Avrupa Birliği (AB) tarafından desteklenen LIFE finansman programı, 1992 yılındaki başlangıcından bu yana Avrupa’nın biyolojik çeşitliliğini ve doğasını korumayı amaçlayan 1.800’den fazla projenin desteklenmesinde etkili olmuştur. LIFE programı, “Natura 2000” alanlarının belirlenmesini ve yönetimini destekleyerek gelişiminde çok önemli bir rol oynamıştır. 27.000 adet Natura 2000 alanından 6.000’den fazlası LIFE proje faaliyetlerinden yararlanmıştır. Bu projeler aracılığıyla LIFE, doğa direktiflerinde listelenen çeşitli habitatlar ve türler için başarılı koruma önlemleri uygulamıştır.[1]
Program tarafından belirtilen hedefler birkaç kilit alana odaklanmaktadır: inovasyon ve gösterim, mevzuat ve politikanın desteklenmesi ve dağıtım için katalizör olarak hareket etme. Amaç, yenilenebilir enerji kaynaklarına geçiş ve enerji verimliliğinin artırılmasının yanı sıra doğa, biyoçeşitlilik ve iklim eylemi de dahil olmak üzere çevreyle ilgili AB mevzuatı ve politikalarının hedeflerine ulaşmak için yenilikçi teknikler, yöntemler ve yaklaşımlar geliştirmek, göstermek ve teşvik etmektir.
LIFE gibi programlar tarafından sağlanan destek, özellikle Natura 2000 ağının desteklenmesi gibi doğa ve biyoçeşitlilik ile ilgili olarak bir bilgi tabanı oluşturulmasına ve en iyi uygulamaların hayata geçirilmesine katkıda bulunmaktadır. Program ayrıca çevre, doğa, biyoçeşitlilik, iklim eylemi, yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği ile ilgili AB mevzuat ve politikalarının geliştirilmesi, uygulanması, izlenmesi ve yürütülmesini desteklemeyi amaçlamaktadır. Bu, kamu ve özel sektör aktörlerinin kapasitelerinin geliştirilmesi ve sivil toplumun dahil edilmesi gibi her düzeyde yönetişimin geliştirilmesini içermektedir. Ayrıca program, çevre, doğa, biyoçeşitlilik, iklim eylemi ve yenilenebilir enerjiye ilişkin AB mevzuat ve politikalarının uygulanmasına yönelik başarılı teknik ve politik çözümlerin geniş ölçekte uygulanması için bir katalizör görevi görmeyi amaçlamaktadır.[2] Genel olarak bu hedefler, çevresel zorlukların ele alınmasında ve AB’de sürdürülebilir kalkınmanın ilerletilmesinde yenilikçiliğin, işbirliğinin ve etkili uygulamanın önemini vurgulamaktadır.
LIFE programı, özellikle döngüsel ekonomi ve atık yönetimi gibi sektörlerde, kentsel alanlarda yeşil işlerin ve becerilerin geliştirilmesinde etkili olmuştur. LIFE tarafından desteklenen projeler, yenilikçi üretim süreçlerinin ortaya çıkmasını, atık geri dönüşüm girişimlerini ve ikincil hammaddeler için pazarların kurulmasını kolaylaştırmıştır. Özellikle atık yönetiminde LIFE projelerinin doğa ve iş dünyası arasında sinerjiyi teşvik etmesiyle önemli ilerlemeler kaydedilmiştir.
