24 Ekim 2025’te Özbekistan ve Avrupa Birliği, Şubat 2019’da başlatılan ve Temmuz 2022’de parafe edilen müzakereleri sonuçlandıran Geliştirilmiş Ortaklık ve İş Birliği Anlaşması’nı (EPCA) imzaladı. Törensel bir dönüm noktasından daha fazlası olan EPCA, AB ile olan ilişkimizde stratejik bir yükseltmeyi yasalaştırmaktadır. Kapsamı, dokuz başlık, 356 madde ve 14 ek olmak üzere oldukça geniştir ve amacı pratiktir: iş birliğimizi hızla değişen dünya ekonomisinin gerçekleriyle uyumlu hale getirmek ve aynı zamanda sürdürülebilir kalkınmanın hukukun üstünlüğüne dayalı temellerini ülke içinde güçlendirmektir.
Anlaşmanın zamanlaması dikkat çekicidir. Özbekistan’ın son dönemde izlediği dengeli, çok yönlü dış politika ve insan odaklı reformlar ( hukukun üstünlüğünü güçlendirme, kamu yönetiminde açıklığı artırma ve piyasa reformlarını ilerletme), gerekli temeli atmıştır. İnsan hakları ve yönetişim alanındaki bu adımlar, uluslararası güveni artırmış ve Avrupa ile kurallara dayalı bir ortaklığı mümkün kılmıştır. EPCA, hem Özbekistan’ın reform sürecine duyulan güvenin bir göstergesidir hem de ölçülebilir sonuçlar elde etmeye yönelik somut bir yol haritasıdır.
Ekonomik açıdan EPCA, entegrasyon ve büyüme için açık bir yol sunmaktadır. Teknik düzenlemeler, ürün güvenliği ve sağlık ile bitki sağlığı önlemleri konusunda AB normlarına yakınlaşmayı teşvik eder. Anlaşma, tarife dışı engelleri azaltmak, sınır prosedürlerini basitleştirmek ve ihracatçılarımızı AB pazarında daha rekabetçi hale getirmek üzere tasarlanmıştır. Ortak girişimleri ve sanayi kümelenmelerini teşvik eder, tarımsal işleme ve imalat değer zincirlerini genişletir, enerji verimliliğini ve sanayi modernleşmesini destekler. Kısacası: daha fazla ticaret, daha fazla yatırım ve ülke içinde daha kaliteli işler.
Beşeri sermaye de aynı derecede merkezi bir sütundur. EPCA, eğitim, bilim, beceri geliştirme ve halk sağlığı alanlarında işbirliğini genişletmektedir. Ortak üniversite programlarını, öğretim üyesi ve öğrenci değişimlerini ve araştırma hibelerini teşvik eder. Bunlar, bilgi aktarımını hızlandıran ve beceri tabanımızı dijital ve yeşil ekonominin gereksinimleriyle uyumlu hale getirmeye yardımcı olan mekanizmalardır. Yansımaları ise hızlı ve somuttur: daha iyi kamu hizmetleri, daha yüksek verimlilik ve gençlerimiz için yeni kariyer yolları.
Hukukun üstünlüğü boyutu bir diğer stratejik kazançtır. Yargı reformu, yolsuzlukla mücadele, veri koruma ve siber güvenlik konularında daha derin işbirliği, yatırımcılar için öngörülebilirliği ve vatandaşlar için korumayı artırmaktadır. Anlaşmanın dış ve güvenlik politikasına ilişkin bölümü, çatışma önleme, kriz yönetimi, silahsızlanma ve ihracat kontrolleri konularında diyaloğu genişletmektedir. Bu işbirliği, uzun vadeli büyüme için gerekli olan bölgesel istikrarı desteklemektedir.
Bağlantısallık, bu hedefleri mümkün kılan belkemiğidir. AB’nin Küresel Geçit girişimi ve Hazar Geçişli Ulaştırma Koridoru ile oluşturulan sinerjiler aracılığıyla EPCA, lojistik merkezlerini, sınır modernizasyonunu ve daha çevreci altyapıyı desteklemektedir. Daha iyi bağlantısallık, daha düşük ticaret maliyetleri, daha hızlı teslimat süreleri ve çeşitlendirilmiş ihracat yolları anlamına gelir. Bunlar, rekabet gücü için pratik araçlardır. Ayrıca su yönetimi, iklim uyumu ve dayanıklı enerji sistemleri konularında işbirliğini de mümkün kılar. Bunlar, karayla bağlantılı bir Orta Asya ekonomisi için stratejik önceliklerdir.
