Tarih:

Paylaş:

Orta Asya’da Çifte Vatandaşlık Sorunu

Benzer İçerikler

12 Aralık 2018 tarihinde Kazakistan İçişleri Bakanı Kalmuhanbet Kasımov, şimdiye kadar ülkede 15 bin 200 çifte vatandaşın tespit edildiğini açıklamış ve bunlardan 555’inin tutuklandığını, 102’sinin sınır dışı edildiğini ve geri kalanının ise para cezasına çarptırıldığını bildirmiştir. 2014 yılında 4 bin ve 2015 yılında 9 bin kişinin çifte vatandaşlık aldığını belirten Kasımov, bunu önlemek için Tacikistan, Rusya, Azerbaycan, Türkmenistan, Kırgızistan, Ermenistan ve Gürcistan ülkelerinden vatandaşlık alanların karşılıklı bildirim yapması konusunda söz konusu ülkelerle anlaşmayı planladıklarını açıklamıştır.[1] Çifte vatandaşlığa izin veren Tacikistan haricindeki bütün bölge ülkelerinde benzer sorun söz konusudur. Bölge ülkelerinin demografik yapısının korunması ve beyin göçünün önlenmesi açısından çifte vatandaşlık probleminin kısa zaman içerisinde çözüme kavuşturulması gerekmektedir. Bu bağlamda söz konusu yazıda Orta Asya Cumhuriyetleri’ndeki çifte vatandaşlık sorunu incelenmektedir.

Çifte vatandaşlık, dünyada yaygın olarak uygulanan bir yöntemdir ve seksenden fazla ülkede çifte vatandaşlığa izin verilmektedir.[2] Orta Asya Cumhuriyetleri vatandaşları yurt dışında daha iyi şartlarda yaşayabilmek, iş imkanları bulabilmek, toplumdan dışlanmamak ve ilgili ülkenin kamusal hizmetlerinden istifade edebilmek için yabancı ülke vatandaşlığı almaktadırlar. Üstelik bu şekilde vatandaşlık alanların sayısı azımsanmayacak derecededir. Örneğin, en az 500 bin Kırgız aynı zamanda Rusya Federasyonu vatandaşlığı almıştır. Orta Asya ülkeleri ise bu tür vatandaşların durumlarını kolaylaştırmak yerine ülke bekası ve güvenlik gibi gerekçelerle çifte vatandaşlık alanlara ceza verme, görevden uzaklaştırma ve dışlama metotlarına başvurmaktadır. Çeşitli görevlerde bulunan kimseler çoğu zaman düşmanları ya da siyasi rakipleri tarafından başka ülke vatandaşı olduğu gerekçesiyle töhmet altında kalmaktadır. Bu tür olaylar çoğu zaman “ajanlık” suçlamasına kadar gidebilmektedir.

Orta Asya ülkelerinin çifte vatandaşlığa izin vermemesindeki en büyük gerekçe, Çin ve Rusya’nın bağımsızlığını yeni kazanmış olan söz konusu ülkeleri tekrar işgal ederek egemenlikleri altına alma tehlikesidir. Aslında bu çekince yersiz de değildir. 2010 Oş Olayları’nda Rusya, kendi vatandaşlarını çatışma bölgesinden götürmek istediğinde Moskova’dan gelen Rus uçağına binenlerin %99’unu çekik gözlüler, yani yerli olan ama ücretsiz seyahat edebilmek için Rusya vatandaşlığı alan kimseler oluşturmuştur. Moldova (Transdinyester), Ukrayna (Kırım, Doğu Ukrayna) ve Gürcistan’da (Güney Osetya, Abhazya) yaşanan olaylar, Orta Asya Ülkeleri’nin Rusya’ya karşı temkinli olması gerektiğine işaret etmektedir. Bölge yönetimleri, herhangi bir il veya ilçede referandum yapılarak özerklik girişiminde bulunulmasını, ayrıca Rusya veya başka bir güçlü ülkenin iç işlerine müdahil olmasını istememektedir.

Son yıllarda Pekin’den hesapsızca alınan borçlar, Çin şirketlerinin %70’e kadar Çinli işçi çalıştırma şartı, söz konusu işçilerin çoğunun bölge ülkelerinde kalmak istemeleri ve Çinlilerin yerlilerle evlilikleri; Orta Asya ülkelerinin çifte vatandaşlık meselesine olumsuz bakmalarına sebep olmaktadır. Fakat bu durum meseleyi çözmemekte, sorun gün geçtikçe daha da büyümektedir.

