Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, 28 Mart 2024 tarihinde ülkeye ziyarette bulunan Hollanda Başbakanı Mark Rutte’ye teknolojik kısıtlama girişimlerinin ülkenin ilerlemesini durduramayacağını söylemiştir. Hollanda, 2023 yılında gelişmiş işlemci çipleri yapabilen makinelerin satışına ihracat lisansı zorunluluğu getirmiştir. Bu hamle, ABD’nin Çin’in gelişmiş çiplere ve bunları üretecek ekipmana erişimini engellemesinin ve müttefiklerini de aynı yolu izlemeye çağırmasının ardından gelmiştir.[1]
Devlet televizyonu CCTV’nin internet üzerinden yayınladığı bir haberde, çip makinelerinden bahsedilmemiş ancak Şi’nin bilimsel ve teknolojik engellerin yaratılmasının ve sanayi ve tedarik zincirlerinin parçalanmasının bölünmeye ve çatışmaya yol açacağını söylediği aktarılmıştır. CCTV’ye göre Şi, “Çin halkının da meşru kalkınma hakkı vardır ve hiçbir güç Çin’in bilimsel ve teknolojik kalkınma ve ilerleme hızını durduramaz.” demiştir.[2]
Hollandalı ASML şirketi, gelişmiş yarı iletkenler yapmak için aşırı ultraviyole litografi kullanan makinelerin dünyadaki tek üreticisidir. Çin, 2023 yılında ASML’nin ikinci en büyük pazarı haline gelmiş ve Çinli şirketlerin lisans zorunluluğu yürürlüğe girmeden önce ekipman satın almasıyla gelirinin %29’unu oluşturmuştur. Görüşmenin ardından gazetecilere konuşan Rutte, görüşmelerin ayrıntılarına girmekten kaçınmıştır. Rutte, açıklamasında şunları demiştir:[3]
“Size söyleyebileceğim şey… önlemler almamız gerektiğinde, bunların hiçbir zaman özellikle bir ülkeye yönelik olmadığı, her zaman etkinin sınırlı olduğundan, tedarik zincirini etkilemediğinden ve dolayısıyla genel ekonomik ilişkiyi etkilemediğinden emin olmaya çalıştığımızdır.”
Gezisinde Ticaret Bakanı Geoffrey van Leeuwen’in eşlik ettiği Hollandalı lider, Şi ve Çin Başbakanı Li Qiang ile görüşmelerinde kendisi için en önemli konunun Ukrayna’daki savaş olduğunu söylemiştir. Rutte, Çin’in şunu anlamasının önemli olduğunu söylemiştir: “Rusya bizim için doğrudan bir güvenlik tehdidi çünkü Rusya, Ukrayna’da başarılı olursa bu tüm Avrupa için bir tehdit olacaktır. Bu Ukrayna ile sınırlı kalmayacaktır.” Çin liderlerinden “hatırı sayılır ağırlıklarını -ki bana kalırsa bunu çok ihtiyatlı bir şekilde yapabilirler- ama olayların gidişatını etkilemek için Rusya’ya mümkün olduğunca fazla ağırlıklarını koymalarını” istediğini de sözlerine eklemiştir.[4]
Hollanda’nın en büyük şirketi olan ASML, kısa bir süre önce şirketin yetenekleriyle birlikte işe alma kabiliyetini etkileyebilecek göçmen karşıtı politikalar nedeniyle ülkeyi terk etme tehdidinde bulundu ve hükümet yetkilileri firmanın ayrılmamasını sağlamak için önemli bir çaba göstermiştir. Van Leeuwen bu hafta Hollanda’da yayınlanan bir ekonomi gazetesi olan The FD’ye verdiği röportajda ASML’nin çıkarlarını korumanın en önemli öncelikleri olduğunu söylemiş ancak ulusal güvenliğin ekonomik çıkarlardan önce geldiğini de kabul etmiştir.[5]
Pekin defalarca ABD’yi teknolojiye erişimi kısıtlayarak Çin’in ekonomik kalkınmasını engellemeye çalışma hedefleri doğrultusunda eleştirmiştir. Buna karşılık Şi, yerli çiplerin ve diğer yüksek teknoloji ürünlerinin geliştirilmesi için bir kampanya başlatmıştır. Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Wang Wenbin, ocak ayında yaptığı açıklamada “Çin, ABD’nin ulusal güvenlik kavramını abartmasına ve diğer ülkeleri Çin’e karşı teknolojik bir abluka uygulamaya zorlamak için çeşitli bahaneler üretmesine her zaman karşı çıkmaktadır.” demiştir.[6]
Öncelikle, Çin’in teknolojiye erişimini kısıtlama girişimleri, özellikle gelişmiş yarı iletken üretimi gibi alanlarda, Çin’in ulusal güvenliği ve ekonomik bağımsızlığına yönelik bir stratejinin parçası olarak görülebilir. Çin, yarı iletken endüstrisindeki teknolojik ilerlemelerin ulusal güvenliği ve ekonomik kalkınmayı desteklediğine inanmaktadır ve bu nedenle dış kaynaklara olan bağımlılığı azaltmak için yerli yeteneklerini geliştirmeye odaklanmaktadır. Bu, Çin’in kendi yarı iletken endüstrisini güçlendirmek için yoğun bir şekilde yatırım yapmasına ve yabancı teknolojiye erişimini sınırlamasına yol açmaktadır.
