Küreselleşme, uluslararası toplumun etkileşimini arttırmıştır. Özellikle de Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından savaşların son bulacağına dair genel bir kabul oluşmuştur. Bu süreçte Francis Fukuyama’nın “Tarihin Sonu” tezi yoğun ilgi görmüştür. Böylece sınırların önemini kaybedeceği düşünülmeye başlanmıştır. Uluslararası örgütlerin ehemmiyetine paralel olarak bu algı daha da güçlenmiştir. Öte yandan Samuel Huntington, savaşların son bulmayacağını; fakat artık devletlerin değil; kültürlerin çatışacağı tezini “Medeniyetler Çatışması” teziyle ortaya koymuştur. Ancak Arap Baharı, Suriye İç Savaşı ve Rusya-Ukrayna Savaşı gibi olaylar çatışmaların devam ettiğini göstermiş ve sınırların önemini gözler önüne sermiştir. Fakat konvansiyonel savaşların yerini hibrit savaşların aldığı da görülmüştür. Ayrıca yeni dönem, milliyetçilikler ve radikalizmin yükselişine tanıklık etmiştir. Nitekim bu akımların yükseliş trendinde olduğu coğrafyalardan biri de Balkanlardır.
Bilindiği üzere devletler, kendi politikalarına meşruiyet kazandırmaya dönük adımlar atmaktadır. Tarih yazımı da buna dahildir. Yani aktörler, tarihi referanslar üzerinden mevcut stratejilerine dayanak teşkil etmeye çalışmaktadır. Bu bağlamda milliyetçiliklerin araçsallaştırıldığı da görülmektedir. Milliyetçiliklerin yükselişte olduğu Balkanlarda da özellikle Sırbistan kamuoyunda Rusya-Ukrayna Savaşı’nın ardından birtakım tartışmalar yaşanmaya başlamıştır. Bu tartışmalar, “Büyük Sırbistan” idealini yansıtmakta olup; medya ve eğitim politikaları aracılığıyla topluma sirayet etmektedir.[1]
Aslında Balkanlar, demografik olarak heterojen bir yapıya sahiptir. Yani bölgedeki tüm devletlerde farklı kimlik grupları bir arada yaşamaktadır. Zaten bu yüzden de Avrupa Birliği (AB) gibi uluslararası örgütlerin bölge politikasında radikal akımların sınırlandırılması öncelikli başlıklar arasında yer almaktadır. Fakat radikalleşme, toplumların her kesimine sirayet etmektedir. Bunda halkın toplumsal yozlaşmanın had safhaya çıktığı bir ortamda politize olması belirleyici rol oynamaktadır.
Tüm bu nedenlerden mütevellit Sırbistan’da şiddetin ve radikalleşmenin yükselişe geçtiği görülmektedir. Burada silah kullanımının yaygınlaşması ciddi sorunlara sebebiyet vermektedir. Nitekim 3 Mayıs 2023 tarihinde Belgrad’da 14 yaşında bir çocuğun okulda silah kullanarak dokuz kişiyi öldürmesi ve çok sayıda kişinin yaralanmasına neden olması, bunun somut bir göstergesidir.[2] Bu olay, Sırbistan’daki şiddeti ve silah kullanımının ne kadar yaygınlaştığını gözler önüne sermiş hem ulusal hem de uluslararası alanda hükümet aleyhinde kamuoyu oluşmasına yol açmıştır. Nitekim Sırbistan Cumhurbaşkanı Alexander Vucic de çeşitli önlemler alınacağını açıklamıştır.[3] Ayrıca Sırbistan Eğitim Bakanı Branko Ružić, tepkileri azaltmak için istifa etmiştir.[4]
Her ne kadar Ružić istifa etse de toplumun konuya ilgisinin sonlanmayacağı ortadadır. Bu yüzden de Vucic, hükümetin itibarını geri kazanmak ve güvenliğe dair endişeleri gidermek için somut adımlar atmaya yönelmiştir. Bu bağlamda okullarda güvenliği arttırmak için her okulda iki polis memurunun devriye atması kararı alınmıştır.[5] Belgrad yönetiminin adımları bununla da sınırlı kalmamıştır. Zira riskli davranışlara alternatif geliştirmek ve zor durumları yönetmek için Akran Şiddetini Önleme Konseyi de kurulmuştur.[6]
Öte yandan Sırbistan’da şiddetin yaygınlaştığını gösteren olayın okuldaki saldırı olduğunu söylemek eksik kalacaktır. Çünkü Mladenovac Belediyesi’ne bağlı Dubona köyünde gerçekleşen saldırıda da sekiz kişi hayatını kaybetmiştir.[7] Şiddet kültürünün yaygınlaştığı Sırbistan’da söz konusu olaylar, toplum tarafından büyük bir tepkiyle karşılanmıştır. Nitekim halk hükümet yetkililerinin istifa etmesi ve şiddeti teşvik eden medya kuruluşlarının kapatılması için protestolar düzenlemiştir.[8] Üstelik bu tepkilerin sadece yerel halktan geldiğini söylemek de mümkün değildir. Örneğin Avrupa Parlamentosu üyeleri, Sırbistan’ın AB sürecinde ilerleme olmadığı açıklamasında bulunmuştur.[9] Ancak söz konusu kararda sadece bu olaylar etkili olmamıştır. Çünkü demokrasi ve hukukun üstünlüğü gibi ilkelerin yanı sıra AB için Rusya’ya karşı yaptırım uygulanması da ciddi bir kriterdir.
