Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ile Çin arasındaki rekabetin önemli bir bölümünü Asya-Pasifik’teki bölgesel meselelerin oluşturduğu öne sürülebilir. Bunlardan ilki, Tayvan Sorunu’dur. Çin, Tayvan’ı ayrılıkçı bir bölge olarak görmektedir. Dolayısıyla Pekin’in birleşme yönünde bir hedefi vardır. Bu sebeple de Washington, Taipei’yle çeşitli anlaşmalar yaparak Tayan üzerinden Pekin’i baskılamaya çalışmaktadır. 2 Ağustos 2022 tarihinde dönemin ABD Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi’nin Tayvan’ı ziyaret etmesi[1] ve daha sonrasında da 5 Nisan 2023 tarihinde ABD Temsilciler Meclisi Başkanı Kevin McCarthy’nin Tayvan Cumhurbaşkanı Tsai Ing-wen’le görüşmesi[2] bu durumu kanıtlar niteliktedir.
Öte yandan bölgede Çin’le alakalı en önemli sorunlardan biri, Güney Çin Denizi mevzusudur. Nitekim bahse konu olan deniz, ABD’nin Çin’e karşı uygulamaya çalıştığı çevreleme politikası için de kirik bir öneme sahiptir. Tüm bunların yanı sıra Pekin, Güney Çin Denizi’nde “Dokuz Çizgi Hattı” olarak adlandırılan sistem üzerinden hak iddia etmektedir.[3] Bu da bilhassa kıyıdaş ülkeler olan Malezya, Endonezya, Brunei, Filipinler ve Vietnam’ı rahatsız etmektedir. Dolayısıyla Çin’in söz konusu iddiaları sebebiyle bu ülkelerle olan ilişkilerinin gergin seyrettiği söylenebilir. Öte yandan mevzubahis gerginlikte ABD’nin de önemli bir rol oynadığı ve ülkeleri etkilediği öne sürülebilir.
Bu bağlamda Çin ile bahsi geçen devletler arasındaki ilişkiler hem Washington’un çevreleme politikası kapsamında hem de Pekin’in bölgede politik nüfuz alanı bulabilmesi açısından önem arz etmektedir. Bu süreçte Çin’in Güney Çin Denizi’ne kıyısı bulunan Endonezya’yla denizcilik üzerinden kuracağı ilişkiler mühimdir. Zira Pekin, Jakarta tarafından düzenlenecek ve Kuzey Kore, Rusya, Güney Kore ve ABD gibi devletlerin de davet edildiği çok taraflı deniz tatbikatlarına katılacaktır.[4]
Çin Savunma Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada Çin Donanması’nın güdümlü füzelere sahip Zhanjiang ve Xuchang isimli gemilerin 2023 Çok Taraflı Deniz Tatbikatı Komodo (MNEK) olarak adlandırılan tatbikatlara katılacağı söylenmiştir.[5] Mevzubahis tatbikat, 2014 yılından bu yana gerçekleştirilen dördüncü tatbikat olacaktır. Bir önceki tatbikat ise 2018 senesinde düzenlenmiş; fakat daha sonra Covid-19 salgını nedeniyle tatbikatlar askıya alınmıştır. Bahse konu olan tatbikat ise Çin de dahil olmak üzere 47 ülkenin donanmasının katılımıyla 4-8 Haziran 2023 tarihleri arasında Makassar’da yapılacaktır.[6]
Bu bağlamda Pekin’in Jakarta’nın teklifini reddetmemesi, söz konusu tatbikatlara özel önem katmaktadır. Çünkü Asya-Pasifik Bölgesi’nde deniz güvenliği ve denizler üzerinde elde edilebilecek nüfuz oldukça önemlidir. Nitekim bölge, Hint Okyanusu ile Pasifik Okyanusu arasında yer almaktadır. Tüm bunların yanı sıra bölgede birçok ada da bulunmaktadır. Aynı zamanda AUKUS Paktı, ANZUS ve Dörtlü Güvenlik Diyaloğu (QUAD) gibi işbirlikleri de temelinde denizler üzerinden şekillenen ve Pekin’i denizler üzerinden çevrelemeyi amaçlayan birlikteliklerdir.
