Orta Asya, adı kapsamında sadece Asya’nın ortasında bir bölge olarak algılanmaktadır. Ancak bulunduğu coğrafi konum, tarihsel açıdan bakıldığında çok daha geniş bir alanın merkezi olarak kabul edilebilir. Zira 19. ve 20. yüzyıllarda İngiltere, Avrupalı bir ülke olarak bu bölgede Çarlık Rusya’yla Büyük Oyun çerçevesinde rekabet etmiştir. Ayırca Mackinder’in Kara Hâkimiyet Teorisi, Asya, Avrupa ve Afrika’yı dünya adası olarak tanımlamaktadır. Bu kapsamda Orta Asya’nın da dahil olduğu kesim bölgenin “kalpgahı” olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca dünya adası ancak bu bölgeyi ele geçiren güç tarafından yönetilebilecektir.
Orta Asya’nın çeşitli jeopolitik önemi çeşitli teoriler aracılığıyla ortaya konmaktadır. Bu noktada sadece Asya’nın değil; daha geniş bir coğrafyanın merkezi olduğu aşikardır. Günümüzde ayrıca Orta Asya’nın Kafkasya’yla birlikte Avrasya’nın merkezi olduğuna dair önemli tespitler ve çalışmalar bulunmaktadır. Küreselleşmenin ve başta Kazakistan olmak üzere bölge devletlerinin izlediği çok yönlü dış politika sayesinde Orta Asya’nın birçok ülke için jeopolitik önemi artmaktadır. Zira Rusya, Çin ve Hindistan gibi güçlere komşu olan ve önemli yeraltı kaynaklarına sahip bir bölgenin değeri daha da artmaktadır. Bu bağlamda dünyadaki birçok ülke Orta Asya devletleriyle ilişkilerini geliştirmek istemektedir.
Son dönemde Orta Asya’ya daha çok ilgi gösteren ülkelerden biri Almanya’dır. Dünyanın en gelişmiş ekonomilerinden birine sahip olan Almanya, 2010 yılında Orta Asya’nın Rusya ve Çin’in ardından üçüncü ticaret ortağı olmuştur. Avrupa Birliği’nin 27 milyar euroluk ticaretinin 8 milyon eurosu, Almanya ile gerçekleştirilmekteydi. Söz konusu dönem Orta Asya’da yaşayan Alman sayısının yaklaşık olarak 250 bin olması da önemli bir detaydır.[1] Zira Sovyetler Birliği, 1940’lı yıllarda topladığı Almanları, Orta Asya’ya sürmüştü.[2]
Sovyetler Birliği tarafından sürülen Almanların önemli bir kısmı zamanla geri dönmüş olsa da Almanya’nın Orta Asya’ya yönelik olan ilgisinin hala devam ettiğini söylemek mümkündür. Zira son dönemler Almanya’nın Orta Asya devletleriyle çeşitli seviyelerde ve konulardaki temaslarının arttığı dikkat çekmektedir.
Öncelikle 29 Ağustos 2022 tarihinde Özbekistan Cumhurbaşkanı Sayın Şevket Mirziyoyev ile Almanya Cumhurbaşkanı Frank-Walter Steinmeier arasında bir telefon görüşmesi gerçekleştirilmiştir. Liderler arasındaki görüşmelerin içeriğini kısa vadeli işbirliği ve uzun vadeli ortaklıklar oluşturmuştur. Bununla birlikte Özbekistan’ın bağımsızlığını tebrik eden Alman lider, Afganistan’da barışın tesis edilmesi ve bölgesel işbirliği konusunu ele almıştır. Diğer yandan Alman şirketleri, Özbekistan’da yeni fabrikalar açmakta ve ülkeler arasındaki ticaret hacmi hızla artmaktadır.[3]
Daha sonra Almanya’ya dair önemli bir çağrı Tacikistan’dan gelmiştir. Tacikistan’ın Almanya Büyük Elçisi Imomudin Sattorov, Almanya’nın Duşanbe Büyükelçiliği, Asya Kalkınma Bankası (ADB), Amerika Birleşik Devletleri Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID), Alman Dış Ekonomik İlişkiler Ajansı ve çeşitli şirketlerinin de dahil olduğu “Hidroelektrik ve Su Temini Odaklı Çevre Koruma Teknolojileri” başlıklı online webinara katılmıştır. Sattorov, Tacikistan’ın ekonomi ve yatırım alanında Almanya ile ilişkilerin genişletilmesinden yana olduğunu belirtmiştir. Bu noktada özellikle “yeşil” ekonomi kapsamında hidroelektrik, yenilenebilir enerji kaynakları gibi alanlarda işbirliğinin güçlendirilmesi ve ortak yatırım projelerinin uygulanmasının umut verici alanlar olduğunu belirtmiştir.[4]
