Balkan coğrafyası, Soğuk Savaş’ın yanı sıra söz konusu dönemin sona ermesinin ardından da Rusya ile Batılı güçler arasında nüfuz mücadelesine sahne olmuştur. Bununla birlikte Balkanlar, Rusya bakımdan tarihi, kültürel ve dini öneme sahiptir. Balkan jeopolitiğinde ehemmiyet arz eden ülkelerden biri de Kuzey Makedonya’dır. Yugoslavya’nın dağılmasının akabinde 1991 yılında bağımsızlığını kazanan Kuzey Makedonya, kuruluşundan itibaren yönünü Batı’ya çeviren bir siyaset uygulamıştır.
Bu bağlamda 2004 senesinde Avrupa Birliği’ne (AB) üye olmak için başvuran Üsküp yönetimi, 2005 yılında da aday ülke statüsü kazanmıştır. 24 Mart 2020 tarihinde AB, Kuzey Makedonya’yla katılım müzakerelerine başlanması kararını almış ve taraflar arasında görüşmelerin başlatılmasına ilişkin ilk Hükümetlerarası Konferans, 19 Temmuz 2022 tarihinde gerçekleştirilmiştir.[1]
Öte yandan Üsküp yönetiminin Batı’yla bütünleşme sürecinde mühim yer teşkil eden iki temel unsur, AB ve Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü’dür (NATO). Bununla birlikte Kuzey Makedonya’nın Batı’yla entegrasyonun AB’den ziyade; NATO üzerinden gerçekleştiği öne sürülebilir.
Diğer taraftan Kremlin, Üsküp’ün NATO’ya üyelik süreci sırasında Kuzey Makedonya ile Yunanistan’ın 2018 yılında “Makedonya” ismi konusunda yaşadıkları sorun çerçevesinde taraflar arasındaki müzakereleri sabote etmekle suçlanmıştır. Bu nedenle Yunanistan, dört Rus diplomatı ülkeden sınır dışı ederken; Kuzey Makedonya da Rusya’nın ülkede gerçekleşen protestoların arkasında olduğunu öne sürmüştür.[2]
Taraflar arasında ülkenin ismi noktasında yaşanan sorun, Kuzey Makedonya’nın NATO’ya üyeliğini önlemekteydi. Bununla birlikte Atina ile Üsküp, 2019 senesinde yürürlüğe giren Prespa Anlaşması çerçevesinde aralarındaki sorunu çözmüş ve Makedonya, ülkenin ismini Kuzey Makedonya olarak değiştirerek 2020 yılında NATO’ya katılmıştır. Dolayısıyla Üsküp yönetiminin NATO’ya katılması, Rusya’nın Batı Balkanlara yönelik politikası açısından önemli bir yenilgi olmuştur. Çünkü Moskova’nın temel hedefi, Balkan ülkelerinin NATO ve AB’yle uyumunu engellemektir.
Tüm bunlarla birlikte Rusya’nın Kuzey Makedonya’ya yönelik izlediği politika esnasında hangi enstrümanları kullandığından bahsetmekte fayda vardır. Bu kapsamda Rusya’nın Kuzey Makedonya’daki ekonomik varlığı, Sırbistan ya da Karadağ gibi diğer Balkan ülkeleriyle karşılaştırıldığı zaman çok daha sınırlıdır. Bir diğer ifadelye Rus sermayesinin Kuzey Makedonya’daki sınırlı ekonomik varlığı, Moskova’nın siyasi figürler aracılığıyla baskı yaratma kapasitesini kısıtlamıştır.[3]
Diğer taraftan Kuzey Makedonya’nın Rusya’ya ciddi oranda enerji bağımlılığının olduğu altı çizilmelidir. 24 Şubat 2022 tarihinde Rusya-Ukrayna Savaşı başlamadan önce Balkanlarda Rus doğalgazına %100’lük oranla en çok bağımlı durumda bulunan ülkenin Kuzey Makedonya olduğu görülmektedir.[4] Anlaşılacağı üzere, Moskova yönetiminin Üsküp üzerinde nüfuz kazanma noktasındaki temel enstrümanı ekonomik yatırımlar değil; enerji faktörüdür.
Öte yandan Rusya’nın Kuzey Makedonya’nın iç siyasetine müdahil olmak amacıyla halihazırda muhalefette bulunan İç Makedon Devrimci Örgütü-Makedonya Ulusal Demokratik Birliği’yle (VMRO-DPMNE) işbirliği yaptığı iddia edilmektedir. Aşırı milliyetçi kimliğiyle ön plana çıkan VMRO-DPMNE, bilhassa 2006-2016 seneleri arasında Nikola Gruevski’nin Başbakanlığı döneminde ülkeyi yönetmiş ve söz konusu süreçte Kuzey Makedonya’nın Batı’yla entegrasyonu noktasında mühim gelişmeler yaşanmamıştır.[5] Bu doğrultuda Rusya’nın VMRO-DPMNE vesilesiyle Kuzey Makedonya siyasetinde etki kazandığı öne sürülebilir.