EPCA, yeşil ve dijital dönüşüm için gerekli olan kritik ham maddeler konusunda yapılandırılmış işbirliği yolları açmaktadır. Bu, 2024 yılında imzalanan AB-Özbekistan mutabakat zaptına dayanmaktadır. Çevresel ve sosyal güvenceleri korurken, yerel standartları yükseltme, sorumlu yatırımı çekme ve küresel değer zincirlerinin daha yüksek segmentlerine katılma fırsatları yaratmaktadır.
Metnin ötesinde, imza töreninde yayımlanan ortak açıklama, BM Şartı’na ve bağımsızlık, egemenlik ve toprak bütünlüğü ilkelerine olan ortak bağlılığı vurgulamaktadır. Bu ilkeler uluslararası platformlardaki tutumlarımızı yönlendirmektedir. Ayrıca 2025’te Taşkent’te planlanan Orta Asya–AB Ekonomik Forumu ve Hazar Geçişli Bağlantı Yatırımcıları Forumu da dahil olmak üzere AB–Orta Asya Zirvesi’nin sonuçlarını memnuniyetle karşılamaktadır. Kısacası EPCA, daha geniş ve ileriye dönük bir bölgesel gündemin içinde yer almaktadır.
Pratik anlamda başarı, üç net önceliğin uygulanmasını gerektirir: koordine edilmiş kurum inşası, geliştirilmiş iş desteği ve şeffaf, veri odaklı takip. Bunlar, taahhütlerin somut sonuçlara dönüşmesini sağlayacaktır.
İlk olarak, kurumsal koordinasyon. Taahhütleri sonuçlara dönüştürmek, net görevler, zaman çizelgeleri ve göstergelerle bir bütün hükümet mekanizması gerektirir. Teknik çalışma grupları tarafından desteklenen ulusal bir EPCA koordinasyon konseyi, AB standartlarına yakınlaşmayı yönlendirmeli, ilerlemeyi izlemeli ve darboğazları çözmelidir.
İkincisi, iş kolaylaştırma. Firmaların yeni standartlar ve fırsatlar arasında yol alabilmesi için rehberliğe ihtiyacı vardır. İhracatçılar ve yatırımcılar için bir “AB Yardım Masası”, sertifikasyon, menşe kuralları ve uyumluluk konularında pratik tavsiyeler sunacaktır. Bu, yasal metni iş uygulamasına dönüştürecektir. Test, denetim ve sertifikasyon kuruluşlarının kapasitesinin artırılması, işlem maliyetlerini daha da düşürecek ve pazara giriş hızını artıracaktır.
Üçüncüsü, açık ve veri odaklı uygulama. Gümrük ve ticaret kolaylaştırması, tek pencere sistemleri ve birlikte çalışabilir veri alışverişi yoluyla tamamen dijitalleştirilmelidir. Eğitim ortaklıkları, finanse edilen projeler ve benimsenen standartlar gibi kilometre taşları hakkında düzenli kamu raporlaması, güvenilirliği sürdürecek ve iş dünyası ile sivil toplumdan geri bildirim alınmasını sağlayacaktır.
EPCA, ayrıca Özbekistan’ın Dünya Ticaret Örgütü’ne (DTÖ) üyelik süreciyle uyumlu olarak piyasa temelli reformları ve şeffaf, kurallara dayalı ticareti teşvik etmektedir. Reformlar derinleştikçe ekonomimiz daha çeşitli ihracatlar, daha güçlü yatırımcı korumaları ve daha rekabetçi bir iç pazar görecektir. Bu sonuçlar, hane halkı gelirlerini artırır ve fırsatları genişletir.
Bu anlaşma tasarımı gereği iddialıdır. Sadece iddia boş, sadece uygulama ise durağandır. EPCA her ikisini birleştirir, yüksek bir standart belirler ve ona ulaşmak için araçları sağlar. Kararlı bir şekilde hareket ederek bu çerçeveyi kapsayıcı büyüme, kurumsal olgunluk ve küresel güvenilirlik için bir katalizöre dönüştürürüz.
Sonuç olarak EPCA, yalnızca diplomatik bir başarıdan daha fazlasıdır; Özbekistan’ın reform gündemi için bir motor niteliğindedir. Vatandaş refahını, iş rekabetçiliğini ve uluslararası katılımı birbirine bağlayan EPCA, bizi temel bir dönüşüm yoluna koymaktadır. Önümüzdeki kritik görev, bu vaatleri gerçekleştirmek ve Özbekistan-AB ortaklığını etkili ve kalıcı kılmaktır.
