Tarih:

Paylaş:

Rusya’nın Alaska Pişmanlığı

Benzer İçerikler

Bu yazı şu dillerde de mevcuttur: English Русский

Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) 50 eyaletinden biri olan Alaska, eski bir Rus toprağıdır. Bilindiği kadarıyla 1741 yılında Danimarkalı denizciler Alaska’ya varmıştır. Bunun ardından Rusya’daki avcılar, Alaska’ya yönelmiş ve 1784 senesinde Alaska’da Ruslara ait ilk yerleşim yerleri kurulmuştur. Zamanla bölgede yönetim oluşturan ve şirket kuran Ruslar, özellikle de 1853-1856 yılları arasındaki Kırım Savaşı’nın olumsuz ekonomik sonuçları nedeniyle Alaska’ya gerekli önemi verememiş ve bölgeden uzaklaşmaya başlamıştır.[1]

Söz konusu dönemde ABD’nin izlediği temel politika ise Amerika kıtasından Avrupalı devletlerin uzak tutulması şeklinde olmuştur. Hatta bunun için 2 Aralık 1823 tarihinde Monroe Doktrini ilan edilmiştir. Bu doktrinin sadece Avrupa’nın batısındaki emperyalist güçleri içerdiği düşünülmektedir. Ancak ABD, Rusya’nın Amerika kıtasındaki yayılmacılığından da endişe duymuş ve mevzubahis doktrinle bu ülkeyi de engellemek istemiştir.[2] Bu nedenle de Rusya ile ABD arasında Alaska’nın satışına dair görüşmeler başlamıştır. ABD İç Savaşı sebebiyle süreç sekteye uğrasa da 30 Mart 1867 tarihinde taraflar uzlaşmış ve Rusya, Alaska’yı 7,2 milyon dolara resmen ABD’ye satmıştır.

Bahsi geçen anlaşmanın imzalanmasında ülkesinin toprak açısından genişlemesini savunan dönemin ABD Dışişleri Bakanı William H. Seward başrol oynamıştır. Ancak bu süreçte hem Seward hem de dönemin ABD Başkanı Andrew Johnson, Kongre ve basın tarafından ağır bir biçimde eleştirilmiştir. Hatta Senato, anlaşmayı yalnızca bir oy farkla kabul etmiştir. Nihayetinde Alaska, 1959 yılında ABD’nin 49. eyaleti olarak kabul edilmiştir.[3]

Kırım Savaşı’nın olumsuz etkisinin dışında Rusya’nın Alaska’yı satmasının bir diğer sebebi, söz konusu dönemin teknolojisinin bölgenin zorlu hava ve coğrafi koşulları karşısında yetersiz kalmasıydı. Diğer yandan ABD, kıtadaki etkisini arttırmaktaydı. Bu nedenle iki ülkenin gönderdiği insanlar ve tüccarlar arasında önemli rekabet başlamıştı. Ancak Rusya’nın rekabeti sürdürmek için Alaska’ya yerleşim yeri ve askeri yapı kurması ekonomik açıdan mümkün değildi. Ayrıca Rusya, Avrupa’ya doğru ilerlemek istemekteydi. Bu amaçla İngiltere’nin dengelenmesi için Alaska’yı ABD’ye satmıştır.[4]

İkinci Dünya Savaşı’nın ardından ABD ile Sovyetler Birliği’nin rakip olması nedeniyle Alaska, Ruslar için pişmanlık konusuna dönüşmüştür. Bununla birlikte dünyadaki teknolojinin ilerlemesi, zorlu Alaska coğrafyasının engellerini de ortadan kaldırmıştır. Böylece bölgede bulunan yeraltı zenginlikleri, Alaska’yı çok daha değerli hale getirmiştir. Günümüzde ise Arktik Bölgesi, daha açık bir şekilde rekabet alanına dönüşmektedir. Bu da Rusya’nın pişmanlığını daha da derinleştirmektedir. Çünkü Alaska, jeopolitik olarak hem Rusya hem de Arktik için kilit bir öneme sahiptir.

