Tayvan adası, Çin İç Savaşı’nın sona ermesinden ve eski Çin Cumhuriyeti Devlet Başkanı Chiang Kai Shek’in Tayvan’a sığınmasının ardından Pekin yönetimi için oldukça sorunlu bir bölge haline gelmiştir. Zira Çin, 1971 yılına kadar uluslararası toplum tarafından tanınmamış ve Birleşmiş Milletler Güvenli Konseyi’ndeki (BMGK) daimî üye koltuğu kendisine verilmemiştir.
Takip eden süreçte Çin, ekonomik, siyasi ve askeri alanlarda atılımlar gerçekleştirmiştir. Bu durum, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) başta olmak üzere Batılı devletlerde endişelere neden olmuştur. 2018 senesinde ABD’nin Çin’e karşı ticaret savaşlarını başlatmasıyla Batı- Çin ilişkileri gergin bir atmosfere sürüklenmiştir.
2022 yılının Ağustos ayına gelindiğinde ise ABD Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi, Tayvan adasını ziyaret etmiştir. Üst düzey yetkili bir ismin adaya ziyarette bulunması, Pekin tarafından oldukça düşmanca eylem olarak görülmüş ve Çin, Tayvan etrafında adayı çevreleyecek biçimde askeri tatbikatlar gerçekleştirilmiştir. Bu tatbikatlar da bölgedeki tansiyonu arttırmıştır.
15-16 Kasım 2022 tarihleri arasında G20 Devlet Başkanları Zirvesi’nde Batı ile Çin arasındaki gergin ilişkilerin yumuşatılmasına yönelik girişimler yaşanmıştır. Ancak bu girişimler karşısında Çin, 15 Kasım 2022 tarihinde devlet medyası China Daily’de yayınlanan bir makale[1] aracılığıyla ABD’nin “Tek Çin Prensibi”ne olan bağlılığını somut adımlarla desteklemesi gerektiği konusunda uyarılarda bulunmuştur.
Temkinli davranmaya devam eden Pekin yönetimi, her şeye rağmen Batı’nın yürüttüğü politikada herhangi bir değişiklik olmadığını görmüştür. Gerek ABD ile Avustralya arasında gerçekleşen Avustralya-ABD Bakanlar İstişaresi (AUSMIN) sonrasında yapılan açıklamalar gerekse de çeşitli devletlerin milletvekillerinin gerçekleştirdikleri Tayvan ziyaretleri, taraflar arasındaki gerilimin sıcaklığını koruduğunu göstermiştir.
Tayvan Sorunu, Batı’nın Çin’e yönelik bir baskı aracı olmasının yanı sıra Batılı devletler, bu sorunu dolaylı veya doğrudan kullanmaktan çekinmemiştir. Zira Tayvan’ın uzun süredir çözüm bekleyen; ancak birkaç adım dışında pratikte ilerleme kaydedilemeyen bir mesele olduğu aşikardır. Bu bağlamda son dönemde Çin üzerinde baskı kurmak isteyen Batılı devletler tarafından Tayvan’a gerçekleştirilen ziyaretler ilgi çekicidir.
Öncelikle 29 Kasım 2022 tarihinde İngiliz milletvekillerinden oluşan bir delegasyon, adayı ziyaret etmiştir. Delegasyon, Tayvan Dışişleri Bakanı Joseph Wu da dahil olmak üzere üst düzey yetkilerle temaslarda bulunmuştur.[2] Ziyaretin gerçekleştiği hafta başında İngiltere Başbakanı Rishi Sunak’ın Pekin-Londra hattındaki ilişkilerin “altın çağının” son bulduğunu ifade etmesi de dikkate çekicidir. Ayrıca Sunak, Çine karşı fazla iyimser olmamak gerektiği konusunda uyarıda bulunurken; Çin’in küresel öneminin de göz ardı edilemeyeceğini dile getirmiştir.[3]
Pekin ise ziyarete İngiltere Büyükelçiliği aracılığıyla yanıt vermiştir. Büyükelçilik tarafından yapılan açıklamada, ziyaretin “Tek-Çin Prensibi”nin apaçık ihlali olduğu ifade edilmiş ve Çin’in çıkarlarını baltalayacak herhangi bir eylemin güçlü bir biçimde yanıtlanacağına dikkat çekilmiştir.[4]
Çin tarafından tepki çeken ve ilişkilerin gerilmesine neden olan diğer bir görüşme de Avustralya milletvekillerinin Tayvan’a düzenlediği ziyarettir. 4 Aralık 2022 tarihinde aralarında eski Avustralya Başbakan Yardımcısı Barnaby Joyce’un da yer aldığı milletvekillerinden oluşan bir heyet, adaya ziyarette bulunmuştur. Ziyaretin gerçekleşeceğine dair haberlerin yayılmasıyla Avustralya Başbakanı Anthony Albanaese, delegasyonun hükümetle bir ilgisinin olmadığını ve daha önce de Tayvan’a milletvekilleri düzeyinde ziyaretler yapıldığını belirtmiştir.[5] Fakat bu açıklamalar Pekin’i tatmin etmeye yetmemiştir.