Hollanda’nın ASML gibi önemli bir teknoloji şirketinin ihracat lisanslarını kısıtlayarak Çin’e teknoloji transferini zorlaştırması, küresel teknolojik hedefleri ve ticaret politikası arasında bir denge sağlama çabasının bir yansıması olabilir. Bu adım, hem Hollanda’nın endüstriyel ve teknolojik liderliğini koruma isteğini hem de uluslararası ticaret ve ilişkilerde denge sağlama çabasını yansıtıyor olabilir.
Hollanda Başbakanı Rutte’nin açıklamaları, ülkenin teknoloji kısıtlamalarının genel ekonomik ilişkileri etkilemeyeceği ve tedarik zincirlerini sarsmayacağı yönündeki çabalarını vurguluyor. Bu tür açıklamalar, Hollanda’nın teknoloji kısıtlamalarını dikkatlice yöneterek ulusal çıkarlarını korumaya çalıştığını gösteriyor.
Çin Lideri Şi Cinping’in açıklamaları, Çin’in bilimsel ve teknolojik ilerlemesini savunma ve dış müdahalelere karşı direnme çabalarının bir yansıması gibi görünüyor. Şi’nin vurguladığı gibi, Çin’in bilimsel ve teknolojik kalkınması, ulusal güvenlik ve ekonomik refah açısından kritik bir öneme sahip ve Çin, bu alanlarda dış müdahalelere karşı aktif bir şekilde savunma pozisyonu alıyor.
Sonuç olarak, Rusya-Ukrayna krizinin Çin-Hollanda ilişkilerindeki önemine kayda değerdir. Hollanda Başbakanı Rutte’nin Çin liderlerine, Rusya’nın Ukrayna’daki başarısının Avrupa’nın genel güvenliğini tehdit edebileceği konusundaki endişelerini ilettiği ve Çin’in Rusya’ya karşı daha fazla ağırlık koymasını istediği belirtilmektedir. Bu, uluslararası ilişkilerdeki karmaşık dinamikleri ve ülkelerin çıkarlarını dengeleme çabalarını yansıtan önemli bir nokta olarak görülebilir.
[1] “Chinese Leader Xi Tells Dutch PM that Restricting Technology Access Won’t Stop China’s Advance”, Associated Press News, https://apnews.com/article/china-netherlands-mark-rutte-dutch-asml-nato-a173a05114c9f13c23306e2ea393943b, (Erişim Tarihi: 28.03.2024).
[2] “China’s Xi Jinping Tells Dutch PM that Restricting Technology Access Won’t Stop China’s Advance”, Fox News, https://www.foxnews.com/world/chinas-xi-jinping-tells-dutch-pm-restricting-technology-access-wont-stop-chinas-advance, (Erişim Tarihi: 28.03.2024).
[3] “Chinese Leader Xi Tells Dutch PM that Restricting Technology Access Won’t Stop China’s Advance”, Associated Press News, https://apnews.com/article/china-netherlands-mark-rutte-dutch-asml-nato-a173a05114c9f13c23306e2ea393943b, (Erişim Tarihi: 28.03.2024).
[4] “China’s Xi Jinping Tells Dutch PM that Restricting Technology Access Won’t Stop China’s Advance”, Fox News, a.g.e., (Erişim Tarihi: 28.03.2024).
[5] “Chinese Leader Xi Tells Dutch PM that Restricting Technology Access Won’t Stop China’s Advance”, Associated Press News, a.g.e., (Erişim Tarihi: 28.03.2024).
[6] “China’s Xi Jinping Tells Dutch PM that Restricting Technology Access Won’t Stop China’s Advance”, Fox News, a.g.e., (Erişim Tarihi: 28.03.2024).
