7 Ekim 2025 tarihinde Azerbaycan’ın Gebele şehrinde düzenlenen Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) 12. Devlet Başkanları Zirvesi, “Bölgesel Barış ve Güvenlik” temasıyla Türk dünyasının jeopolitik ve ekonomik bütünleşmesinde yeni bir dönüm noktası olmuştur. Azerbaycan, Türkiye, Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan liderlerinin katıldığı; Macaristan, Türkmenistan ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin (KKTC) gözlemci statüsünde yer aldığı zirvede, siyasi, ekonomik, güvenlik ve kültürel işbirliği alanlarında önemli kararlar alınmıştır.
Zirvede öne çıkan “TDT+” formatı, teşkilatın çok yönlü dış politika anlayışını güçlendirme ve küresel güçlerle dengeli ilişkiler kurma hedefini yansıtmaktadır. Ayrıca 2026 yılında ortak askeri tatbikat yapılması, Afganistan kaynaklı tehditlerin izlenmesi ve Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) ile koordinasyonun artırılması yönündeki kararlar, TDT’nin bölgesel güvenlik kapasitesini geliştirme iradesini göstermektedir. Bu çerçevede Gebele Zirvesi, Türk dünyasının stratejik özerkliğini güçlendiren ve Avrasya’da alternatif bir jeopolitik eksen oluşturma yolunda atılmış önemli bir adım olarak değerlendirilebilir.[i]
Zirvenin en dikkat çekici sonuçlarından biri, TDT+ formatının oluşturulmasıdır. Bu format, TDT’nin Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Avrupa ülkeleri gibi dış ortaklarla işbirliğini genişletmeyi ve Türk dünyasını Batı’ya bağlayan projeleri desteklemeyi amaçlamaktadır. Özellikle Uluslararası Barış ve Refah İçin Trump Yolu (TRIPP) gibi girişimler, TDT’nin küresel enerji ve ticaret ağlarındaki rolünü güçlendirmeyi hedeflemektedir. [ii]
Jeopolitik Yansımalar:
Batı ile Entegrasyon: TRIPP ve Orta Koridor girişimleri, Türk devletlerini Batı ekonomileriyle daha güçlü biçimde entegre ederek Rusya’nın bölgedeki tarihsel etkisini azaltma potansiyeline sahiptir. Bu durum, TDT’nin enerji arzı, ulaştırma güvenliği ve ticaret koridorları açısından küresel önemini artırmaktadır.
Riskler: Rusya, söz konusu koridorların kendi enerji hatlarına alternatif oluşturması nedeniyle eski Sovyet coğrafyasındaki etkisinin zayıflamasından endişe duymaktadır. Bu nedenle Moskova, projeleri diplomatik veya ekonomik yollarla yavaşlatma riski taşımaktadır. Öte yandan Çin’in Orta Asya’daki yatırımları, üye devletlere ekonomik fırsatlar sunsa da ABD ile artan rekabetin bölgesel istikrara yansıma riskini beraberinde getirmektedir.
Türk Dünyasının Stratejisi: Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın TDT’nin “içe kapanık bir yapı olmaması gerektiği” yönündeki vurgusu, teşkilatın Rusya, Çin ve ABD arasında dengeleyici ve özerk bir dış politika izleme hedefini açıkça ortaya koymaktadır. Bu yaklaşım, Türk dünyasının Avrasya jeopolitiğinde kendi yönünü tayin eden bağımsız bir aktör olma isteğini yansıtmaktadır.
Zirvede Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in 2026 yılında ortak TDT askeri tatbikatı düzenlenmesi yönündeki önerisi, teşkilatın güvenlik kapasitesini güçlendirme açısından önemli bir adımdır. Türkiye’nin NATO üyeliği ve diğer üye ülkelerin “Barış için Ortaklık” programına dâhil olması, TDT’nin Batı güvenlik sistemleriyle daha yakın işbirliği geliştirme potansiyelini göstermektedir. Ayrıca ABD’nin Azerbaycan’a yönelik uzun süredir devam eden askeri ambargoyu kaldırması, TDT’nin savunma alanındaki kurumsal kapasitesini güçlendiren stratejik bir gelişme olarak değerlendirilmektedir. Temmuz 2025 tarihinde Türkiye’de düzenlenen 17. Uluslararası Savunma Sanayi Fuarı (IDEF) kapsamında TDT ülkeleri arasında gerçekleştirilen savunma işbirliği görüşmeleri, bu yöndeki kararlılığı pekiştirmiştir. Zirvede alınan karara göre, bir sonraki IDEF toplantısı 2026 yılında Azerbaycan’da yapılacaktır.[iii]
Zirvede Afganistan’daki istikrarsızlığın TDT üye ülkeleri açısından oluşturduğu güvenlik risklerine özellikle dikkat çekilmiştir. Bölgedeki olası bir çatışma, teşkilatın ekonomik kalkınma sürecini ve yabancı yatırım çekme kapasitesini olumsuz etkileyebilecektir. Bu nedenle TDT, Afganistan kaynaklı tehditlerin izlenmesi ve önlenmesi amacıyla ortak güvenlik mekanizmaları geliştirmeyi hedeflemektedir.
