Saraybosna yönetiminin Avrupa Birliği’ne (AB) üyelik yolculuğu 2003 yılının Haziran ayında başlamış ve Yunanistan’da düzenlenen Selanik Zirvesi’nde Bosna Hersek’e “potansiyel aday ülke” statüsü verilmiştir. 2005 yılında AB’yle müzakere sürecini başlatan Bosna Hersek, 15 Şubat 2016 tarihinde üyelik için resmi başvuruda bulunmuştur.[1]
Müzakere süreci kapsamında Avrupa Komisyonu, 2018 yılında Bosna Hersek’e birliğe katılım koşullarını yerine getirmesi konusunda bir anket göndermiştir. Bununla birlikte Saraybosna’dan İstikrar ve Ortaklık Parlamento Komitesi’nin işleyişinin sağlanması ve AB müktesebatının benimsenmesi için ulusal bir program geliştirmesi istenmiştir.[2]
Batı Balkan ülkeleri arasında AB entegrasyonu bakımından listenin sonunda yer alan ve mevcut süreçte potansiyel bir aday ülke olan Bosna Hersek, AB üyeliğine bir adım daha yaklaşmış gibi görünmektedir. Zira AB Konseyi, 23 Haziran 2022 tarihinde Bosna Hersek’e “aday” statüsü vermeye hazır olduğunu belirtmiş, bu amaçla komisyonu, belirlenen 14 temel önceliğin uygulanması hakkında rapor sunmaya davet etmiştir.
Öyle ki; Avrupa Komisyonu Komşuluk ve Genişleme Komiseri Oliver Varhelyi, 12 Ekim 2022 tarihinde Avrupa Parlamentosu’nda yaptığı komisyonun 2022 Genişleme Raporu isimli sunumunda, “potansiyel aday” ülke durumundaki Bosna Hersek’e “aday ülke” statüsü verilmesi yönünde teklifte bulunulduğunu açıklamıştır. AB’nin Bosna Hersek’i yolsuzlukla mücadele, ifade ve basın özgürlüğü, yasal reformlar gibi konularda denetlemeye devam edeceğini belirten Varhelyi, “14 öncelik” olarak bilinen maddelerin uygulanmasının önemine vurgu yapmıştır.[3]
Öte yandan Bosna Hersek’e “aday ülke” statüsü verilmesine yönelik iki Balkan ülkesi Hırvatistan ve Slovenya’dan güçlü bir destek söz konusudur. Öyle ki; Slovenya Cumhurbaşkanı Borut Pahor, ülkesinin Bosna Hersek’e AB adaylık statüsü verilmesi için elinden gelen her şeyi yapacağını açıklamıştır.[4] Ancak bu desteğin sorgulanması gerektiğini savunan bazı uzmanlar, “Hırvatistan’ın bu desteğinin, Bosna Hersek’teki Hırvatların çıkarını düşünmesinden kaynaklandığını, Slovenya’nın ise bu hususta Hırvatistan’ı desteklemek için görüş bildirdiği” ifade etmektedir.[5]
Bosna Hersek’in AB üyelik yolculuğunun kritik bir dönemecinde 28-29 Kasım 2022 tarihlerinde Saraybosna’yı ziyaret eden Varhelyi, birliğin kapılarının Bosna Hersek’e açık olduğunu belirterek gerekli adımların atılması halinde ülkenin bir ay içerisinde adaylık statüsü kazanabileceğini söylemiştir. Varhelyi, “Bosna Hersek’in AB yolu açık; ancak sonuçlar bekleniyor ve daha fazla gecikme olmadan bunun hayata geçirilmesini istiyoruz. Bunu gerçeğe dönüştürmek siyasetçilerin elinde.” ifadelerini kullanmıştır.[6] Söz konusu açıklamalar doğrultusunda 15-16 Aralık 2022 tarihinde düzenlenecek AB Liderler Zirvesi’nde Bosna Hersek’e “aday ülke statüsü” verilmesi konusunda büyük bir beklenti oluşmuştur.
Bunun yanı sıra Bosna Hersek’te milliyetçi Hırvat Demokrat Birliği (HDZ), Saraybosna merkezli sekiz muhalefet partisiyle koalisyon anlaşması imzalayarak ülkeyi 2022 yılının Aralık ayında AB aday ülke statüsüne yaklaştıracak şartlardan birini yerine getirmiştir. Anlaşma, Avrupa-Atlantik entegrasyonu, siyasi istikrar ve hukukun üstünlüğü ile sosyal adalet ve ekonomi olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. 2022-2026 dönemi iktidar koalisyonu için yönerge, prensip ve hedefleri içeren anlaşmayla Bosna Hersek siyasetine yeni bir boyut kazandırması ve böylelikle AB üyeliği konusunda ilerleme kaydedilmesi ve devlet kurumlarının işleyişine engel olan durumların ortadan kaldırılması hedeflenmektedir. Ancak imzalanan koalisyon anlaşması, Hırvat yoğunluklu bölgelerin temsil oranını artıran seçim yasası reformuna karşı çıkan Bakir İzetbegoviç liderliğindeki Demokratik Eylem Partisi (SDA) ve Zeljko Komsic liderliğindeki Demokratik Cephe’yi (DF) hükümet dışı bırakmaktadır.[7]
Anlaşılacağı üzere, Boşnakların aleyhine olarak değerlendirilen böyle bir koalisyonun oluşturulması siyasi gerginliği tırmandırabilir. Nitekim SDA Başkanı Bakir İzetbegoviç, muhalefet partilerinin Sırp lider Milorad Dodik liderliğindeki Bağımsız Sosyal Demokratlar İttifakı (SNSD) ile HDZ’yi hükümete alırken; SDA’yı hükümette istemiyor olmasının “sapkınlık” olduğunu ifade ederek HDZ’nin amacının vatanperver Boşnak siyasilerini iktidardan uzak tutmak olduğunu iddia etmiştir. Ayrıca İzzetbegovic, SDA’yı hükümet dışı bırakan koalisyon anlaşmasının boşa çıkacağını belirtmiştir.[8]
Sırp ve Hırvatların beraber hareket etmeleri oldukça kritik bir durumdur. Bu nedenle ülkedeki siyasi istikrarsızlığı tetikleyebilecek bu koalisyon karşısında Bosna Hersek Devlet Başkanlığı Konseyi’nin Hırvat üyesi Komsic’e ülkedeki Hırvatların ayrılıkçı ve radikal kararlar almalarına karşı önemli bir görev düştüğüne inanılmaktadır.