Bu girişimin dikkate değer bir yönü, şehirleri çevreleyen tarım arazilerinin restorasyonuna yol açan organik şehir tarımının teşvik edilmesidir. LIFE, tarım okulları ve tarım uzmanları ile daha önce çiftçilik deneyimi olmayan kent sakinleri arasında bağlantı kurarak yeni kentsel tarım işletmelerinin kurulmasını sağlamıştır. Bu işletmeler sadece istihdam olanakları yaratmakla kalmamakta, aynı zamanda kentlerin yeşil altyapısını ve iklim değişikliğine karşı direncini de artırmaktadır.[3]
2021-2027 dönemi için LIFE Programı’nın toplam mali zarfı 5,43 milyar Avro olup özellikle iklim eylemi için 1,94 milyar Avro ayrılmıştır. İklim eylemi alanında hidrojenle ilgili projelerle ilgili iki alt program bulunmaktadır: 947 milyon Avro ile “İklim Değişikliğinin Azaltılması ve Adaptasyon” ve 997 milyon Avro ile “Temiz Enerji Dönüşümü”. [4]
LIFE programı kapsamındaki İklim Değişikliğinin Azaltılması ve Adaptasyon alt programı, iklim değişikliği karşısında sürdürülebilirlik ve dayanıklılık yönünde bir değişimi teşvik etmeye yöneliktir. Azaltım cephesinde, sera gazı emisyonlarını azaltmayı amaçlayan tarım, arazi kullanımı, turbalık yönetimi, yenilenebilir enerjiler ve enerji verimliliğini kapsayan projeleri desteklemektedir. Finansman, AB politikaları ve mevzuatı ile uyumlu pilot girişimlere, demonstrasyonlara ve en iyi uygulamalara yöneliktir. Ayrıca program, bölgesel veya ulusal düzeylerde azaltım stratejilerinin uygulanmasına yönelik entegre yaklaşımları savunmaktadır.
Uyum alanında ise iklim etkilerine karşı dayanıklılığın artırılmasına odaklanılmaktadır. Bu kapsamda kentsel adaptasyon, arazi kullanım planlaması, altyapı esnekliği, kuraklığa eğilimli bölgelerde su yönetimi ve tarım, ormancılık ve turizm gibi kilit sektörlerin korunmasına yönelik projeler yer almaktadır. AB’nin en dış bölgelerine özel önem verilmekte ve özellikle kıyı bölgelerinde aşırı hava olaylarına karşı hazırlıklı olunması vurgulanmaktadır. En iyi uygulamaları, pilot projeleri ve demonstrasyonları kapsayan, dayanıklılığı artıran projeler için eylem hibeleri mevcuttur. AB uyum stratejileri ve politikalarının etkin bir şekilde uygulanması için bütünleşmiş projeler de desteklenmektedir.[5] Sonuç olarak alt program, sürdürülebilir ve dirençli bir gelecek için iklim değişikliğinin yarattığı çok yönlü zorlukları ele almak üzere azaltım ve uyum çabalarını bütünleştiren dengeli bir yaklaşım için çaba göstermektedir.
Intelligent Energy Europe ve Horizon 2020 gibi önceki enerji verimliliği programlarının başarıları üzerine inşa edilen LIFE Clean Energy Transition alt programı ise başta Avrupa Yeşil Anlaşması, Enerji Birliği ve AB’nin uzun vadeli karbonsuzlaştırma stratejisi olmak üzere sürdürülebilir enerji alanındaki AB politikalarını desteklemeye devam etmektedir. 2021 yılından 2027 yılına kadar yaklaşık 1 milyar avroluk bir bütçeyle enerji verimli, yenilenebilir tabanlı, iklim nötr ve dirençli bir ekonomiye geçişi kolaylaştırmayı amaçlamaktadır. Bu, özellikle geçişi engelleyen piyasa engellerini hedef alarak Avrupa çapında koordinasyon ve destek eylemlerinin finanse edilmesi yoluyla gerçekleştirilmektedir.[6] Bu eylemler küçük ve orta ölçekli işletmeler, yerel ve bölgesel yetkililer, kâr amacı gütmeyen kuruluşlar ve tüketiciler de dahil olmak üzere çok sayıda paydaşı içermekte ve sürdürülebilir enerjiye doğru sosyo-ekonomik dönüşüme katkıda bulunmaktadır.
LIFE Clean Energy Transition alt programı, önceki başarılı enerji verimliliği programlarının izinden giderek Avrupa’nın sürdürülebilir enerji hedeflerine ulaşmak için önemli bir adımdır. Avrupa Yeşil Anlaşması, Enerji Birliği ve karbonsuzlaştırma stratejisi gibi AB politikalarını destekleyerek enerji dönüşümünü hızlandırmayı amaçlar. Ayrıca programın büyük bütçesi, enerji verimli, yenilenebilir enerjiye dayalı ve dirençli bir ekonomiye geçişi kolaylaştırmak için önemli bir kaynak sağlar. Bu, özellikle pazar engellerini aşmak için AB çapında koordinasyon ve destek eylemlerine odaklanarak gerçekleştirilir.