24 Ekim 2025 tarihinde Bakü’de gerçekleştirilen Sanayi, Bilim, Teknoloji ve İnovasyon Bakanları 2. Toplantısı, TDT’nin teknolojik entegrasyon vizyonunu somutlaştıran önemli bir dönüm noktası olmuştur. TDT Genel Sekreteri Kubanıçbek Ömüraliyev, güncellenmiş 2025-2026 Faaliyet Planı kapsamında, üye devletler arasında yapay zekâ (AI), dijital ve yeşil teknolojiler, standartlaşma, uzay araştırmaları ve küçük ve orta ölçekli işletmelerin (KOBİ) desteklenmesi alanlarında işbirliğinin güçlendirilmesinin hedeflendiğini belirtmiştir. Bu plan, 7 Ekim 2025 tarihinde Gebele’de düzenlenen 12. TDT Zirvesi’nin çıktılarından güç alarak teşkilatın “stratejik ortaklıktan teknolojik entegrasyona” geçişini hızlandırmayı amaçlamaktadır.[iv]
Ömüraliyev, 2024 Faaliyet Planı kapsamında kurulan çalışma ve alt grupların, AI ve dijital dönüşüm alanlarında bilgi paylaşımını ilerlettiğini vurgulamıştır. Türkiye’de düzenlenen Technofest ve Özbekistan’daki Innoweek gibi uluslararası teknoloji festivalleri, yenilikçi ekosistemlerin gelişmesinde kilit rol oynamaktadır. Bu etkinlikler, üye ülkeler arasında teknoloji transferini kolaylaştırmakta ve genç girişimcilerin inovasyon kapasitesini güçlendirmektedir.[v]
Ortak Türk Patent Örgütü (CTPO): Bişkek’te düzenlenen fikri mülkiyet kurumları başkanları ilk toplantısı, CTPO’nun kurulmasına yönelik süreci başlatmıştır. CTPO, fikri mülkiyet haklarının korunması ve inovasyonun teşvik edilmesi amacıyla geliştirilen stratejik bir bölgesel girişim olarak tanımlanmaktadır. Bu adım, TDT üye ülkelerinin teknolojik özerkliğini güçlendirme ve küresel değer zincirlerinde rekabet avantajı kazanma potansiyelini artırmaktadır.[vi]
Güncellenmiş plan, yeşil teknolojilere öncelik vererek sürdürülebilir kalkınma hedeflerini desteklemektedir. Standartlaşma çalışmaları, üye devletler arasında teknolojik uyumluluğu artırmakta ve ortak pazar oluşturma çabalarını kolaylaştırmaktadır. Ayrıca, uzay araştırmaları ve KOBİ’lerin desteklenmesi, TDT’nin ekonomik çeşitlendirme ve yenilik odaklı büyüme stratejilerini güçlendirmektedir.[vii]
28-29 Ekim 2025 tarihlerinde Bakü’de düzenlenen Türk Devletleri Insurtech Zirvesi, TDT üyesi ülkeler arasında ekonomik ve teknolojik işbirliğini güçlendirme yolunda önemli bir platform olarak ortaya çıkmaktadır.[viii] Azerbaycan, Türkiye, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve KKTC’den düzenleyici kurumlar ile sigorta sektörü temsilcilerinin katılımıyla icra edilen bu zirve, sigorta sektöründe dijital dönüşüm, yenilikçi sigorta teknolojileri (InsurTech) ve AI uygulamalarını odak noktası haline getirmektedir. Azerbaycan Merkez Bankası’nın desteği, Türkiye Ticaret Bakanlığı’nın organizasyonel liderliği ve Azerbaycan Sigortacılar Birliği ile Hizmet İhracatçıları Birliği’nin işbirliği, etkinliği TDT’nin bölgesel ekonomik entegrasyonu ve küresel rekabet gücünü artırma stratejisiyle uyumlu kılmaktadır.[ix]
2025-2026 Faaliyet Planı, TDT’yi TRIPP gibi projelerle entegre ederek Rus enerji yollarına alternatif bir teknolojik ve ekonomik merkez oluşturma potansiyelini artırmaktadır. AI, dijital teknolojiler ve uzay araştırmalarındaki işbirliği, TDT ülkelerinin küresel değer zincirlerinde daha rekabetçi bir konuma yükselmesini sağlayacaktır. Örneğin 2024 yılında TDT ülkeleri arasındaki ticaret hacminin 25 milyar dolara ulaşması, entegrasyonun ekonomik temelini güçlendirmiştir.