Orta Asya Cumhuriyetleri’ndeki azınlıkların durumu da çifte vatandaşlık verilmesini zorlaştıran önemli unsurlardan biridir. Kırgızistan’daki Özbekler, Özbekistan’daki Kazaklar, Tacikler veya Harezmliler ve Tacikistan’daki Özbekler; söz konusu ülke yönetimleri tarafından zayıf da olsa tehlikeli olarak görülebilmektedir.

Oysa meseleyi çözüme kavuşturmak mümkündür ve dünyada bunun pek çok örneği mevcuttur. Örneğin Moğolistan, Orta Asya ülkeleriyle aynı kaderi paylaşmaktadır. Başka bir deyişle Orta Asya Cumhuriyetleri tehlike olarak gördüğü Rusya ve Çin’le sınır komşusu durumundadır. Ancak Ulan Batur, sınır komşuları olan Rusya ve Çin vatandaşlarından vize istemekte, diğer taraftan kendi vatandaşları hem Rusya hem de Çin’e vizesiz giriş çıkış yapabilmektedir. Moğolistan, vatandaşlarına iki tane pasaport bulundurma hakkı tanımaktadır. Buna mukabil Ulan Batur yönetimi, vatandaşlarının Çin veya Rusya vatandaşlığı almalarını zorlaştırmıştır. Birebir aynı örnek olmasa da Moğolistan, meseleye kendince bir çözüm üretmiştir. Diğer Orta Asya Cumhuriyetlerinden farklı olarak Moğolistan’da vatandaşların çifte vatandaşlık sorunu ülke gündeminin ilk sıralarını işgal etmemektedir.

Zamanında Avrupa’ya özellikle de Almanya’ya göç veren Türkiye’nin tecrübesi de Orta Asya ülkelerine örnek olabilir. Bu bağlamda başka ülke vatandaşlığı almak isteyen kişiler kendi vatandaşlığını geçici olarak dondurabilir. Bu uygulama, Kırgızistan’da birkaç defa, özellikle de seçimlerden önce gündeme gelmiştir. Ancak şimdilik gerekli adımlar atılmış değildir.

Dünyanın küreselleşmesi ve Orta Asya ülkeleri arasında entegrasyon sağlanmasının neredeyse zorunlu bir hale gelmesi, bölge ülkelerin yönetimlerinin çifte vatandaşlık sorununa acilen çözüm üretmesi gerektiğine işaret etmektedir. Konuyla ilgili ceza vererek bu sorunu çözmek mümkün değildir. Bölge ülkeleri, nüfuzundan endişe ettikleri Rusya ve Çin’e karşı farklı uygulamalar getirebilirler. Bu kapsamda Moğolistan’ın kendi çıkarları doğrultusunda yaptığı gibi Orta Asya ülkeleri de Pekin ve Moskova’ya karşı zorlaştırıcı tedbirler alabilirler. Bölge ülkeleri arasında entegrasyonun sağlanması, söylemlerin birbirlerine yakınlaştırılması, ikili ilişkilerin kolaylaştırılması ve güçlendirilmesi çifte vatandaşlık sorununun daha kolay bir şekilde çözülmesine katkı sağlayacaktır. Eski bir Fransız vatandaşı olan Salome Zurabişvili’nin Gürcistan Cumhurbaşkanı seçilmesi, beyin göçünün önlenmesi ve çifte vatandaşlık sorununun çözüme kavuşturulması bağlamında Orta Asya ülkelerine ilham kaynağı olup olmayacağı zaman içinde anlaşılacaktır.


[1] Canbolat Mamışev, “MVD Kazahstana Naçinaet ‘Ohotu’ Na Lits s Dvoynım Grajdanstvom/Kazakistan İçişleri Bakanlığı Çifte Vatandaşlığı Olanları ‘Avlamaya’ Başlıyor”, Kursiv, https://kursiv.kz/news/obschestvo/2018-12/mvd-kazakhstana-nachinaet-okhotu-na-lic-s-dvoynym-grazhdanstvom, (Erişim Tarihi: 14.12.2018).

[2] “Stranı, Gde Razreşeno Vtoroe/Dvoynoe Grajdanstvo/Çifte Vatandaşlığa İzin Veren Ülkeler”, Vtoroegrajdanstvo.com, http://xn--80aaecchek9ddaiqduem.com/strany-gde-razresheno-dvojnoe-grazhdanstvo/, (Erişim Tarihi: 14.12.2018).