Bolivya, dünyanın en büyük lityum rezervlerinden birine sahip olması sebebiyle küresel enerji dönüşümünde önemli bir konuma sahiptir. Salar de Uyuni bölgesinde yoğunlaşan lityum yatakları, elektrikli araçlar ve yenilenebilir enerji teknolojileri için kritik bir ham madde sunmaktadır. Ancak Bolivya’nın bu potansiyeli ekonomik büyümeye çevirebilmesi için siyasi istikrarı sağlaması ve madencilik sektörüne yönelik daha açık bir yatırım politikası izlemesi stratejik açıdan önem arz etmektedir.
Lityum, batarya teknolojileri için vazgeçilmez bir elementtir ve elektrikli araçların yaygınlaşmasıyla talebi hızla artmaktadır. Çin, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Avrupa Birliği (AB) gibi küresel güçler bu değerli maddeye erişim sağlamak için kıyasıya rekabet etmektedir. Bolivya ise devletçi yaklaşımı, altyapı eksiklikleri ve siyasi belirsizlikler nedeniyle bu süreci yönetmekte zorlanmaktadır. Ancak son gelişmeler, ülkenin Çin ve Rusya’yla yaptığı büyük yatırım anlaşmalarıyla küresel lityum piyasasında daha aktif bir rol oynayabileceğini göstermektedir.[1]
Bolivya; Arjantin ve Şili’yle birlikte “Lityum Üçgeni” olarak bilinen bölgenin bir parçasıdır.[2] Dünya lityum rezervlerinin yaklaşık %21’i Bolivya’da bulunmasına rağmen ülke henüz büyük ölçekli bir üretim gerçekleştirememiştir.[3] Şili ve Arjantin, lityum üretiminde küresel piyasalarda aktif roller oynarken; Bolivya, altyapı eksikliği ve hükümetin sık sık değişen politikaları nedeniyle söz konusu alanda henüz ciddi bir atılım gerçekleştirememiştir.
Son dönemde Bolivya Hükümeti, Çin merkezli CBC konsorsiyumu ile 1 milyar dolarlık bir yatırım anlaşması imzalamıştır.[4] Anlaşma, Uyuni Tuz Gölü bölgesinde iki büyük doğrudan lityum çıkarma (DLE) tesisi kurulması ve yılda 35.000 ton lityum üretimi gibi konuları içermektedir.[5] Hükümet, bu projelerde %51 hisse sahibi olacağını açıklarken, yatırımın Bolivya’nın lityum üretimini hızlandıracağı umulmaktadır.[6]
Buna ek olarak Bolivya Hükümeti, Eylül 2024 tarihinde Rusya’nın “Uranyum Bir” şirketiyle 976 milyon dolarlık bir anlaşma imzalamıştır.[7] Bu anlaşma kapsamında yıllık 14.000 ton lityum üretimi hedeflenmektedir.[8] Ancak bu anlaşmanın hayata geçebilmesi için Bolivya Kongresi’nin onayı gerekmektedir ve mevcut hükümetin parlamentoda çoğunluğu olmadığı için sürecin gecikme ihtimali bulunmaktadır.
Lityum çıkarımı, çevresel etkileri nedeniyle sıkça eleştirilmektedir.[9] Bolivya’daki Salar de Uyuni bölgesinde uygulanan buharlaştırma yöntemi, büyük miktarda su kullanımını gerektirmektedir. Bu durum bölgedeki su kaynaklarının azalmasına, toprakların tuzlanmasına ve ekosistemin zarar görmesine yol açabilir.
Bolivya’nın CBC ile yaptığı anlaşma, doğrudan lityum çıkarma (DLE) yönteminin kullanılacağını belirtmektedir.[10] Bu yöntem, geleneksel buharlaştırma havuzlarına kıyasla daha hızlı ve çevreye daha az zarar veren bir teknik olarak öne çıkmaktadır. Ancak bu teknoloji hem maliyetlidir hem de uygulanabilirliğinin test edilmesi gerekmektedir.
