Nükleer silahlar, İkinci Dünya Savaşı’nda yarattıkları tahribat ve insanlık dışı durum nedeniyle tüm dünyada kötü şöhrete sahiptir. Birleşmiş Milletler (BM), söz konusu savaşta yaşanan durumun bir daha tekerrür etmemesi adına Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması’nı (NPT) 1968 senesinde imzaya açmış ve anlaşma, 1970 yılında yürürlüğe girmiştir. Avustralya da bu anlaşmayı 1973 senesinde imzalamış ve imzadan sonra nükleer silahlara karşı olumsuz bir duruş sergilemeye başlamıştır.
23 Aralık 2023 tarihinde NPT’ye taraf oluşunun 50. yılını kutlayan Avustralya, 22 Ekim 2022 tarihinde Nükleer Silahların Yasaklanması Anlaşması’ndaki beş yıldır sürdürdüğü olumsuz oyunu çekimser olarak değiştirmiştir.[1] Avustralya’nın 20 Eylül 2017 tarihinde imzalanan ve 22 Ocak 2021 tarihinde yürürlüğe giren anlaşmaya karşı tutumunu değiştirmesi, nükleer silahlar konusundaki duruşuyla örtüştürmektedir.
Ayrıca bu tavır değişikliği, Yeni Zelanda ve Endonezya gibi nükleer silahlara karşı aynı tutumu sergileyen komşularının memnuniyetini kazanmış gibi gözükmektedir. Diğer taraftan bu durum, bir nükleer süper güç olan Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) tepkisini çekmiştir. Nitekim The Guardian tarafından 8 Kasım 2022 tarihinde yayımlanan bir habere göre ABD’nin Canberra Büyükelçiliği, Washington’un anlaşmaya karşı duruş değişikliğine olumsuz yaklaştığına işaret ederek bahse konu anlaşmanın hala uluslararası barış ve güvenlik için gerekli olan ABD’nin caydırıcılık ilişkilerine izin vermeyeceğinin altını çizmiştir.[2]
Avustralya’nın Nükleer Silahların Yasaklanması Anlaşması’na taraf olması halinde ABD’nin Pasifik’teki mevcut konjonktürde Çin ve Rusya gibi devletlerden bir adım daha geri düşeceğini düşündüğünü ifade etmek yanlış olmayacaktır. Zira Washington yönetiminin Kanberra’yı bölgede jeopolitik bir üs olarak gördüğü söylenebilir. Bilhassa Avustralya’nın kuzeyinde konumlandırılması planlanan B-52 nükleer bombardıman uçakları,[3] bu duruma iyi bir örnek teşkil edecektir.
Yeni Zelanda ise söz konusu duruma olumlu yaklaşarak Avustralya’nın BM oylamasındaki pozisyonunda olumlu bir değişim gözlemlemekten memnuniyet duyduğunu ve nükleer silahların olmadığı bir dünyaya ulaşmak için atılacak adımları memnuniyetle karşılayacağını vurgulamıştır.[4]
Daha önce de bahsedildiği üzere tüm bu olayların akabinde Avustralya, 23 Ocak 2023 tarihinde NPT’ye katılımının 50. yılını kutlamıştır. Tam da bir gün önce Avustralya Meclisi’nde birden çok partiden milletvekilini ihtiva eden bir grup, Anthony Albanese yönetimine Nükleer Silahların Yasaklanması Anlaşması’na katılması için çağırıda bulunmuştur.[5] Yapılan açıklamada grup, Kanberra yönetimini yükselen nükleer tehdit ve provokasyonlar konusunda uyarmış ve Avustralya’nın nükleer silahlanma yarışının bitirilmesinde aktif rol oynamasının gerekliliğine vurgu yapmıştır.
Milletvekilleri, daha sonra da Albanese Hükümeti’yle Avustralya’nın Nükleer Silahların Yasaklanması Anlaşması’na taraf haline gelmesi için yapıcı bir şekilde çalışmaya hazır olduklarını belirtmiştir. Kanberra’nın uzun süredir NPT’ye taraf olması da dahil olmak üzere tüm bu durumlar, Avustralya’nın nükleer silahlar karşısında takındığı olumsuz tavrı gözler önüne sermektedir.