Gebele’de düzenlenen TDT 12. Devlet Başkanları Zirvesi, Türk dünyasının siyasi, ekonomik ve güvenlik alanlarında yeni bir aşamaya geçtiğini göstermektedir. Zirve, TDT’nin kurumsal gelişimini desteklemekle kalmayıp teşkilatın küresel güç dengelerindeki rolünü yeniden tanımlama kararlılığını da ortaya koymuştur. Bu bağlamda Gebele Zirvesi, Türk dünyasında “stratejik özerklik” vizyonunun olgunlaştığı bir dönüm noktası olarak değerlendirilebilir. Zirvede öne çıkan TDT+ formatı, teşkilatın çok kutuplu uluslararası sistemde dengeleyici bir aktör olarak konumlanma hedefini kurumsallaştırmaktadır. Bu format, TDT’yi yalnızca kültürel bir dayanışma platformu olmaktan çıkarıp jeopolitik ve ekonomik bir güç merkezi haline getirme yönündeki kararlılığını göstermektedir. ABD, Avrupa, Çin ve Rusya’yla kurulan dengeli ilişkiler, Türk devletlerine hem enerji ve ulaştırma koridorlarında hem de teknoloji alanında yeni manevra alanları açmaktadır. Böylece TDT, Doğu ile Batı arasında pasif bir köprü olmanın ötesine geçerek kendi stratejik yönelimlerini belirleyen özerk bir Avrasya aktörüne dönüşmektedir.
Buna karşın TDT’nin stratejik yükselişi bazı jeopolitik riskleri de beraberinde getirmektedir. Rusya’nın Orta Koridor üzerindeki etkisini sürdürme çabaları, Çin’in bölgesel yatırımlar aracılığıyla yarattığı ekonomik bağımlılık ve Afganistan’daki güvenlik istikrarsızlığı, TDT’nin bölgesel bütünleşme sürecini zayıflatabilecek başlıca faktörler olarak öne çıkmaktadır. Bu nedenle TDT’nin uzun vadeli başarısı, dış ortaklıkları çeşitlendirme ve üye devletler arasındaki kurumsal koordinasyonu güçlendirme kapasitesine bağlıdır.
Sonuç olarak Gebele Zirvesi, TDT’nin tarihsel mirasından güç alarak çağdaş uluslararası sistemin gereklerine uygun stratejik bir kimlik oluşturma sürecinde belirleyici bir adım olmuştur. Zirve, TDT’yi yalnızca bölgesel işbirliği platformu olmanın ötesine taşımış; teşkilatı, güvenlikte dayanışma, ekonomide entegrasyon ve teknolojide yenilik ilkeleri üzerine inşa edilen bağımsız bir Avrasya ekseni haline getirme yönünde somutlaştırmıştır. Türk dünyası, 21. yüzyılın çok kutuplu düzeninde pasif bir köprü olmaktan çıkarak kendi başına bir jeopolitik merkez olarak yükselmektedir.
[i] “TDT Summit Advances Turkic Autonomy and Multi-Vector Foreign Policy”, The Jamestown Foundation, https://jamestown.org/program/TDT-summit-advances-turkic-autonomy-and-multi-vector-foreign-policy/, (Erişim Tarihi: 24.10.2025).
[ii] Aynı yer.
[iii] “6th Azerbaijan International Defence Exhibition”, ADEX, https://adex.az/en/main, (Erişim Tarihi: 24.10.2025).
[iv] “TDT’den Sanayi, Bilim ve İnovasyon Alanında Önemli Adımlar”, TRT AVAZ, https://www.trtavaz.com.tr/haber/tur/turkistandan/tdtden-sanayi-bilim-ve-inovasyon-alaninda-onemli-adimlar/68fb26a97c27bb7ed1829a5f, (Erişim Tarihi: 24.10.2025); “Turkic States set course for technological integration under updated 2025–2026 TSO plan, Azernews, https://www.azernews.az/region/249257.html, (Erişim Tarihi: 24.10.2025).
[v] Aynı yer.
[vi] Aynı yer.
[vii] Aynı yer.
[viii] “Baku to host Turkic States Insurtech Summit”, Apa, https://en.apa.az/finance/turkic-states-insurtech-summit-to-be-held-in-baku-481741,(Erişim Tarihi: 24.10.2025).
[ix] Aynı yer.
