Şu an için havaya bir tarafta zafer çığlıkları, diğer tarafta ise yerini her geçen saat öfke ve intikama bırakmaya başlayan şaşkınlık ve ihanet duygusu hâkim. Tabi bunun yanında, her ne kadar az önceki atmosfer ile iç içe olsa da, bölgedeki endişeyi tırmandıran koskoca belirsizliği ve cevap bekleyen çok sayıda soruyu da unutmamak lazım. Bu soruların başında ise şu geliyor: Peki bundan sonra ne olacak?
Buna verilecek cevap hiç de kolay değil. Zira süreç baş döndürücü ve bildik tüm ezberleri bozan bir şekilde işliyor. Aktörler ve zemin fazlasıyla kaygan ve kaypak. ABD dışında hiç kimsenin uzun vadeye dayalı bir planı yok ki, artık taraflar bundan da emin değil. Şu an için “Bağımsız Kürdistan”, dolayısıyla ABD-İsrail projesi bertaraf edilmiş durumda. Diğer taraftan, ortak tehdit algılarına dayalı kısa vadeli hedefler ve çıkar birlikteliklerinin raf ömrü birçoğumuzca malum. Nitekim şimdiden bazı sinyaller kriz alanından gelmeye başladı bile.
Burada göz ardı edilmemesi gereken bir diğer husus ise, Barzani’nin durumu ve Erbil’in geleceği. Barzani üzerinden Ankara-Erbil hattı ciddi bir darbe almış bulunuyor. Daha da ötesi Barzani’nin yaralı durumu IKBY’de her geçen gün etkisini gösteren bir güç boşluğuna ve lider arayışına işaret ediyor.
Nitekim Barzani’nin yerini kim alacak sorusu şimdiden derin bir tartışmayı başlatmış durumda. Eğer Erbil/IKBY bu sorunu kendi içerisinde çözemezse, bölge PKK ’ya siyaseten de bırakılacak gibi. Barzani, adeta bu projenin hayata geçirilmesi için tuzağa düşürülmüş görünüyor. Dolayısıyla bırakın sonrasını, içinde bulunulan an itibarıyla bile ne olacağından hiç kimse emin değil ve hiç kuşkusuz bu durum daha fazla devam ettirilemez.
Kriz Daha Bitmedi!
Şu an krizin kilitlendiği noktalardan biri de referandum. Referandum kararı iptal edilir mi, edilmez ise ne olur? (Hatta edilirse ne olur sorusu da burada oldukça önemli, dolayısıyla göz ardı etmemekte fayda var.) Ne de olsa, 24 Eylül’den bu yana Barzani sandıktan her an kullanabileceği milli irade soslu bir “bağımsızlık kartına” sahip. Eğer kendisi açısından işler ters giderse veya “efendileri” bu kartı devreye sok derse, o zaman kriz çok daha ciddi boyutlara varabilir.
Çünkü Irak Başbakanı Haydar el İbadi, referandumun mazide kaldığını ve tarafların Anayasa çevresinde diyaloğa girmesi gerektiğini söylüyor ve bu hususta da fazlasıyla ciddi. O da biliyor ki Barzani’nin eli eskisi kadar kuvvetli değil; her şeyin her an olabileceği en zayıf günlerini yaşıyor.
Ayrıca unutmamakta fayda var. Merkezi yönetim şu iki noktada net tavrını krizin en başından itibaren ortaya koymuş durumda: 1) Referandum gayri meşrudur; 2) Irak’ın toprak bütünlüğü hiçbir şekilde tartışmaya açık değildir. Buna IKBY’nin üzerinde hak iddia ettiği ve adına tartışmalı bölgeler dediği yerler de dâhildir. Merkezi yönetim açısından artık böyle bir sorun yok; en azından Erbil artık muhatap değil.
Sorun çıkarsa bu farklı şekilde, farklı aktörlerle yaşanabilir. Yani krizin merkezinde ve aktörlerinde ciddi değişiklikler olabilir. Çünkü Irak ordu güçleri ve Haşdi Şabi devam etmekte olan ve nereye kadar süreceği belli olmayan operasyonlarıyla tartışmalı bölgelerle ilgili kararlılıklarını ortaya koyarken yeni bir tartışmaya da yol açmaya başlamış durumdalar.
