla ilişkilerini güçlendirmektedir. Japonya’nın bölgeye artan ilgisi, Çin gibi bölgesel rakiplerinin dikkatini çekmektedir. Bu durum, bölgenin bir rekabet merkezine dönüşeceği yönünde algılara neden olmaktadır. Ancak Orta Asya devletlerinin çatışmalardan uzak durmaya özen gösteren çok yönlü-vektörlü dış politikaları, bölgenin bir rekabet sahasına dönüşmesini engelleyecektir. Zira Orta Asya devletleri hem ikili münasebetlerinde hem bölgesel ilişkilerinde hem de uluslararası siyasette çeşitli aktörlerle kazan-kazan mantığı çerçevesinde karşılıklı saygıya dayalı bir tutum benimsemektedir. Japonya’nın Orta Asya için siyasi, ekonomik ve tarihi bağları en az Çin’le olan ilişkileri kadar önemlidir. Bu bağlamda Japonya-Çin rekabetinin sadece ikili ilişkilerle sınırlı olması ve bölgeye yansıtılmaması, Orta Asya’nın söz konusu devletlerle olan münasebetlerine de güç kazandıracaktır.
[1] “GDP (current US$) – Japan”, The World Bank, https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD?locations=JP, (Erişim Tarihi: 29.12.2022).
[2] “The 9th Foreign Ministers’ Meeting of the “Central Asia plus Japan” Dialogue”, Ministry of Foreign Affairs of Japan, https://www.mofa.go.jp/press/release/press4e_003197.html, (Erişim Tarihi: 29.12.2022).
[3] Aynı yer.
[4] “Kazakh President Discusses Expansion of Economic Cooperation with Minister of Foreign Affairs of Japan”, The Astana Times, https://astanatimes.com/2022/04/kazakh-president-discusses-expansion-of-economic-cooperation-with-minister-of-foreign-affairs-of-japan/, (Erişim Tarihi: 29.12.2022).
[5] “Japan-Uzbekistan Summit Telephone Talk”, Prime Minister’s Office of Japan, https://japan.kantei.go.jp/101_kishida/diplomatic/202206/_00003.html, (Erişim Tarihi: 29.12.2022).
[6] Fan Anqi, “Japan-Led Meeting ‘Futile Attempt’ to Pit Central Asia against China and Russia”, Global Times, https://www.globaltimes.cn/page/202212/1282518.shtml, (Erişim Tarihi: 29.12.2022).