Alaska’nın jeopolitik önemine bakıldığında, Amerika kıtasında bulunmasının yanı sıra Bering Boğazı üzerinden Rusya’nın doğusuna en yakın bölge olduğu görülmektedir. Diğer yandan Alaska’dan başlayan bir adalar uzantısı vardır. Uzantı; Aleut Adaları, Fox Adaları, Andreanof Adaları, Rat Adaları ve Near Adaları boyunca Rusya’nın Komandor Adalarına ve Ohotsk Denizi’ne doğru ilerlemektedir. Bu durum, Rusya’nın doğusunun güneyden ABD tarafından doğal bir şekilde çevrelenmesi demektir ve Moskova yönetimi açısından jeopolitik bir sorun teşkil etmektedir. Ayrıca Alaska’da ABD’nin çeşitli askeri üsleri de bulunmaktadır.

Alaska, ABD’nin Arktik’te olmasının ana nedenidir. ABD’nin Alaska’nın iç ve güney kısımlarında askeri üsleri vardır.[5] Alaska, Washington yönetimi için bir ileri karakola dönüşürken;[6] Rusya’nın ve diğer ülkelerin Arktik’te yeni üsler inşa etme planlarına da yol açmaktadır. Böylece Alaska’nın kuzey kısmının da bir askeri üsse ve çatışma alanına dönüşme ihtimali vardır. Nitekim son dönemde Alaska merkezli askeri gerilimler artmaktadır. Örneğin 18 Ekim 2022 tarihli bir habere göre ABD Hava Kuvvetleri, iki Rus bombardıman uçağının bölgedeki faaliyetini engellemiştir.[7]

Moskova’yla yakın ilişkilere sahip olan ve Washington’un politikalarından rahatsızlık duyan Pekin’in de Arktik’teki varlığını arttırmaya yönelik adımları bölgede askeri rekabetin artacağın işaret etmektedir. Bu gelişmeler, güvenlik ikilemine neden olarak bölgenin daha fazla militarize olmasına sebebiyet vermektedir. Çünkü devletler, askeri olarak var olmadıkları bölgelerde siyasi nüfuz elde etme kapasitelerinin kısıtlı olduğunu düşünmektedir. Son dönemlerde Arktik jeopolitiğinde de böyle bir durum söz konusudur. Nitekim ABD, 2020 yılının Nisan ayında iki adet F35 savaş uçağını Alaska’ya konuşlandırmıştır.[8]

Arktik jeopolitiği, bölge devletleri arasında bir rekabet alanına dönüştükçe Moskova’dan Alaska’nın Rusya’ya iade edilmesi gerektiğine dair sesler yükselmektedir. Özellikle de 2010’lu yıllardan itibaren Rusya’nın dünya siyasetindeki ağırlığı arttıkça ve ABD’yle ilişkiler gerildikçe, bu konu tartışmaya açılmaktadır. Hatta bir dönem, Alaska’da referandum yapılması da önerilmiştir.[9] Son zamanlarda ise Alaska’ya yönelik açıklamaların resmi bir boyut kazandığı görülmektedir.[10] Zira Kremlin, bu sayede Beyaz Saray üzerinde baskı kurabileceğini düşünmektedir.

Sonuç olarak Rusya, mevzubahis nedenlerden dolayı Alaska’yı geri talep etmektedir. Ancak bunu gerçekleştirebilmesi mümkün gözükmemektedir. Çünkü topraklarını parayla genişleten ABD, Rusya’nın isteğini kabul etmesi durumunda Fransa, İspanya ve Meksika’dan benzer taleplerle karşılaşabilir. Zira ABD, bahsi geçen devletlerden de belirli dönemlerde para karşılığında toprak satın almıştır. Ayrıca bölgenin jeopolitik, jeostratejik ve jeoekonomik özellikleri, Alaska’yı ABD için vazgeçilmez kılmaktadır. Bu nedenle Moskova’nın beklentilerinin karşılanması mümkün gözükmemektedir.


