Avrupa Birliği’nin (AB) Azerbaycan’la imzaladığı enerji anlaşması ve ardından sırasıyla Amerika Birleşik Devletleri Merkezi (ABD) Haber Alma Teşkilatı (CIA) Başkanı William Burns ile Rusya Dış İstihbarat Teşkilatı Başkanı Sergey Naryshkin’in Erivan ziyaretleri; Ermenistan ile Azerbaycan arasında yürütülen müzakere sürecine ilişkin mühim bir gerçeği ortaya koymaktadır. Bu da Kafkasya bölgesinin Batı ile Rusya arasındaki rekabet alanlarından biri olduğudur.
AB ile Azerbaycan arasında 18 Temmuz 2022 tarihinde imzalanan anlaşma, Bakü’de şimdiden tarihi bir gelişme olarak değerlendirilmiştir. Söz konusu anlaşma, Azerbaycan’ın AB’ye sağladığı doğalgaz arzını 12 milyar metreküp arttırmasını öngörmektedir. Bu kapsamda Azerbaycan’ın AB’ye ihraç ettiği doğalgaz hacminin 2027 yılına kadar 20 milyar metreküpe çıkması beklenmektedir.
Bakü’ye gelen Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, bunun Rusya’nın doğalgaz kartını çekmesi sonrasında atılan zorunlu bir adım olduğunu dile getirmiştir.Bu kapsamda Leyen,“AB, Rusya’yı terk etmeye ve daha güvenilir tedarikçilere yönelmeye karar verdi. Azerbaycan’ı bu ülkelere dahil etmekten mutluluk duyuyorum” demiştir.[1] Ayrıca AB, Azerbaycan’da başta hidrojen ve rüzgâr enerjisi olmak üzere yeşil enerjiye yatırım yapmayı da planlamaktadır.Bu durum, Azerbaycan’ın “fosil yakıt tedarikçisi” bir ülkeden, Avrupa için ortak bir “yenilenebilir enerji tedarikçisine” dönüşmesine olanak yaratacaktır.
İmzalanan anlaşma, Rusya’nın tepkisini çekmektedir. Nitekim Rus medyası, Bakü’nün kararının Moskova’yla olan müttefikliğine zarar vereceğini dile getirmektedir. Buna karşılık Azerbaycan Hükümeti yetkilileri ise Rus Barış Güçleri’nin Karabağ’daki eylemlerinden duydukları memnuniyetsizliği ifade eden beyanatlarda bulunmaktadır.[2] Zira Rusya’nın 1 Temmuz 2022 tarihine kadar bölgede Ermenistan Ordusu unsurlarının kalmayacağını taahhüt ettiği; fakat bu vaadini yerine getirmediği belirtilmektedir.[3] Dolayısıyla Böyle bir ortamda AB’yle imzalanan anlaşma, Bakü’ye güven vermekte ve Moskova’nın üzerindeki baskıyı arttırmaktadır. Dahası Azerbaycan, Rus Barış Gücü’nün görev süresinin beş yıl olduğunu vurgulayarak vazifelerinin 2025 senesinde sona ermesi gerektiğine ve bu görevin uzatılamayacağına dikkat çekmektedir.[4]
Tüm bunlara ek olarak bölgesel istikrarı sağlayacağı öngörülen barış anlaşmasına ilişkin müzakerelerde hem tarafların ilgisinin Batı’ya kaydığı görülmekte ve hem de Batılı aktörlerin sürece dahil olmaya çalıştığı anlaşılmaktadır. Vurgulamak gerekir ki; bunun temel nedeni enerjidir. Rusya-Ukrayna Savaşı’nın da etkisiyle Kafkasya’da güvenli bir ortamın tesis edilmesi, AB’nin enerji güvenliğinin bir parçası haline gelmiştir.
Öte yandan Ermenistan da ilginç olaylara sahne olmaktadır. Ülke tarihi olarak Rus etkisindeki bir aktör şeklinde değerlendirilse de Erivan’ın son iki yılda Rusya’ya ilgisi azalmıştır. Çünkü Ermenistan, normalleşme süreçlerini fırsata çevirerek Batı’ya açılma arzusundadır.Bu kapsamda son dönemde yaşanan gelişmeler, özellikle de ABD’nin Ermenistan’la yakın münasebetler geliştirmek istediğini ortaya koymaktadır. Bunun yansıması olarak ABD Başkanı Joe Biden’ın Erivan Büyükelçisi olarak ülkesinin en üst düzey diplomatlarından Christina Quinn’i görevlendirmeyi planladığı iddia edilmiştir.[5] Quinn, Beyaz Saray’da ve Dışişleri Bakanlığı’nda nüfuz sahibi bir isimdir.
Moskova ise Washington’un ilgisini, Ermenistan’daki nüfuzuna yapılan bir meydan okuma olarak algılamaktadır.Bu da Rusya’nın tepkisini çekmiştir. Üstelik ABD’nin yanı sıra Batı’nın Kafkasya’da Rusya karşıtı bir eylem içerisinde olduğunu düşünen Moskova yönetimi, Kanada’nın Ermenistan’da Büyükelçilik açma kararı almasına bile tepki göstermiştir. Bu da bölgedeki Rusya-Batı rekabetinin artacağının göstergesidir.