Ayrıca, yerli halkların bu madencilik faaliyetlerine karşı tepkileri giderek büyümektedir. Yerel topluluklar, bölgede büyük ölçekli lityum madenciliğinin kendi yaşam alanlarını tehdit ettiğini ve yeterli sosyal ve ekonomik fayda sağlamadığını ileri sürmektedir. Bolivya Hükümeti’nin bu tepkilere nasıl yanıt vereceği, projelerin başarısını doğrudan etkileyecektir.
Bolivya’nın lityum rezervleri, küresel güçlerin stratejik rekabet alanlarından biri haline gelmiştir. Çin, ABD ve AB, lityum madenciliğine yatırım yaparak bu kritik ham maddeye erişim sağlamak için Bolivya’yla doğrudan müzakereler yürütmektedir. Elektrikli araçların yaygınlaşması ve yenilenebilir enerji teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte lityum kaynaklarına sahip olmak ülkeler için ekonomik ve jeopolitik bir avantaj sunmaktadır. Bu çerçevede Bolivya’nın doğal kaynaklarını nasıl yöneteceği ve hangi aktörlerle işbirliği yapacağı, küresel enerji dengeleri açısından belirleyici olacaktır.
Özellikle Çin, Bolivya’yla imzaladığı 1 milyar dolarlık lityum yatırımı anlaşmasıyla bölgedeki etkisini artırmayı hedeflemektedir.[11] Çin merkezli batarya üreticisi CATL, küresel lityum talebinin çok büyük bir bölümünü karşılamakta ve Bolivya’daki yatırımlarıyla bu oranı daha da artırmayı planlamaktadır.[12] ABD ise Çin’in Latin Amerika’daki etkisini dengelemek amacıyla Bolivya’daki projeleri yakından takip etmektedir. Ancak Washington’un Bolivya’yla ilişkileri tarihsel olarak dalgalı olduğu için doğrudan yatırımlara yönelme konusunda daha temkinli bir yaklaşım sergilediği görülmektedir.
Buna karşılık AB de yenilenebilir enerji ve batarya üretimi için lityuma olan bağımlılığını azaltmak amacıyla Bolivya’yla işbirliği arayışındadır. Ancak Avrupa’nın Latin Amerika’daki varlığı Çin ve ABD kadar güçlü olmadığından, Bolivya’daki yatırımları görece sınırlı kalmaktadır. Bu rekabet ortamı, Bolivya için büyük ekonomik fırsatlar sunarken, ülkenin bu avantajı değerlendirebilmesi için yatırım politikalarını esnekleştirmesi ve altyapısını güçlendirmesi önemli bir adım olacaktır. Eğer Bolivya, stratejik bir denge kurarak farklı aktörlerden gelen yatırımları etkin bir şekilde yönetebilirse, lityum üretimi konusunda küresel pazarda daha rekabetçi bir konuma gelebilir.
Bolivya Hükümeti, lityum sektörünü devlet kontrolünde tutma eğilimindedir ve yabancı şirketlerin ülkede madencilik yapabilmesi için devletin %51 hisse sahibi olduğu ortaklıklar kurmasını şart koşmaktadır.[13] Son yıllarda hükümet, özellikle Çin’le stratejik ortaklıklar geliştirerek lityum üretimini hızlandırmayı hedeflemektedir. Ancak altyapı eksiklikleri, teknolojik yetersizlikler ve siyasi istikrarsızlıklar bu sürecin beklenenden daha yavaş ilerlemesine neden olmaktadır.
Lityum madenciliği, Bolivya için büyük ekonomik fırsatlar yaratabilecek bir sektör olsa da bu süreçte elde edilecek kazançlar, kayıpları da beraberinde getirebilir. Bolivya Hükümeti, lityum üretimini başarılı bir şekilde artırabilirse önemli bir gelir kaynağı elde edebilir ve küresel talebin artmasıyla birlikte enerji piyasasında daha etkili bir oyuncu haline gelebilir. Ancak bu durumun olumsuz yanları da bulunmaktadır. Çevresel tahribat, yerel ekosistem üzerinde ciddi zararlar yaratabilir ve yerli topluluklar için su kaynaklarının tükenmesi gibi büyük sorunlara yol açabilir. Ayrıca, hükümetin merkeziyetçi politikaları, özel sektör ve yabancı yatırımcıların süreçten dışlanmasına neden olabilir. Bu da teknolojik ilerleme ve üretim kapasitesinin sınırlanması riskini beraberinde getirmektedir.