Nitekim Çin devletine ait bir medya kuruluşu olan Global Times’ta yayınlanan bir makalede Albanese’in delegasyonun hükümetle alakası olmadığını söyleyerek sorumluluklarından kaçamayacağı öne sürülmüştür.[6] Aynı makalede Albanese’in Başbakan olarak delegasyonu engelleyemese bile hükümetin ziyarete karşı olduğunu belirtmesi gerektiği yazılmıştır.
Bu ziyaretlerin akabinde Çin-Batı ilişkilerine etki eden bir başka unsur olarak 7 Aralık 2022 tarihinde Washington’da AUSMIN görüşmeleri gerçekleşmiştir. Görüşmelerde ABD ve Avustralya, Pasifik’te artan Çin etkisiyle mücadele edebilmek adına Japonya’yla birlikte askeri işbirliğinin, ortak tatbikatların ve Avustralya’daki ABD varlığının arttırılması konusunda anlaşma sağlamıştır.[7]
Görüşmelerde alınan kararlara karşı 7 Aralık 2022 tarihinde Global Times’ta yayınlanan bir makalede Avustralya’nın ABD’nin beklentileri uğuna kendi çıkarlarından ve otonomisinden vazgeçmemesi önerilmiştir.[8] Bölgede yer alan üç önemli aktörün Çin karşısında ortak bir tavır benimsemesi ise Çin’e yönelik baskının arttırılmak istendiği anlamına gelmektedir.
Son olarak 11 Aralık 2022 tarihinde Japonya’nın iktidar partisi Liberal Demokrat Parti’nin üst düzey yetkililerinden Koichi Hagiuda, Tayvan’a ziyaret gerçekleştirmiştir. Ziyaret sırasında Hagiuda, Japonya’nın savunma bütçesini arttırmasında Çin’in askeri harcamalarındaki artışın yanı sıra Kuzey Kore’nin füze testlerinin de etkili olduğunu söylemiştir.[9] Çin ise bu ziyarete de Tokyo Büyükelçiliği aracılığıyla cevap vermiştir. Büyükelçilik Sözcüsü 12 Aralık 2022 tarihinde yaptığı bir açıklamada, bu durumun “Tek-Çin Prensibi”ni, Çin ile Japonya arasındaki dört siyasi belgeyi ve Japonya’nın Tayvan Sorunu’na yönelik taahhütlerini ihlal ettiğini ifade etmiştir.[10]
Neticede Batı-Çin ilişkilerinde G20 Zirvesi sonrasında beklenen olumlu hava ortaya çıkmamıştır. Aksine Batılı devletlerin ve bu ülkelerin müttefiki olan aktörlerin Tayvan’a yönelik ziyaretleri, gerilimin daha da tırmanmasına sebebiyet vermiştir. Batı’nın bu hamleleri karşısında Çin’in çok daha iddialı adımlar atacağı öngörülebilir.
[1] Shen Dingli, “US’ Sincerity to Its Commitments Vital to Sino-US Ties”, China Daily, www.chinadaily.com.cn/a/202211/15/WS637335b6a310491754329ce5.html, (Erişim Tarihi: 15.11.2022).
[2] “U.K. Parliamentary Delegation Arrives in Taiwan for Five-Day Visit”, Focus Taiwan, focustaiwan.tw/politics/202211290018, (Erişim Tarihi: 29.11.2022).
[3] “Rishi Sunak Says “Golden Era” of UK-China Ties Over”, NDTV, www.ndtv.com/world-news/rishi-sunak-says-so-called-golden-era-of-uk-china-relations-is-over-3561506, (Erişim Tarihi: 29.11.2022).
[4] “China Condemns British Lawmakers’ Taiwan Visit”, BBC, www.bbc.com/news/world-asia-63826052, (Erişim Tarihi: 1.12.2022).
[5] “Government and Opposition MPs to Visit Taiwan as Part of Australian Parliamentary Delegation”, ABC News, www.abc.net.au/news/2022-12-03/australian-mps-to-visit-taiwan-parliamentary-delegation/101730950, (Erişim Tarihi: 03.12.2022).
[6] “Albanese Criticized for Insincerity on Improving Ties with Beijing Amid His Attempts to Distance Himself from Taiwan-Visiting Delegation”, Global Times, www.globaltimes.cn/page/202212/1281102.shtml, (Erişim Tarihi: 04.12.2022).
[7]Phil Mercer, “Australia, US to Reinforce Defense Ties With Japan”, VOA News, www.voanews.com/a/australia-us-to-reinforce-defense-ties-with-japan/6865960.html, (Erişim Tarihi: 07.12.2022).
[8] Wang Qi, “Australia Warned not to Become US’ ‘Spearhead’, as ‘2+2’ Meeting Goes Beyond Hyping ‘China Threats’”, Global Times, www.globaltimes.cn/page/202212/1281371.shtml, (Erişim Tarihi: 0712.2022).
[9] “Japan MP in Taiwan Says ‘China threat’ Needs More Military Spending”, Pars Today, parstoday.com/en/news/world-i190678-japan_mp_in_taiwan_says_china_threat’_needs_more_military_spending, (Erişim Tarihi:11.12.2022).
[10] Leng Shumei, “China Denounces Senior Japanese Official’s Taiwan Visit; ‘Irrational Move to undermine Stability in Straits’”, Global Times, www.globaltimes.cn/page/202212/1281719.shtml, (Erişim Tarihi: 12.12.2022).