Öte yandan Endonezya’nın Güney Çin Denizi’ne kıyısının olması ve bu noktada Çin’le bir rekabet içerisinde olması da tatbikatların önemini arttırmaktadır. Nitekim Pekin’in bu tatbikatlara katılımı, bölgesel gerginliği azaltabilir. Diğer taraftan bu durum, Çin’in rakiplerinin donanma güçlerini analiz edebilmesine de olanak sağlayabilir. Aynı şekilde rakipleri de Çin’in deniz gücünü gözlemleme fırsatı bulabilir. Bu ihtimaller de tarafların tatbikatlarda gerçek potansiyellerini göstermemelerine neden olabilir.
Tüm bunların yanı sıra bu tatbikatlara Kuzey Kore, Rusya, ABD ve Çin donanmalarının aynı anda davet edilmesi oldukça dikkat çekicidir. Zira uluslararası sistemin genel yapısı, bu dört devlet üzerinden okunabilmektedir. Aynı zamanda Washington ile Pyongyang, Moskova ve Pekin arasında jeopolitik, jeoekonomik ve jeostratejik açıdan ciddi bir rekabet vardır. Bu rekabetin gölgesinde tarafların müşterek tatbikat yapması oldukça mühimdir.
Öte yandan bu tatbikatlara Güney Kore de davet edilmiştir. Güney Kore’nin de Kuzey Kore tehlikesini en yakından hisseden devletlerin başında gelmesi ve tatbikatlarda bu iki ülkenin birlikte yer alması son derece ilgi çekicidir. Bu durum ABD’nin Güney Kore’yle birlikte hem Kuzey Kore’ye hem de Çin’e karşı yürüttüğü stratejide konjonktürel de olsa bir yumuşamaya yol açabilir.
Sonuç olarak Çin’in söz konusu tatbikatlara katılımının kısa vadede bölgesel gerginliği düşürebileceği; ancak bu gelişmenin uzun vadede taraflar arasındaki temel problemlere ve özellikle de Güney Çin Denizi’nde cereyan eden ihtilaflara çözüm getirmeyeceği söylenebilir.
[1] “How Pelosi’s Taiwan Visit Has Set a New Status Quo for U. S.-China Tensions”, Carneige Endowment for International Peace, https://carnegieendowment.org/2022/08/17/how-pelosi-s-taiwan-visit-has-set-new-status-quo-for-u.s-china-tensions-pub-87696, (Erişim Tarihi: 31.05.2023).
[2] “U. S. Tensions With China on Display as McCarthy Hosts Taiwan’s Leader”, The New York Times, https://www.nytimes.com/2023/04/05/us/politics/mccarthy-tsai-taiwan-china.h, (Erişim Tarihi: 31.05.2023).
[3] “What is Nine-Dash Line? The Basis of China’s Claim to Sovereignty over South China Sea”, The Print, https://theprint.in/theprint-essential/what-is-nine-dash-line-the-basis-of-chinas-claim-to-sovereignty-over-south-china-sea/469403/, (Erişim Tarihi: 31.05.2023).
[4] “China to Join Indonesia’s Multilateral Naval Drills Despite Rising Tensions”, Reuters, https://www.reuters.com/world/asia-pacific/china-join-indonesias-multilateral-naval-drills-despite-rising-tension-2023-05-31/, (Erişim Tarihi: 31.05.2023).
[5] “China to join Indonesia’s Multilateral Naval Drills Despite Rising Tensions”, Channel News Asia, https://www.channelnewsasia.com/asia/china-sends-warships-multilateral-naval-exercise-komodo-indonesia-zhanjiang-xuchang-3527921, (Erişim Tarihi: 31.05.2023).
[6] “China to Join Indonesia’s Multilateral Naval Drills”, The Jakarta Post, https://www.thejakartapost.com/world/2023/05/31/china-to-join-indonesias-multilateral-naval-drills-.html, (Erişim Tarihi: 31.05.2023).