LIFE, ulusal yönetişimin güçlendirilmesinde ve koruma çabaları için STK kapasitesinin artırılmasında önemli bir rol oynamaktadır. Polonya’da Natura 2000 alanlarındaki alkalin fensleri restore eden AlkFens_PL projesi ve Slovenya’da Drava Nehri ve göllerindeki çeşitli türlerin üreme koşullarını iyileştiren LIFEDRAVA buna örnek olarak verilebilir.[7] Belçika’da birbirini izleyen LIFE projeleri, Natura 2000 sahaları içindeki alanlar için bölgesel park statüsü önererek dere vadilerinin ve kumulların korunmasını teşvik etmiştir. Ayrıca Birleşik Krallık’taki Cumbrian BogsLIFE+ projesi, bozulmuş bir bataklığı başarılı bir şekilde restore ederek Bolton Fell Moss’un altı yıl içinde Ulusal Doğa Koruma Alanı olarak ilan edilmesini sağlamıştır.[8] Bu girişimler, LIFE finansmanıyla desteklenen politika uygulamalarının, korunan alanların belirlenmesi ve hayati önem taşıyan habitatların restorasyonu da dahil olmak üzere nasıl önemli koruma başarılarına yol açabileceğininin açık göstergesi olmuştur.
LIFE Programı, 2024 yılı için 571 milyon avroluk fondan başarılı proje teklifleri için pay sunmaktadır.[9] Proje finansmanı için oldukça büyük miktarda olan bu rakamlarla çevre kirliliğinin azaltılması, doğal kaynakların korunması, yenilenebilir enerjiye geçişin teşvik edilmesi gibi alanlarda projelerin geliştirilmesine olanak sağlayarak, Avrupa’nın daha yeşil ve daha sürdürülebilir bir geleceğe doğru ilerlemesine yardımcı olmaktadır. LIFE Programı’nın gelecekte de Avrupa’nın çevresel ve ekonomik sürdürülebilirliği için önemli bir araç olmaya devam edeceği öngörülmektedir. Programın başarıları, çevresel zorlukları ele almak için yenilikçi ve etkili çözümlerin geliştirilmesinde ve uygulanmasında yol gösterici olmaya devam edecektir.
[1] “LIFE Programme & Natura 2000”, Avrupa Ekonomik Alanı, https://portal.discomap.eea.europa.eu/arcgis/apps/storymaps/collections/4a0cf90d898c4f1696aafa3b8414c392?item=3, (Erişim Tarihi: 20.04.2024).
[2] “LIFE – 2021-2027”, Welcomeurope, https://welcomeurope.com/en/programs/life/, (Erişim Tarihi: 20.04.2024).
[3] “The LIFE Programme”, Switchtogreen, https://www.switchtogreen.eu/the-life-programme/, (Erişim Tarihi: 20.04.2024).
[4]“LIFE programme”, Avrupa Komisyonu, https://single-market-economy.ec.europa.eu/industry/strategy/hydrogen/funding-guide/eu-programmes-funds/life-programme_en, (Erişim Tarihi: 21.04.2024).
[5] “Climate change mitigation and adaptation”, Avrupa Komisyonu, https://cinea.ec.europa.eu/programmes/life/climate-change-mitigation-and-adaptation_en#climate-change-mitigation, (Erişim Tarihi: 21.04.2024).
[6] “Clean Energy Transition”, Avrupa Komisyonu, https://cinea.ec.europa.eu/programmes/life/clean-energy-transition_en, (Erişim Tarihi: 21.04.2024).
[7] “Bringing nature back through LIFE”, Avrupa Komisyonu, https://cinea.ec.europa.eu/document/download/279f3a35-adc9-4245-b120-46fe079a7afb_en?filename=bringing_nature_back_through_life_brochure.pdf, (Erişim Tarihi: 21.04.2024).
[8] Aynı yer.
[9] “LIFE Calls for proposals 2024: bring your green dream to life with a share of €571 million funding!”, Avrupa Komisyonu, https://cinea.ec.europa.eu/news-events/news/life-calls-proposals-2024-bring-your-green-dream-life-share-eu571-million-funding-2024-04-18_en, (Erişim Tarihi: 21.04.2024).
