Bosna-Hersek, Dayton Barış Antlaşması’nın yarattığı ve neredeyse eşi benzeri görülmemiş bir siyasi sisteme sahiptir. Bu karmaşık siyasi sistem, beraberinde birçok zorluğu da getirmektedir. Bunlardan biri de ülkede yapılan seçimlerdir. 2 Ekim 2022 tarihinde Bosna-Hersek Cumhurbaşkanlığı Konseyi Boşnak, Hırvat ve Sırp üyelerini belirlemek için sandığa gitmiştir. Cumhurbaşkanlığı Konseyi’nin yanı sıra Bosna-Hersek Parlamentosu için de oy kullanılırken; Bosna-Hersek Federasyonu (FBiH) ve Sırp Cumhuriyeti (RS) olmak üzere iki entite ve FBiH içindeki on kantondaki parlamentolar için üye seçilmiştir. Ayrıca RS’de Başkan ve Başkan Yardımcılığı için de oy kullanılmıştır.
Sisteme göre FBiH’teki seçmenler; Bosna-Hersek Parlamentosu, FBiH Parlamentosu ve kanton parlamentoları; RS’deki seçmenler ise Bosna-Hersek Parlamentosu, RS Halk Meclisi, RS Başkanlığı ve Başkan Yardımcılığı için oy kullanmıştır. Bununla birlikte Cumhurbaşkanlığı’nın Boşnak ve Hırvat üyeleri için FBiH vatandaşları oy kullanırken; Sırp üyenin belirlenmesi amacıyla RS vatandaşları sandık başına gitmiştir. Bu sürece doksan partinin katılması ise karmaşıklığı daha da arttırmaktadır.
Merkez Seçim Komisyonu’ndan (CIK) yapılan açıklamaya göre, 2022 senesindeki seçimlere katılım oranı %50’dir.[1] Geçmiş seçimlerle karşılaştırıldığında, bu düşük bir orandır. Zira 2018 yılındaki katılım oranı %54,02’yken; 2014 senesinde bu oran %54,47 ve 2010 yılında %56,52’dir. Oranlara bakıldığında, seçmen katılımının düşüş eğiliminde olduğu görülmektedir. Söz konusu durum, Bosna-Hersek’in dış göç vermesiyle açıklanabilir. Ayrıca seçimlere inanmayan ve umudunu kaybeden seçmenin sandığa gitmemesi de önemli bir etkendir.
CIK’ten yapılan açıklamaya göre Cumhurbaşkanlığı Konseyi Boşnak üyeliğine Denis Becirovic, Hırvat üyelğine Zeljko Komsic ve Sırp üyeliğine ise Zeljka Cvijanovic seçilmiştir. Parlamento seçimlerinde ise gelenek bozulmamış ve üç etnik parti, Demokratik Eylem Partisi (SDA), Bosna Hersek Hırvat Demokrat Birliği (HDZ BiH) ve Bağımsız Sosyal Demokratlar Birliği (SNSD) parlamento seçimlerinde en yüksek oyları almıştır.
Bilindiği gibi, Bosna-Hersek Yüksek Temsilcisi Christian Schmidt’in seçimlere kısa bir süre kala Seçim Yasası’na değişiklikler getireceğini açıklaması ve bu değişikliklerin Hırvat kökenli etnik partilerin lehine olacağının ifade edilmesi ortamı germiştir. Öte yandan ayrılıkçı söylemleriyle gündeme gelen ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’e yakınlığıyla bilinen Milorad Dodik’in RS’nin bağımsızlığını sürekli gündeme getirmesi de seçime gidilirken tansiyonun yükselmesine sebebiyet vermiştir. Ancak gerçekleşen seçimlerin ve neredeyse %90 oranında açılan sandığın getirdiği sonuca bakıldığında, seçimlerin önceki yıllara göre daha sakin geçtiği söylenebilir. Zira geçmiş seçimler; sahte seçmen listeleri, yolsuzluklar ve oy çalındığı yönündeki iddialarla gündeme gelmekteydi.