Diğer taraftan Kuzey Makedonya’nın NATO’ya katılmasının ardından AB faktörü, ülkenin dış politikasında daha fazla ağırlık kazanmaya başlamıştır. Lakin Kuzey Makedonya, bu kez NATO üyelik sürecinde Yunanistan’la yaşadığı sorunların bir benzerini AB’ye katılımı sürecinde Bulgaristan’la yaşamıştır. Bu bağlamda Sofya yönetimi, tarih, dil ve kimlik sorunlarından ötürü 2022 senesinin Temmuz ayına kadar Kuzey Makedonya’nın AB’ye üyelik müzakerelerini engellemiştir.
Bununla birlikte Üsküp’ün AB üyeliği sürecinde Kuzey Makedonyalı siyasetçiler, Rusya’nın Bulgaristan-Kuzey Makedonya münasebetlerini bozmaya çalıştığını iddia etmişlerdir. Bu kapsamda eski Kuzey Makedonya Başbakanı olmasının yanı sıra Üsküp’ün Sofya ile yaşadığı anlaşmazlıklarda özel temsilcilik yapan Vlado Buchkovski, 20 Eylül 2022 tarihinde ülkedeki protestoların ve Bulgar karşıtı histerilerin arkasında Kremlin’in olduğunu öne sürmüştür. Üstelik Buchkovski, “Rusya’nın uzun süredir Batı Balkan ülkelerini istikrarsızlaştırmaya gayret ettiği bir sır değil.” açıklamasında bulunmuştur.[6]
Öte yandan 2023 senesinin Ocak ayında Kuzey Makedonya’nın Ohri kentinde faaliyet gösteren Bulgar Kültür Külübü’nün sekreteri Hristiyan Pendikov’un saldırıya uğraması, Üsküp-Sofya hattındaki tansiyonun yükselmesine yol açmıştır. Bu çerçevede Kuzey Makedonya Cumhurbaşkanı Stevo Pendarovski, 23 Ocak 2023 tarihinde ülkesine karşı faaliyetler yürüten bazı Bulgar politikacıların Rus İstihbarat Servisleriyle bağlantılı olduğuna dikkat çekmiştir.[7] Dolayısıyla Kuzey Makedonyalı karar alıcılarda Rusya’nın çeşitli vasıtalarla Üsküp ile Sofya arasındaki ilişkileri sabote etmeye çalıştığı düşüncesi hakimdir. Bu nedenle de Rusya’nın Kuzey Makedonya’nın AB’ye üyelik sürecine Bulgaristan üzerinden müdahale etme ihtimalinin bulunduğu göz ardı edilmemelidir.
Sonuç olarak Kuzey Makedonya’daki Rus nüfuzu, her ne kadar Sırbistan, Karadağ ve Bosna Hersek gibi diğer Balkan ülkelerine kıyasla daha az olsa da Moskova yönetiminin ilerleyen süreçte Üsküp’ün AB’yle entegrasyonunu hedef alacak teşebbüslerde bulunma ihtimali vardır.
[1] “North Macedonia”, European Council Council of the European Union, https://www.consilium.europa.eu/en/policies/enlargement/republic-north-macedonia/, (Erişim Tarihi: 09.02.2023).
[2] “Greece to Expel Russian Diplomats over Alleged Macedonia Interference”, The Guardian, https://www.theguardian.com/world/2018/jul/11/greece-to-expel-russian-diplomats-over-alleged-macedonia-interference, (Erişim Tarihi: 09.02.2023).
[3] Mıchal Vit, “Russian Influence in Western Balkan and North Macedonia”, Ośrodek Myśli Politycznej, https://usa-ue.pl/teksty-i-komentarze/english/russian-influence-in-western-balkan-and-north-macedonia/, (Erişim Tarihi: 09.02.2023).
[4] “North Macedonia, Bosnia and Moldova Most Dependent on Russian Gas”, BNE IntelliNews, https://www.intellinews.com/north-macedonia-bosnia-and-moldova-most-dependent-on-russian-gas-234239/, (Erişim Tarihi: 09.02.2023).
[5] Ivan Nikolovski, “Russia Still Has Cards to Play in North Macedonia”, Balkan Insight, https://balkaninsight.com/2019/07/03/russia-still-has-cards-to-play-in-north-macedonia/, (Erişim Tarihi: 09.02.2023).
[6] “Russia Behind Anti-Bulgarian Hysteria, Says Macedonian Ex-PM”, Euractiv, https://www.euractiv.com/section/politics/short_news/russia-behind-anti-bulgarian-hysteria-says-macedonian-ex-pm/, (Erişim Tarihi: 09.02.2023).
[7] “North Macedonia’s President Accuses Unnamed Bulgarian Politicians Of Ties With Russian Intelligence”, RFERL, https://www.rferl.org/a/macedonia-pendorovski-bulgarian-politicians-russian-ties/32236949.html, (Erişim Tarihi: 09.02.2023).