Her şeye rağmen Belgrad yönetiminin şiddeti önleme çabası içerisinde olduğu söylenebilir. Özellikle de silahlanmanın kontrol altına alınması amacıyla çok sayıda insan gözaltına alınmıştır. Buna ek olarak silah ruhsatının alınabilinmesinin zorlaştırılması ve okullardaki sorunlu öğrencilerin tespiti noktasında da çalışmalar yapılmaktadır.
Neticede Balkanlarda şiddet eğilimi artmaktadır. Sırbistan da bu konuda ön plana çıkan ülkelerden biri olarak dikkat çekmektedir. Kuşkusuz bu yönelimde ülkenin demografik yapısı ve medyada yer alan haberler etkili olmaktadır.
[1] “Cvejić: Sistem, porodica, mediji… uveli nasilje na velika vrata”, Al Jazeera, https://balkans.aljazeera.net/news/balkan/2023/5/3/cvejic-sistem-porodica-mediji-uveli-nasilje-na-velika-vrata, (Erişim Tarihi: 03.05.2023).
[2] “Pucnjava u Beogradskoj školi: Učenik ubio devet i ranio više osoba”, Al Jazeera, https://balkans.aljazeera.net/videos/2023/5/3/pucnjava-u-beogradskoj-skoli-ucenik-ubio-devet-i-ranio-vise-osoba, (Erişim Tarihi: 03.05.2023).
[3] “Vučić najavio oštre mjere koje će ‘suštinski promijeniti’ Srbiju”, Al Jazeera, https://balkans.aljazeera.net/news/balkan/2023/5/7/vucic-najavio-ostre-mjere-koje-ce-sustinski-promijeniti-srpsko-drustvo, (Erişim Tarihi: 07.05.2023).
[4] “Ružić podnio ostavku na mjesto ministra prosvjete Srbije”, Al Jazeera, https://balkans.aljazeera.net/news/balkan/2023/5/7/ruzic-podnio-ostavku-na-mjesto-ministra-prosvjete-srbije, (Erişim Tarihi: 07.05.2023).
[5] “Policijske patrole u školama Srbije”, Al Jazeera, https://balkans.aljazeera.net/videos/2023/5/8/policijske-patrole-u-skolama-srbije, (Erişim Tarihi: 08.05.2023).
[6] “Vlada Srbije formirala Vijeće za sprečavanje vršnjačkog nasilja”, Al Jazeera, https://balkans.aljazeera.net/news/balkan/2023/5/11/vlada-srbije-formirala-vijece-za-sprecavanje-vrsnjackog-nasilja-i-vise-radnih-grupa, (Erişim Tarihi: 11.05.2023).
[7] “Srbija u stanju šoka, najglasnija je tišina”, Al Jazeera, https://balkans.aljazeera.net/videos/2023/5/5/srbija-u-stanju-soka-najglasnija-je-tisina, (Erişim Tarihi: 05.05.2023).
[8] “Serbia Shootings: Tens of Thousands Join Protests”, BBC, https://www.bbc.com/news/world-europe-65529509, (Erişim Tarihi: 09.05.2023).
[9] “Europarlamentarci: Srbija ne napreduje prema EU”, Al Jazeera, https://balkans.aljazeera.net/news/balkan/2023/5/9/europarlamentarci-srbija-ne-napreduje-prema-eu, (Erişim Tarihi: 09.05.2023).
