8 Mayıs 2024 tarihinde Türkiye Enerji Bakanı Alparslan Bayraktar ve üst düzey yöneticilerin Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ziyareti sonrası BOTAŞ ve ExxonMobil arasında 10 yıl süreliğine LNG anlaşması imzalanmıştır.[1] Bu gelişme, Türkiye’nin enerji güvenliğini çeşitlendirmeye yönelik atılan adımlardan birisi olarak değerlendirilmektedir.
Türkiye, doğalgaz arzının %99’u ithal olarak gelmekte ve olası jeopolitik gerilimlerde arz sürekliliği sürekli gündeme gelmektedir.[2] 51 milyar metreküp (bcm) arz-talep hacmine sahip Türkiye, bölgedeki son gelişmelerle birlikte modern enerji sistemlerine ve neo-transit yöntemlerine geçiş yapma sürecine girmiştir. İran’la yılda 10 bcm gaz kontratının 2026 yılında ve diğer ithalat kontratının Rusya’yla Mavi Akım üzerinden 16 bcm kapasiteli olan başka bir kontratın 2028 yılında son bulması, Türkiye tarafından arz güvenliğini sağlamak için atılan adımlardandır.[3]
Yakın gelecekte mevcut boru hatlarının kullanımının azaltılıp ağırlıklı olarak sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) projelerine geçiş yapılacağını değerlendirmek mümkündür. Ek olarak Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu’nun (EPDK) verilerine göre Türkiye’nin LNG ithalatında en büyük ticari ortağı ABD’dir ve onu sırasıyla Cezayir, Fransa ve Rusya izlemektedir. Türkiye’nin Şubat 2024 tarihinde Rusya hariç tüm bu ülkelerden LNG ithalatı bir önceki yılın aynı dönemine göre azalmıştır. Aynı dönemde Rusya’dan LNG ithalatı yüzde 33’ten fazla artmıştır. Türkiye, Kasım 2023 tarihinde Cezayir’le 1988 yılından beri devam eden LNG ithalat anlaşmasının süresini 3 yıl daha uzatmıştır. Türkiye Enerji Bakanlığı, 2027 yılına kadar Cezayir’den yıllık 4,4 milyar metreküp LNG alınmaya devam edileceğini açıklamıştır.[4]
BOTAŞ’ın ExxonMobil ile 2.5 milyon ton LNG (3.45 bcm) için yaklaşık 1.1 milyar dolar değerinde bir anlaşma için müzakereleri sonuçlanmıştır. Anlaşmanın 10 yıl sürebileceğini ve genişletilerek projelerin devamlılığının sağlanacağı yer almıştır. Türkiye’nin yedi uluslararası doğal gaz boru hattı, beş LNG tesisi (üç yüzer depolama ve gazlaştırma ünitesi (FSRU) ve iki yer altı doğal gaz depolama tesisi) bulunmaktadır.
Türkiye, bölgedeki önemli bir gaz merkezi olmayı, bir ihracatçı olarak öne çıkmayı ve sağladığı gazı etkili bir şekilde yönetmeyi hedeflemektedir.[5] Türkiye Enerji Bakanı Alparslan Bayraktar, ABD’li mevkidaşı Jennifer Granholm ile yapılan görüşmeler neticesinde iki ülke arasında Enerji ve İklim Diyaloğu Programı’nı başlattıklarını belirtmiştir. Bakan Bayraktar, “Bu ortaklığın iki ülke enerji sektörleri arasında daha fazla işbirliğine ve enerji arz güvenliğinin sağlanmasına katkı yapacağına inanıyorum” ifadelerini kullanmıştır.[6]
Bununla birlikte, başta Avrupa Birliği ülkelerinin Ukrayna-Rusya Krizi’nden sonra büyük bir enerji pazarı haline gelmesiyle beraber Türkiye ve diğer paydaş ülkelerin potansiyel değerlerinin artacağını söylemek mümkündür. ABD’nin Yunanistan’la büyük LNG işbirliklerine gitmesi ve Türkiye’yle eş zamanlı olarak bölgesel işbirliklerini genişletme çabaları, iki ülke arasında yeni bir sayfanın açılmasına olanak sağlayabilir veya jeopolitik rekabetin artmasına yol açabilir.