Ermenistan merkezli en dikkat çekici gelişme ise Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ile Burns arasındaki görüşmedir. Bu görüşmeden yalnızca üç gün sonra Naryshkin’in Erivan’a gitmesi de tesadüf değildir. Ziyaret trafiği, ABD ile Rusya arasında Ermenistan konusunda ciddi bir rekabetin başladığına işaret etmektedir.
Kuşkusuz Batı ile Rusya arasındaki Kafkasya merkezli nüfuz mücadelesinde Karabağ, önemli bir yere sahiptir. Bu bağlamda 16 Temmuz 2022 tarihinde Azerbaycan ve Ermenistan Dışişleri Bakanlarının Gürcistan’da gerçekleştirdiği müzakerelerin önem arz ettiği söylenebilir. Zira söz konusu görüşme, savaşan ülkeler arasında aracısız yapılan ilk müzakerelerdir. Dolayısıyla Tiflis’teki görüşme, tarafların konuşma ve müzakere etme konusundaki kararlılığını gösterdiği gibi, sürecin üçüncül aktörler tarafından sabote edilmesini önleyebilecek bir gelişme şeklinde de yorumlanabilir.Sürecin Rusya’nın inisiyatifinden çıkmaya başlaması ise AB açısından memnuniyet vericidir.
Bakü açısından mevzubahis görüşme,Azerbaycan’ın savaşa değil; diyaloğa hazır olduğunu göstermesi bakımından oldukça mühimdir. Bu bağlamda görüşmenin AB ile Azerbaycan arasında imzalanan enerji anlaşmasına olumlu bir şekilde etki ettiği öne sürülebilir. Ermenistan’ın ise doğrudan diyaloğa yönelmesi, Rusya’dan bağımsız hareket etme iradesini ortaya koymaktadır. Tüm bunlara ek olarak taraflar, Rusya’nın arabuluculuk çabalarının sonuç vermediğini görmüştür. Belki de Moskova, bölgeyi bir donmuş çatışma bölgesi statüsünde bırakmak istemektedir. Bakü ve Erivan ise kalıcı barışa ulaşmanın yollarını aramaktadır. Bu yüzden de taraflar, Kremlin’in çatışmayı çözmekle değil, her iki ülke üzerinde de siyasi etki sağlayan arabulucu statüsünü sürdürmekle ilgilendiğini düşünüyor olabilir.Mevcut gelişmeler, tarafların arabulucuya ihtiyaç kalmadan bu işi çözmek istediğini; fakat arabuluculuk noktasında da Rusya’ya kıyasla AB’ye daha sıcak yaklaştığını gözler önüne sermektedir.
Tahmin edileceği üzere bölgede yaşanan gelişmeler ve Batı’nın etkisi Rusya’yı kaygılandırmaktadır. Çünkü Moskova yönetimi, Soğuk Savaş sonrasında nüfuzunu sürdürmeyi başardığı post-Sovyet alanın Kafkasya boyutunda denklemin dışına itilme ihtimaliyle karşı karşıyadır. Bu nedenle de Rusya, Naryshkin’in Erivan ziyaretinde de görüldüğü gibi ön almaya çalışmaktadır.
Sonuç olarak Kafkasya’da Batı-Rusya rekabetinin arttığı bir dönem başlamıştır. Hem Ermenistan’ın Batı’ya açılma arzusu hem de Azerbaycan’ın AB’yle yaptığı anlaşma, Moskova yönetiminin bölgedeki etkisinin azalacağına işaret etmektedir. Üstelik son dönemdeki temasların hızı, ABD ve müttefiklerinin Rusya’nın Ukrayna’yla meşgul olmasını fırsata çevirmek istediklerini göstermektedir. Dolayısıyla bölgedeki denklemlerin Batı’nın beklentileriyle uyumlu bir biçimde hızlıca değişmesi mümkün gözükmektedir. Ancak Moskova’nın da çeşitli girişimlerde bulunarak bölgedeki dengeleri kendi kontrolünde tutmaya çabaladığı öne sürülebilir.
[1] “Євросоюз Домовився Про Подвоєння Постачання Газу З Азербайджану – Голова Єврокомісії”, LIGA, https://biz.liga.net/ua/ekonomika/tek/novosti/evrosoyuz-dogovorilsya-ob-udvoenii-postavok-gaza-iz-azerbaydjana-glava-evrokomissii, (Erişim Tarihi: 21.07.2022).
[2] “В Баку Недовольны Миротворцами России В Карабахе”, Ng.Ru, https://www.ng.ru/week/2022-07-17/7_8488_weekcis.html, (Erişim Tarihi: 21.07.2022).
[3] “Армения Ответила На Недовольство Алиева Указанием Сроков Вывода Войск Из Карабаха: Eadaily”, Eadaily, https://eadaily.com/ru/news/2022/07/19/armeniya-otvetila-na-nedovolstvo-alieva-ukazaniem-srokov-vyvoda-voysk-iz-karabaha, (Erişim Tarihi: 21.07.2022).
[4] “«Кризисным Моментом Станет Истечение В 2025 Году Пятилетнего Срока Пребывания Российских Миротворцев В Карабахе»”, Cast.Ru, http://cast.ru/comments/krizisnym-momentom-stanet-istechenie-v-2025-godu-pyatiletnego-sroka-prebyvaniya-rossiyskikh-mirotvor.html, (Erişim Tarihi: 21.07.2022).
[5] “Что Известно О Кристине Квин, Которая Выдвинута На Должность Нового Посла США В Армении”, Verelq News, https://verelq.am/ru/node/111146, (Erişim Tarihi: 21.07.2022).