Almanya’nın Orta Asya’da temaslarını arttırdığı bir diğer ülke de Kazakistan’dır. Kazakistan Cumhurbaşkanı Sayın Kasım-Cömert Tokayev, bir Alman ekonomik heyetini kabul etmiştir. ticaret, ekonomi ve yatırım işbirliğini görüşmek için yapılan toplantıda Kazak lider, enerji, sanayi, tarım, ulaştırma ve lojistik, eğitim, bilim, teknik insan gücü eğitiminde ortaklıkları derinleştirmeye ve Alman yatırımları için uygun ortamı yaratmaya hazır olduklarını belirtmiştir.[5] Ayrıca Kazakistan Başbakan Birinci Yardımcısı Roman Sklyar, Kazakistan’ın Almanya’ya ihracatını 1 milyar avroya çıkarabileceğini dile getirmiştir.[6]
Diğer yandan 6 Eylül 2022 tarihinde Nur-Sultan’da Kazak-Alman İş Formu düzenlenmiştir. Forumda konuşma yapan Kazakistan Dışişleri Bakan Yardımcısı, 40 Alman şirketinin ofislerini ve çalışanlarını Kazakistan’a tanışması konusunda anlaşma imzaladıklarını açıklamıştır.[7] Söz konusu gelişme Kazakistan’ın jeopolitik konumunu jeoekonomik fırsata çevirdiğini göstermektedir.
Sonuç olarak, Almanya ile Orta Asya ülkeleri arasındaki ilişkiler çok boyutlu ve çeşitli seviyelerde gelişmektedir. Almanya’nın Orta Asya’ya yönelmesinin çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Öncelikle Almanya, daha geniş pazarlara ulaşmak arzusundadır. İkinci olarak Rusya’ya olan enerji bağımlılığının yarattığı olumsuz etkiyi kırabilmek için yeni alternatiflere yönelmektedir. Üçüncüsü Almanya, Rusya ve Çin’e karşı Orta Asya’daki varlığını arttırmak istemektedir. Zira bu politikanın temel nedeninin kalan küresel bir güç olma arzu olduğu söylenebilir. Son olarak ise Orta Asya’daki Almanların varlığı, Almanya’yı bu bölge ile ilgilenmeye zorlamaktadır. Bu bağlamda Orta Asya’da yeni bir aktör olmaya çalışan Almanya, bölge devletleri için de ekonomik anlamda yeni bir partner demektir.
[1] “Germany and Central Asia”, Federal Foreign Office, 2010, https://www.auswaertiges-amt.de/blob/1496762/51488be16e2241241b09f76e156f5867/zentralasien-engl-data.pdf, (Erişim Tarihi: 07.09.2022).
[2] Nate Schenkkan, “The Sad Story of Central Asia’s German Community May Be Ending”, The Atlantic, https://www.theatlantic.com/international/archive/2011/11/the-sad-story-of-central-asias-german-community-may-be-ending/248137/, (Erişim Tarihi: 07.09.2022).
[3] “O’zbekiston va Germaniya prezidentlari YeI doirasida muloqotni rivojlantirishni muhokama qildilar”, Gazeta.uz, https://www.gazeta.uz/oz/2022/08/29/germany/, (Erişim Tarihi: 07.09.2022).
[4] “Participation of the Ambassador in the webinar titled “Environmental Protection Technologies with a focus on hydropower and water supply””, Embassy of the Republic of Tajikistan in the Federal Republic of Germany, https://mfa.tj/en/berlin/view/10882/participation-of-the-ambassador-in-the-webinar-titled-environmental-protection-technologies-with-a-focus-on-hydropower-and-water-supply, (Erişim Tarihi: 07.09.2022).
[5] “Kazakh President receives German economic delegation”, Kazinform, https://www.inform.kz/en/kazakh-president-receives-german-economic-delegation_a3975409, (Erişim Tarihi: 07.09.2022).
[6] “Kazakhstan could increase its exports to Germany to 1bn euros – Roman Sklyar”, Kazinform, https://www.inform.kz/en/kazakhstan-could-increase-its-exports-to-germany-to-1bn-euros-roman-sklyar_a3975503, (Erişim Tarihi: 07.09.2022).
[7] Aida Haidar, “Kazakhstan to Welcome 44 Foreign Companies Relocating from Russia”, The Astana Times, https://astanatimes.com/2022/09/kazakhstan-to-welcome-44-foreign-companies-relocating-from-russia/, (Erişim Tarihi: 07.09.2022).
