Reuters’ın 27 Aralık 2023 tarihli haberine göre Rusya ve İran, ikili ticaretlerinde dolar yerine kendi para birimlerini kullanmak üzere tasarladıkları anlaşmayı imzalamıştır. Anlaşmanın iki ülkenin merkez bankası başkanları arasında Rusya’da yapılan bir toplantı sırasında sonuçlandırıldığı belirtilmiştir. İran devlet medyası, “Bankalar ve ekonomik aktörler artık yerel para birimleriyle işlem yapmak için SWIFT olmayan bankalar arası sistemler de dahil olmak üzere altyapıları kullanabilirler” ifadesinde bulunmuştur.[i]
2023 yılı boyunca BRICS’in temel gündeminde dedolarizasyon konusu yer almıştır. 22 Ağustos 2023 tarihinde Güney Afrika’nın Johannesburg kentinde gerçekleşen BRICS forumunda 6 ülkenin (Suudi Arabistan, Arjantin, Birleşik Arap Emirlikleri, Etiyopya, İran ve Mısır) başvurusu kabul edilerek bu ülkelerin 1 Ocak 2024 tarihinden itibaren resmen BRICS üyesi olacakları açıklanmıştır. Zirveye video konferans yoluyla katılan Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, “yeni dünya düzeninin” oluşmaya başladığını ifade etmiştir. Putin yaptığı konuşmada, adil ve ulusal kültür çeşitliliğinin korunmasına yardımcı olacak yeni çok kutuplu bir dünya düzeni oluşturmak istediklerini vurgulayarak, “BRICS, kimseyle rekabet etmiyor ve kimseye karşı çıkmıyor ancak yeni bir dünya düzeni yaratma sürecinin, bağımsız gelişme ve nüfuz merkezlerinin kurulmasını engellemeye çalışan muhaliflerinin olduğu da açıktır.” demiştir.[ii]
1 Ocak 2024 tarihinden itibaren BRICS ittifakına resmen katılan İran ile BRICS kurucu üyesi olan Rusya (iki ülkenin de halihazırda ABD yaptırımlarına tabii olduğu da göz önünde bulundurulunca) arasında imzalanan bu ikili ticaret anlaşmasının, Putin’in bahsettiği “çok kutuplu dünya” sistemini kurma girişimi bağlamında çok önemli bir adım olduğu söylenebilir. Bir sonraki BRICS Zirvesi, Ekim 2024 tarihinde Rusya’nın Kazan kentinde gerçekleşecek ve bu zirveye 5 yeni üye de katılacaktır. Ağustos 2023 tarihinde üyelik başvurusu kabul edilen Arjantin ise, yeni seçilen Devlet Başkanı Javier Milei’nin aldığı kararla BRICS üyelik sürecini rafa kaldırmıştır.[iii] Rusya’da iktidar olan Birleşik Rusya Partisi’nin toplantısında konuşan Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, 30’a yakın ülkenin BRICS’e katılma veya en azından belli alanlarda işbirliği yapmak üzere diyalog kurma konusunda istekli olduğunu belirtmiştir.[iv]
BRICS ittifakının uluslararası ticaret bağlamında propagandasını yaptığı temel fikirlerden biri dolar yerine ülkelerin kendi yerel para birimlerini kullanmasıdır. Bunun ötesinde BRICS’in dolara ikame olarak kendi uluslararası para birimini oluşturacağı konuşulmaktadır. Rus Ekonomist Sergey Glazyev, BRICS’in söz konusu para birimi üzerinde çalıştığını ve bu konunun 2024 yılındaki BRICS Forumu’nun ana gündem maddesi olacağını söylemiştir.[v]
Geçmişte Beyaz Saray’a danışmanlık yapmış Amerikalı Ekonomist Joe Sullivan’ın yakın zamanda yayınlanan makalesine göre; böyle bir para birimi, potansiyel olarak doları küresel ticaret piyasalarındaki zirvesinden ve hakim rezerv para birimi konumundan indirebilir. Mısır, Etiyopya ve Suudi Arabistan’ın katılımıyla BRICS küresel ticaretin %12’sinde söz sahibi olabilir. Çünkü bu üç ülke, malların uluslararası pazarlara akması için kilit bir geçit olan Süveyş Kanalı’nı çevrelemektedir. Sullivan, Pekin’in ticaret ortaklarının kullanımını artırmasıyla ticarette diğer küresel para birimlerini geride bırakan Çin yuanına da dikkat çekmiştir. Sullivan, bu eğilimlerin eninde sonunda doları, 1800’lerde uluslararası hakimiyetini kaybeden İngiliz sterlinine benzer bir konuma getirebileceği uyarısında bulunmuştur.[vi] Sonuç olarak BRICS ittifakının genişlemesi, Rusya gibi ülkelerin prensipte şikayetçi olduğu “tek kutuplu dünya sistemi” ve “Amerikan hegemonyası” konseptlerine meydan okumak için önemli bir mücadele alanı oluşturmaktadır. Uluslararası ticarette yerel para birimlerinin kullanılması ve özellikle BRICS’in piyasaya süreceği potansiyel bir yeni para birimi, dedolarizasyon çabasında bir devrim yaratabilir.
[i]“Iran, Russia to Trade in Local Currencies Instead Of US Dollar-State Media”, Reuters, https://www.reuters.com/world/iran-russia-trade-local-currencies-instead-us-dollar-state-media-2023-12-27/, (Erişim Tarihi: 28.12.2023).
[ii]Güvendik, M., et al, “BRICS, 6 yeni ülkeyi üyeliğe davet etti”, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/brics-6-yeni-ulkeyi-uyelige-davet-etti/2975005, (Erişim Tarihi: 28.12.2023).
[iii]“Lavrov: Arjantin, BRICS Üyeliğini Gözden Geçirmek İçin ‘Mola’ Aldı”, Sputnik, https://sputniknews.com.tr/20231226/lavrov-arjantin-brics-uyeligini-gozden-gecirmek-icin-mola-aldi-1078965982.html, (Erişim Tarihi: 28.12.2023).
[iv] Aynı yer.
[v]Dsouza, V., “BRICS Currency To Be a Major Focus at 2024 Summit?”, Watcher Guru, https://watcher.guru/news/brics-currency-to-be-a-major-focus-at-2024-summit, (Erişim Tarihi: 28.12.2023).
[vi] Sor, J.,”BRICS countries Could Swing An ‘Economic Wrecking Ball’ At Dollar Dominance Even Without A Shared Trade Currency, Former White House Economist Says”, Business Insider, https://markets.businessinsider.com/news/currencies/dedollarization-brics-currency-wars-dollar-international-trade-central-bank-reserves-2023-11, (Erişim Tarihi: 28.12.2023).