Bolivya, dünyanın en büyük lityum rezervlerinden birine sahip olmasına rağmen bu potansiyelini tam anlamıyla kullanamayan bir ülke konumunda yer almaktadır. Küresel güçler bu değerli madde için yarışırken, Bolivya Hükümeti’nin stratejik kararlar alması yerinde bir yaklaşım olacaktır. Çin ve Rusya gibi ülkelerle yapılan yeni yatırımlar, Bolivya’nın lityum üretiminde önemli bir oyuncu olmasına olanak sağlayabilir. Ancak bu sürecin başarılı olması,altyapı geliştirme, siyasi istikrar ve yerel halkla işbirliği gibi kritik faktörlere bağlı olacaktır.
[1] “Agreements with China and Russia to Produce Lithium May Put Bolivia at the Center of Coup Attempts”, Brasil de Fato, https://www.brasildefato.com.br/2024/06/27/agreements-with-china-and-russia-to-produce-lithium-may-put-bolivia-at-the-center-of-coup-attempts/, (Erişim Tarihi: 02.03.2025).
[2] “The Lithium Triangle: Where Chile, Argentina, and Bolivia Meet”, Harvard International Review, https://hir.harvard.edu/lithium-triangle/, (Erişim Tarihi: 02.03.2025).
[3] Graham, Thomas. “Bolivia’s Dream of a Lithium Future Plays Out on High-Altitude Salt Flats”, The Guardian, https://www.theguardian.com/world/2023/jan/25/bolivia-lithium-mining-salt-flats, (Erişim Tarihi: 02.03.2025).
[4] Ramos, Daniel. “Bolivia Says China’s CBC to Invest $1 Billion in Lithium Plants”, Reuters, https://www.reuters.com/markets/commodities/bolivia-says-chinas-cbc-invest-1-billion-lithium-plants-2024-11-26/, (Erişim Tarihi: 02.03.2025).
[5] Aynı yer.
[6] Aynı yer.
[7] “Russia’s Uranium One to Build Bolivia’s First DLE Plant”, Mining.com, https://www.mining.com/russias-uranium-one-to-build-bolivias-first-dle-plant/, (Erişim Tarihi: 02.03.2025).
[8] Aynı yer.
[9] Ballarino, Florencia. “Cuál es el impacto ambiental y social de la explotación del litio en la Argentina”, Chequeado, https://chequeado.com/el-explicador/cual-es-el-impacto-ambiental-y-social-de-la-explotacion-del-litio-en-la-argentina/, (Erişim Tarihi: 02.03.2025).
[10] Jamasmie, Cecilia. “Bolivia Uyuni Plant to Yield First Lithium by 2025-End”, Mining.com, https://www.mining.com/bolivia-uyuni-plant-to-yield-first-lithium-by-2025-end/, (Erişim Tarihi: 02.03.2025).
[11] Ramos, a.g.e., (Erişim Tarihi: 02.03.2025).
[12] “Chinese Firm CATL to Develop Huge Bolivian Lithium Deposit”, BBC News, https://www.bbc.com/news/world-latin-america-64355970, (Erişim Tarihi: 02.03.2025).
[13] “Empresas de Rusia y China Asumen el Riesgo en Proyectos del Litio y los Contratos Aseguran 51% de Beneficios para el Estado”, Ministerio de Hidrocarburos y Energía de Bolivia, https://www.mhe.gob.bo/2025/01/13/empresas-de-rusia-y-china-asumen-el-riesgo-en-proyectos-del-litio-y-los-contratos-aseguran-51-de-beneficios-para-el-estado/, (Erişim Tarihi: 02.03.2025).