Her ne kadar bu seçimlerde de çeşitli ihlallerin yaşandığı kaydedilse de Pod Lupom organizasyonunun da özverili çalışmasıyla söz konusu ihlaller zamanında tespit edilmiş ve gereken yapılmıştır. Pod Lupom’un açıklamasına göre, seçim sürecini etkileyecek 91 ihlal rapor edilmiştir.[2] Ayrıca partili ve bağımsız gözetmenlerin yanı sıra seçimlerde, uluslararası gözlemciler de yer almıştır. Bu gözlemcilerin yorumlarına bakıldığında, olumlu bir perspektif ortaya çıkarken; genel kanı, seçim gününde kullanılacak yeni teknolojilerin Bosna’ya getirilmesi ve seçim kalitesinin arttırılması gerektiğidir. Çünkü birçok önleme rağmen ihlal sayısı oldukça yüksektir. Özellikle de geçmiş seçimlerde de olduğu gibi seçmen listelerinde vefat eden insanların bulunduğu tespit edilmiştir. Bununla birlikte oy verme sürecinde kabin yerine yarı-açık ve seçmenin sırtının gözlemciye dönük olduğu bir sistemin uygulanması, ihlallerin tespit edilmesine yardımcı olmuştur.
Seçim sonuçlarına bakıldığında, Bosna-Hersek siyasetinin “bir başlangıca” tanıklık ettiği öne sürülebilir. Bu başlangıç, ciddi bir değişime işaret ederken; yaşanan değişimin olumlu bir şekilde yansıtılması siyasilerin oraya koyacakları tavra bağlıdır. Öte yandan Cumhurbaşkanlığı’nın Boşnak üyeliği için yarışan SDA adayı Bakir İzzetbegoviç’in seçimi kaybetmesi, birçok tartışmaya sebebiyet vermiştir. Buna ek olarak Zeljko Komsic’in tekrar kazanması, Hırvatlar ile Boşnaklar arasındaki gerilimi arttırabilir. Diğer taraftan sandıklar kapanır kapanmaz Schmidt’in seçim yasasına yeni bir değişiklik daha getirmesi tepkiyle karşılanmıştır.
Gergin geçmesi beklenen seçimler, beklenilenin aksine sakin bir atmosferde tamamlanmıştır. Özellikle de ihlallere karşı alınan önlemler, Bosna siyaseti için ümit vericidir. Nitekim sandığa umutsuzluk ve umut ikilemi arasında giden seçmenin bu sonuçlardan memnun olduğu anlaşılmaktadır. Zira Saraybosna’daki seçim sandıklarında kayda değer bir eleştiri görülmemiştir. Sonuçlara bakıldığında Bosnalı seçmenler, oylarının bir işe yaradığını ve bazı şeyleri demokratik ortamda değiştirebildiklerini görmüşleridir.
Öte yandan Bosna-Hersek, yeni bir başlangıcın arifesindedir. Cumhurbaşkanlığı Konseyi’nin iki üyesinin etnik kökenli bir partiden seçilmemesi, önemli bir gelişmedir. Anxak üç ana akım partinin hala meclisteki yerini koruması dikkat çekicidir. Bazı yorumlarda SDA, HDZ BiH ve SNSD’nin akıbetlerinin birbirine bağlı oldukları ifade edilmektedir. Son gelişmelere bakıldığında ise statükonun sürdürülmesinin bu partilerin işine geldiği anlaşılmaktadır. Bu nedenle de ülke bir başlangıcın arifesinde olsa da önemli bir değişimin yaşanması kolay değildir.
Son olarak belirtmek gerekir ki; yeni seçilen Cumhurbaşkanlığı üyelerini zor günler beklemektedir. Çünkü iç siyasette yaşanan bu değişimi, bölgenin istikrarına ne kadar yansıtabilecekleri ucu açık bir sorudur. Ancak Becirovic ve Komsic’in açıklamaları, işbirliğinin arttırılması ve sürdürülebilir istikrarın sağlanması yönündedir. Bir koruyucu gibi tepede bulunan Yüksek Temsilci’nin tartışmalı adımlarının gölgesinde ve nefret söyleminin arttığı bir dönemde bunu başarıp başaramayacaklarını ise zaman gösterecektir.
[1] “Opći izbori 2022- Preliminarni odziv sa redovnih biračkih mjesta”, Centralna izborna komisija BiH, https://www.izbori.ba/?Lang=3&CategoryID=64&Id=4284, (Erişim Tarihi: 04.10.2022).
[2] “Koalicija “Pod lupom”: Preliminarna ocjena izbornog dana za Opšte izbore 2022. godine” Pod Lupom, https://podlupom.org/press-kutak/vijesti/koalicija-pod-lupom-preliminarna-ocjena-izbornog-dana-za-opste-izbore-2022-godine/ , (Erişim Tarihi: 04.10.2022).