[1] “Russians Settle Alaska”, History, https://www.history.com/this-day-in-history/russians-settle-alaska, (Erişim Tarihi: 21.10.2022).

[2] “Monroe Doctrine, 1823”, Office of the Historian, https://history.state.gov/milestones/1801-1829/monroe, (Erişim Tarihi: 21.10.2022).

[3] “Russians settle Alaska”, a.g.m.

[4] “Purchase of Alaska, 1867”, Office of the Historian, https://history.state.gov/milestones/1866-1898/alaska-purchase#:~:text=Defeat%20in%20the%20Crimean%20War%20further%20reduced%20Russian%20interest%20in%20this%20region.&text=Russia%20offered%20to%20sell%20Alaska,in%20the%20Pacific%2C%20Great%20Britain., (Erişim Tarihi: 21.10.2022).

[5] Rhemi Marlatt, “The Intersection of U.S. Military Infrastructure&Alaskan Permafrost Through the 21st Century”, The Arctic Institute, https://www.thearcticinstitute.org/intersection-military-infrastructure-alaskan-permafrost-21st-century/, (Erişim Tarihi: 21.10.2022).

[6] Arnaud Leparmentier, “Alaska is becoming a US Outpost Against Russia”, Le Monde, https://www.lemonde.fr/en/international/article/2022/09/16/alaska-is-becoming-a-us-outpost-against-russia_5997209_4.html, (Erişim Tarihi: 21.10.2022).

[7] Courtney Kube-Phil McCausland, “Air Force Jets Intercept 2 Russian Bombers Flying Close to Alaska”, NBC News, https://www.nbcnews.com/news/us-news/us-air-force-jets-intercept-2-russian-bombers-flying-close-alaska-rcna52781, (Erişim Tarihi: 21.10.2022).

[8] Onur Limon, Arktika Jeopolitiği-2: Sorunlar ve Anlaşmazlıklar, Bölge ve Bölge Dışı Aktörlerin Stratejileri, Efeakademi, İstanbul, 2020, s. 78-93.

[9] Matthew Holroyd-Sophia Khatsenkova, “‘Alaska is Ours’: Local Russian Advertisement Sparks Outrage on Social Media”, Euronews, https://www.euronews.com/my-europe/2022/07/12/alaska-is-ours-local-russian-advertisement-sparks-outrage-on-social-media, (Erişim Tarihi: 21.10.2022).

[10] Iris Samuels, “A Russian Lawmaker Wants Alaska Back. ‘Good Luck with That!’”, Anchorage Daily News, https://www.adn.com/politics/2022/03/16/a-russian-lawmaker-wants-alaska-back-good-luck-with-that/, (Erişim Tarihi: 21.10.2022); “Kremlin Official Suggests Russia Could One Day Try to Reclaim Alaska from the US”, Insider, https://www.businessinsider.com/kremlin-official-suggests-US-remember-Alaska-belonged-to-Russia-2022-7, (Erişim Tarihi: 21.10.2022).

Dr. Emrah KAYA
Dr. Emrah KAYA
ANKASAM Dış Politika Uzmanı Dr. Emrah Kaya, Akdeniz Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nden mezundur. Yüksek lisans derecesini 2014 yılında Süleyman Demirel Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde hazırladığı “Latin Amerika'da Sol Liderlerin Yükselişi ve Uluslararası Politikaya Etkisi: Venezuela-Bolivya Örneği” başlıklı teziyle almıştır. Kaya, doktora derecesini de 2022 yılında aynı üniversitede hazırladığı "Terörle Mücadelede Müzakere Yöntemi: ETA-FARC-LTTE-PKK" başlıklı teziyle elde etmiştir. İyi derecede İngilizce bilen Kaya'nın başlıca çalışma alanları; Orta Asya, Latin Amerika, terörizm ve barış süreçleridir.