Bağdat’ta Aşırı Bir Özgüven Patlaması mı?
Merkezi Yönetim’in kendisinin bile tahmin etmediği “Yıldırım Zafer”, haliyle Barzani karşısında talep çıtasının yükseltilmesine yol açmış durumda. Oysa bu zafer öncesi Bağdat daha farklı bir tutuma sahipti. Daha somut bir ifadeyle, Irak Merkezi Yönetimi aslına bakılırsa tartışmalı bölgeler dışında ilan edilecek bir “Bağımsız Kürdistan”a birkaç ay öncesine kadar o kadar soğuk değildi.
Bağdat’ın söz konusu bağımsızlığa sıcak bakmasının altında şu nedenler yatıyordu: 1) Güçlü bir orduya sahip değildi; 2) Başında ikinci bir DAEŞ sorunu istemiyordu; 3)İran dışında kendisine ciddi bir destek yoktu; 4) İran ve HaşdiŞabi de hedef haline dönüştürüldüğünden bu destek ile işbirliğinin kendisine nelere mal olacağını da tam olarak kestiremiyordu; 5) Dolayısıyla ABD’nin üzerinde ciddi bir baskısı vardı.
Peki, ne oldu da Bağdat şu an Erbil’in neredeyse hiçbir şartını kabul etmiyor, hatta verdiklerinin önemli bir kısmını almaya çalışıyor? Uzatmadan söyleyelim. Bağdat muhtemelen şu okumayı yapıyor: 1) Barzani yalnız ve peşmerge gücü fazlasıyla abartılmış. 2) Barzani’nin hatasını ve yol açabileceği sorunları ABD bile göğüsleyemez durumda. 3) Barzani’nin ABD ve hatta Türkiye’ye yönelik “seçiminizi yapınız” türünden emrivakisi ters etki doğurmuş bulunuyor.
Fakat bu okuma, eğer öyle ise, çok doğru değil. “Bazı taraflar” Barzani’ye sadece haddini bil mesajı vermek istedi. Daha ötesi kabul edilebilecek bir durum değil. Aksi takdirde olayın seyrini değiştirecek çok farklı gelişmeler yaşanabilir.
Denenmemiş Bir de Facto İttifak…
Bir diğer önemli soru işareti ise “Türkiye-Rusya-İran” üçlüsünün geleceği. Evet, bölge bir araya geldi. Bölgedeki güç boşluğu bölge devletleri tarafından dolduruluyor ki biz buna “ Astana Ruhu” ya da “de facto İttifak” adını veriyoruz. Nitekim “Türkiye-Rusya-İran” üçlüsü ciddi bir çekim merkezi durumunda. Bu üçlünün bir araya gelmesiyle birlikte bölgede oyun bozulduğu gibi, bölge kendi oyununu kuruyor.
Bu husus tabi ki görmek istediğimiz iyimser tablonun kendisi. Şu an için Suriye ’de etkili olan, Irak’ta da kısmi etkisini gösteren bu gelişme elbette önemli. Fakat daha önce denenmemiş bir birliktelikten bahsediyoruz. Tarihsel hafızada daha çok savaş, rekabet ve husumet gibi olumsuz algıların hâkim olduğu bir gerçeklik de var.
Dolayısıyla büyük soru işaretlerinden biri de tam bu noktada ortaya çıkıyor: Bu işbirliği ne kadar sürdürülebilir? Örneğin, yarın bir gün HaşdiŞabi ve Merkezi Yönetim Türkiye’ye bir takım dayatmalarda bulunur ve bunu da içerideki bazı Türkmen unsurlar üzerinden dile getirmeye başlarsa o zaman Ankara bu zorunlu işbirliğini ya da zoraki ittifakı nereye kadar devam ettirebilir?
Bu örneğin kendisi bile başlı başına önemli. Evet, Barzani/referandum krizini bir anlamda bitiren HaşdiŞabi’nin bu kilit rolü ve artan gücünü Türkiye ile olası bir krizin vekâleten aktörlerinden biri olarak görme ve üzerinde kafa yorma vakti.
Ne dersiniz, kafa yormaya başlayalım mı?
