Küresel ilginin Orta Asya’ya yoğunlaştığı son günlerde bölge devletlerinin kurduğu ortaklıklar ve işbirlikleri, eskiye nazaran çok daha fazla dikkat çekmektedir. Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) yetkililerinin bölgeye çeşitli ziyaretler gerçekleştirmesiyle münasebetler derinleştirilmektedir. Bunun yanı sıra Orta Asya ülkelerinin yakın coğrafyadaki diğer ülkelerle ilişkilerinde de artan bir ivme söz konusudur. Pakistan ve Kazakistan’ın 18 Kasım 2022 tarihinde Tercihli Ticaret Anlaşması imzalayacaklarını duyurmaları da bu konuda mühim bir gelişme olarak yorumlanabilir.[1]
Nitekim Kazakistan’ın Pakistan Büyükelçisi Yerzhan Kistafin, ikili ticareti hızlandırmak için bir transit ticaret anlaşmasının imzalanacağını açıklamıştır. Bu kapsamda Büyükelçi, Kazakistan Ticaret ve Entegrasyon Bakanı Bakıt Sultanov’un iki ülke arasındaki ticari ilişkileri ve imzalanması planlanan Tercihli Ticaret Anlaşması’nı görüşmek üzere 2022 yılının Aralık ayında Pakistan’ı ziyaret etmesinin beklendiğini belirtmiştir. Aynı zamanda Kazakistan Cumhurbaşkanı Sayın Kasım-Cömert Tokayev’in de yakın gelecekte Pakistan’ı ziyaret edeceğini ve bunun iki ülke arasındaki yakın ilişkilerin geliştirilmesine katkıda bulunacağını ifade etmiştir.[2]
Kazakistan, son zamanlarda geliştirdiği işbirlikleriyle dikkat çekmektedir. Astana yönetimi, yakın dönemde attığı reform adımları ve çok vektörlü dış politikasına dair aldığı kararlarla ön plana çıkmaktadır. Bu nedenle de Kazakistan, çeşitli aktörlerle olan işbirliklerini derinleştirme ve yeni ortaklıklar kurma arzusu içerisindedir.
Benzer bir şekilde İslamabad yönetimi de dış politikada ortaklıklarını arttırmaya yönelmektedir. Pakistan Başbakanı Şahbaz Şerif, özellikle ekonomik ortaklıklara önem vermekte ve ülkeye yatırım çekecek girişimlerde bulunmaktadır. Pakistan, özellikle de enerji sektörüne ilişkin adımlar atmaktadır. Bu kapsamda ekonomik açıdan Körfez ülkelerine yönelen İslamabad, enerji bağlamında da Kazakistan’la işbirliğini güçlendirmektedir.
Tercihli Ticaret Anlaşması imzalamayı düşünen iki ülke, 5 Ekim 2022 tarihinde yaptıkları enerji anlaşmasıyla da adlarından söz ettirmişlerdir. Böylece ikili işbirliğinde önemli bir gelişme kat eden taraflar, ekonomik temelli ortaklıklarını derinleştirme gayretindedir. Enerji-ekonomi merkezli işbirliğinin geliştirilmesinde, Pakistan’ın enerji ihtiyaçlarını karşılama ve Kazakistan’ın da işbirliği çeşitliliğini sağlama isteğinin belirleyici olduğunu söylemek mümkündür. Halihazırda taraflar arasındaki ticaret hacminin 197 milyon dolar olduğu bilinmektedir. Kazakistan’ın Pakistan Büyükelçisi Yerzhan Kistafin, bu rakamın 1 milyar dolara çıkarılabileceğini ifade etmiştir.[3] Kistafin’in sözlerinin makul bir dayanağı vardır. Çünkü iki ülke arasındaki işbirliğini çeşitlendirmek ve yoğunlaştırmak amacıyla 2019-2020 yıllarında bir yol haritası hazırlanmış ve bu kapsamda otuz beş farklı konuda mutabakat zaptı imzalanmıştır.[4]
Taraflar, jeopolitik olarak da birbirlerini önemsemektedir. Kazakistan açısından Pakistan limanları, Astana’nın Umman Denizi’ne erişimini kolaylaştırmaktadır. Dolayısıyla Astana nezdinde İslamabad, ekonomik çıkarlar bakımından büyük önem taşımaktadır. Pakistan açısından ise Kazakistan’ı cazip kılan unsur, enerjidir. İslamabad yönetimi, Kazakistan’dan gelecek enerjiye ihtiyaç duymaktadır. Buna karşılık Astana’da enerji ihracatında Pakistan’ı dünyaya açılan bir kapı olarak görülmektedir. Bu da ikili ilişkilerdeki yakınlaşmayı hızlandırmaktadır.
İki ülke arasındaki işbirliğinin derinleşmesinin Güney Asya-Orta Asya hattındaki ekonomik entegrasyon açısından da önem taşıdığı ifade edilebilir. Zira biri kaynak; diğeri lojistik açıdan avantajlı olan bu iki devletin ortaklığı, bölgesel ve bölgeler arası işbirliklerini hızlandırmaktadır. Bu nedenle de tarafların bir araya geleceği projelerin sayısının gelecek dönemde artarak devam edeceğini ve bu işbirliklerine diğer bölge devletlerinin de katılacağını öne sürmek mümkündür.
Halihazırda Pakistan ve Kazakistan; Şangay İşbirliği Örgütü, Ekonomik İşbirliği Teşkilatı, İslam İşbirliği Teşkilatı ve Birleşmiş Milletler gibi küresel ve bölgesel örgütler aracılığıyla da kurumsal ilişkilere sahiptir. Bu kurumlar vasıtasıyla liderler düzeyindeki temaslar artmış ve dolayısıyla anlaşmalarla sonuçlanan işbirliği girişimleri ivme kazanmıştır.
Sonuç olarak İslamabad-Astana hattındaki münasebetler genişleme ve derinleşme eğilimi içerisindedir. Bu anlamda ekonomi ve enerji alanlarındaki işbirliklerinin ikili ilişkilerin itici gücü olduğu söylenebilir. Dolayısıyla taraflar arasında imzalanacak olan Tercihli Ticaret Anlaşması’nın ve Sayın Tokeyev’in gerçekleştireceği Pakistan ziyaretinin ilişkilere ivme kazandıracağı öne sürülebilir. Üstelik bu gelişmeler, yalnızca Pakistan-Kazakistan ilişkilerinin değil; Güney Asya-Orta Asya etkileşiminin de artacağına işaret etmektedir.
[1] “Pak-Kazakhstan Agrees to Sign Transit Trade Agreement: Ambassador Yerzhan”, App, https://www.app.com.pk/national/pak-kazakhstan-agrees-to-sign-transit-trade-agreement-ambassador-yerzhan/, (Erişim Tarihi: 19.11.2022).
[2] “Pakistan, Kazakhstan Agree to Sign Transit Trade Agreement”, Radio Pakistan, https://www.radio.gov.pk/18-11-2022/pak-kazakhstan-agrees-to-sign-transit-trade-agreement-kazakh-ambassador, (Erişim Tarihi: 19.11.2022).
[3] “Pak-Kazakhstan Agrees to…”, a.g.m.
[4] “Road Map Ready to Intensify Pak-Kazakhstan Bilateral Economic Cooperation Ambassador Barlybay Sadykov”, DND, https://dnd.com.pk/road-map-ready-to-intensify-pak-kazakhstan-bilateral-economic-cooperation-ambassador-barlybay-sadykov/159693, (Erişim Tarihi: 19.11.2022).