Avustralya’nın nükleer silahlar karşısındaki duruşu, bu şekildeyken akıllara ister istemez AUKUS’un bir çelişki olarak görülüp görülemeyeceği sorusu gelmektedir. Nitekim 15 Eylül 2021 tarihinde ilan edildiğinden bu yana birçok kez tartışma konusu olan ittifak, Avustralya’nın nükleer denizaltılar elde etmesi konusuyla doğrudan ilişkili olması hasebiyle oldukça mühimdir.
Nitekim Avustralya Dışişleri Bakanı Penny Wong, The Guardian’da yayınlanan “AUKUS, Avustralya’nın Nükleer Silahlara Karşı Duruşunu Zayıflatmayacak” isimli makalesinde bu duruma değinmiş ve AUKUS’un böyle bir meseleye neden olmayacağına işaret etmiştir.[6] Wong, yazısında bazı kesimlerin Avustralya’nın AUKUS ittifakıyla elde edeceği denizaltıların Kanberra’nın duruşuyla çeliştiği yönündeki eleştirilere yer vermiş ve bunun bir yanılsama olduğunu söylemiştir. Çünkü Wong, yazının ilerleyen kısımlarında bahse konu denizaltıların nükleer güçle çalışacağını ve nükleer silahlarla donatılmayacağını dile getirmiştir.
Neticede uzun süredir devam eden Batı-Çin rekabetinin Pasifik’teki ayaklarından biri olan Avustralya-Çin rekabetinin ortaya çıkardığı bir pakt olarak AUKUS, Avustralya ve Batı açısından oldukça önemli bir ittifaktır. Avustralya, her ne kadar nükleer silahların ortaya çıkışından beri bu tür silahlara karşı olumsuz bir tavır takınmışsa da AUKUS’tan nükleer enerjiyle çalışan denizaltıları kapsaması ve Avustralya için ciddi öneme haiz bir anlaşma olması sebebiyle vazgeçmeyeceği öne sürülebilir. Dahası Avustralya’nın Nükleer Silahların Yasaklanması Anlaşması’na karşı tutumunun gün geçtikçe daha olumlu bir hale evrilmesi, Washington’un Pekin’le rekabetinde elini zayıflatabilir.
[1] Daniel Hurst, “Australia Drops Opposition to Treaty Banning Nuclear Weapons at UN Vote”, The Guardian, www.theguardian.com/world/2022/oct/29/australia-drops-opposition-to-treaty-banning-nuclear-weapons-at-un-vote, (Erişim Tarihi: 28.10.2022).
[2] Daniel Hurst, “US Warns Australia Against Joining Treaty Banning Nuclear Weapons”, The Guardian, www.theguardian.com/world/2022/nov/09/us-warns-australia-against-joining-treaty-banning-nuclear-weapons, (Erişim Tarihi: 08.11.2022).
[3] Renju Jose, Lewis Jackson, “U.S. Plans to Deploy B-52s to North Australia amid China Tensions-Source”, Reuters, www.reuters.com/world/us-plans-deploy-b-52-bombers-australias-north-abc-report-2022-10-30/, (Erişim Tarihi: 31.11.2022).
[4] Hurst, “US warns Australia…”, a.g.m.
[5] Daniel Hurst, “Australia Must Play an Active Role in Ending Nuclear Arms Race, Cross-Party MPs Urge”, The Guardian, www.theguardian.com/australia-news/2023/jan/22/australia-must-play-an-active-role-in-ending-nuclear-arms-race-cross-party-mps-urge, (Erişim Tarihi: 22.01.2023).
[6] Penny Wong, “Aukus Won’t Undermine Australia’s Stance Against Nuclear Weapons”, The Guardian, www.theguardian.com/commentisfree/2023/jan/23/aukus-wont-undermine-australias-stance-against-nuclear-weapons, (Erişim Tarihi: 23.01.2023).