Türkiye’nin ağırlıklı olarak kendi olanaklarıyla altyapı çalışmalarını tamamlamakta ve gaz konusunda kabiliyetini genişletmektedir. Diğer yandan Yunanistan’ın ABD’yle genişleyen enerji tabanlı sıkı müttefikliği dikkat çekmektedir. Bir başka önemli husus ise kontrat bitimleri üzerine Rusya’yla gaz konusunda herhangi bir temas sinyali gelmeden Exxon ile LNG konusunda işbirliğinin arttırılmasıdır.
Dünyada LNG ve diğer modern enerji sistemleri, küresel jeopolitiği de değiştirerek enerjinin asimetrik kuramını yıkmaktadır. Artık gerekli altyapılara sahip ülkeler, ham olarak gazın ithal olarak alınmasıyla beraber son ürünün ihracatçısı konumuna gelmektedir. Artan jeopolitik gerginlikler, arz-talep dengesizliğiyle beraber depolama kapasitesinin artması arz konusunda ilerleyen dönemlerde kapasite fazlalığı yaratmaktadır.[7]
Başta AB üye ülkeleri olmak üzere küresel aktörler, Ukrayna-Rusya Krizi öncesinde arz-talep güvenliği konusunda plansız ve kademesiz geçişler gerçekleştirerek enerji güvenliklerini kırılgan hale getirmişlerdir. Bugün baz santrallerin tekrardan aktifleşmesiyle bu hatadan dönülse bile LNG konusunda atılan ani ve kademesiz adımlar, bu hatanın tekrarlanmasına yol açabilir.
[1] “Turkey signs long-term LNG deal with ExxonMobil.”, Reuters, https://www.reuters.com/markets/deals/turkey-signs-long-term-lng-deal-with-exxonmobil-2024-05-08/, (Erişim Tarihi: 08.05.2024).
[2] “Doğalgaz”, T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, https://enerji.gov.tr/bilgi-merkezi-enerji-dogalgaz#:~:text=%C3%9Clkemizde%202022%20y%C4%B1l%C4%B1nda%20408%20milyon,544%20milyar%20m3’t, (Erişim Tarihi: 08.05.2024).
[3] “Türkiye Doğal Gaz Piyasası”, Petform, https://www.petform.org.tr/dogal-gaz-piyasasi/turkiye-dogal-gaz-piyasasi/, (Erişim Tarihi: 08.05.2024).
[4] “BOTAŞ-ExxonMobil: Türkiye’nin LNG anlaşması neden önemli?”, BBC, https://www.bbc.com/turkce/articles/c0jky9gve4do, (Erişim Tarihi: 09.05.2024).
[5] “Türkiye’s BOTAS inks LNG trade deal with ExxonMobil in US.”, AA Energy, https://www.aa.com.tr/en/energy/natural-gas/turkiye-s-botas-inks-lng-trade-deal-with-exxonmobil-in-us/41592, (Erişim Tarihi: 09.05.2024).
[6] “Bayraktar: LNG ticareti ABD ile ilişkileri gülendirecek”, Enerji Günlüğü, https://www.enerjigunlugu.net/bayraktar-lng-ticareti-abd-ile-iliskileri-gulendirecek-58676h.htm, (Erişim Tarihi: 10.05.2024).
[7] “Küresel piyasalarda 2025’te LNG’de arz fazlası oluşabilir.”, Bloomberg, https://www.bloomberght.com/kuresel-piyasalarda-2025-te-lng-de-arz-fazlasi-olusabilir-2352022, (Erişim Tarihi: 02.05.2024).