Bosna Hersek’te imzalanan söz konusu anlaşma, siyasi gerginliğin önüne geçilmesi halinde ülkeyi AB’ye yakınlaştırabilir; ancak daha önce de belirtildiği gibi bu anlaşma, şimdiden Boşnakların aleyhine olduğu için bir gerilime sebebiyet vermiştir. Bu yüzden de mevzubahis anlaşmanın uzun ömürlü olup olmayacağı tartışmalı ve belirsizdir.
Sonuç olarak Bosna Hersek’in AB’ye üyelik için “aday ülke statüsü” verilmesi konusunda, süreç pozitif yönde işlese de 15 Aralık 2022 tarihindeki zirvede somut bir karar alınacağı ve Bosna Hersek’e “aday ülke statüsünün” verileceği kesin değildir. Zira Bosna Hersek’in istenen 14 şartın hepsini yerine getirip getirmediği belli değildir. Bununla birlikte aday ülke statüsünün verilmesi için tüm üye devletlerin oyuna ihtiyaç vardır. Mevcut durumda aday ülke statüsü verilmesi konusu Slovenya, Hırvatistan ve Avusturya gibi AB üyesi devletler tarafından desteklenirken; birliğin genişlemesine karşı çıkan Fransa ve Hollanda’nın nasıl bir yaklaşım sergileyeceği net değildir. Dolayısıyla Bosna Hersek’in Brüksel’de düzenlenecek zirvede AB aday ülke statüsü alacağını söylemek fazla iddialı bir yaklaşım olacaktır.
[1] “Joint statement by High Representative/Vice-President Federica Mogherini and Commissioner Johannes Hahn on the occasion of Bosnia and Herzegovina submitting membership application”, European Comission, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/STATEMENT_16_303, (Erişim Tarihi: 1.12.2022).
[2] “Commission Opinion on Bosnia and Herzegovina’s application for membership of the European Union”, European Comisson, https://neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu/system/files/2019-05/20190529-bosnia-and-herzegovina-opinion.pdf, (Erişim Tarihi: 1.12.2022).
[3] “Varhelyi: EU Expects BiH Leaders to Use Candidate Recommendation as Opportunity”, N1, https://ba.n1info.com/english/news/varhely-says-eu-expects-bih-leaders-to-use-candidate-status-as-an-opportunity/, (Erişim Tarihi: 1.12.2022).
[4] “Slovenya Cumhurbaşkanı, Bosna Hersek’e AB adaylık statüsü verilmesini istedi”, TRT Haber, https://www.trthaber.com/haber/dunya/slovenya-cumhurbaskani-bosna-herseke-ab-adaylik-statusu-verilmesini-istedi-704903.html, (Erişim Tarihi: 1.12.2022).
[5] “Boşnak Akademisyenler AB’nin “Aday Ülke” Statüsü Görüşünü “Göz Boyama” Olarak Nitelendirdi”, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/bosnak-akademisyenler-abnin-aday-ulke-statusu-gorusunu-goz-boyama-olarak-nitelendirdi/2715137, (Erişim Tarihi: 01.12.2022).
[6] “Bosnian EU Candidate Status Possible in December if Conditions Met, Varhelyi Says”, Euroactiv, https://www.euractiv.com/section/enlargement/news/bosnian-eu-candidate-status-possible-in-december-if-conditions-met-varhelyi-says/, (Erişim Tarihi: 29.11.2022).
[7] “Covic Comments After the Agreement on Cooperation Signed with Eight Political Parties”, Sarajevo Times, https://sarajevotimes.com/covic-comments-after-the-agreement-on-cooperation-signed-with-eight-political-parties/, (Erişim Tarihi: 01.12.2022).
[8] “İzetbegoviç: “Türkiye ve Erdoğan’dan Vazgeçmeyeceğiz”, Balkan News, https://www.balkannews.com.tr/bosna-hersek/izetbegovic-turkiye-ve-erdogan-dan-vazgecmeyecegiz-h5115.html, (Erişim Tarihi: 1.12.2022).
