23 Kasım 2023 tarihinde Minsk’te gerçekleşen Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü’nün (KGAÖ) son toplantısına Ermenistan’ın katılmaması, Rusya başta olmak üzere post-Sovyet ülkeleri arasında bir huzursuzluğa sebep olmuştur. 2020 Karabağ Savaşı’nın Ermenistan açısından hezimetle bitmesi, Ermeni kamuoyunda ve yönetiminde Rus güdümlü Güney Kafkasya güvenliği konseptine karşı bir hayal kırıklığına sebep olmuştur.
Ermenistan Parlamentosu’nda konuşan Başbakan Nikol Paşinyan, Ermenistan’ın her KGAÖ toplantısından sonra eli boş döndüğünü, bu yüzden de 23 Kasım 2023 tarihindeki toplantıya katılmayacağını duyurmuştur.1 Paşinyan’a göre; Ermenistan güvenlik konusunda yeni ortaklar aramakta, umduğunu bulmakta ve yeni silah sözleşmeleri imzalamaktadır. Her ne kadar Ermeni yetkililer gazetecilerin sorularına karşılık olarak Ermenistan’ın KGAÖ’den ayrılmasının söz konusu olmadığını belirtse de Rus güdümündeki KGAÖ’nün ve Ermenistan’ın arasının açıldığı net olarak görülmektedir.
İlk kopuş noktası olarak 2020 Karabağ Savaşı’nda Ermenistan’ın Rusya’dan beklediği desteği bulamaması gösterilebilir. 2020 yılındaki savaş, Azerbaycan’ın kesin zaferiyle sonuçlanmıştır ve 1990’lı yılların başından beri fiziken kontrol edilemeyen Karabağ bölgesinin kontrolü yeniden Azerbaycan’a geçmiştir. Bu süreçte Rusya tarafından beklediği desteği göremeyen Ermenistan, son zamanlarda güvenlik arayışı bağlamında Batı ülkeleriyle diyalog kurmaya başlamıştır. 9-10 Kasım 2023 tarihlerinde Brüksel’de Avrupa’daki Ermeni diasporası mensubu lobicilerin katkılarıyla “Ermenistan’ın Stratejik Geleceği” isimli bir forum düzenlenmiştir. Forumun sonunda yayınlanan bildiride, Ermenistan’ın Avrupa’ya entegrasyonu bağlamında AB üyeliğine başvurması ve buna paralel olarak KGAÖ, Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) ve Bağımsız Devletler Topluluğu’ndan (BDT) ayrılması desteklenmiştir.2
Buna karşılık olarak Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Maria Zaharova, yaptığı basın açıklamasında “Batı’nın Ermenistan’ı Rusya’dan uzaklaştırmaya çalıştığını” ifade etmiştir. Zaharova’ya göre; Ermeni medyası kitleleri manipüle ederek KGAÖ’nün işlevselliğinin sorgulanmasına sebep olmaktadır. Ermenistan hem AEB üyesi olmanın getirdiği avantajlardan faydalanmakta hem de Batı’yla ilişkilerini geliştirerek Rusya’nın çıkarlarına aykırı davranmaktadır. Aynı zamanda Ermenistan’ın Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin Roma Statüsü’ne imza atması da Zaharova tarafından eleştirilmiştir. Zira Uluslararası Ceza Mahkemesi, Ukrayna Savaşı’ndan ötürü Vladimir Putin’i savaş suçlusu ilan etmiştir. Zaharova’ya göre Ermenistan’ın yaptığı “iki sandalyede aynı anda oturmaktır ve şu ana kadar kimseye fayda sağlamamış bir stratejidir.”3
Bu olaylardan da önce 2023 yılının Eylül ayında Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Ermenistan ortak bir askeri tatbikat düzenlemiştir. “Eagle Partner” isimli tatbikatta Ermeni ordusu “barış koruma misyonları eğitimlerini” NATO protokolleri kapsamında almıştır.4 Tatbikatın gerçekleştiği hafta Nikol Paşinyan “La Repubblica” adlı İtalyan gazetesine verdiği röportajda Rusya’yı “Güney Kafkasya’daki sorumluluklarını yerine getirememekle” suçlamıştır. Paşinyan, röportajda Ermeni savunmasının %99 oranında Rusya’ya bağımlı olduğunu ama şu anda Rusya’nın kendi güvenliğini dahi sağlama konusunda yetersiz kaldığını öne sürmüştür.5 Bu yüzden Ermenistan’ın güvenlik konusunda yeni stratejik ortaklar arayışının doğal olduğunu belirtmiştir. Buna karşılık olarak Rusya, Ermenistan’ın Moskova Büyükelçisini Kremlin’e çağırmış ve son gelişmeleri kınadığını açıklamıştır. Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov konuyla ilgili yaptığı açıklamada, son iki yıldır Ermenistan’ın KGAÖ tatbikatlarına katılmadığını hatırlatarak ABD ortaklığıyla yapılan tatbikatı “garip” olarak nitelendirmiş ve “Amerikalıların gittikleri her yere bela götürdüklerini” söylemiştir.6
Rusya’nın Ukrayna Savaşı’yla beraber Batı’dan giderek dışlanması, halihazırda kendi etki alanında gördüğü post-Sovyet ülkelerinin durumunu daha da kritik hale getirmektedir. NATO’nun Doğu’ya doğru genişlemesi fenomeninin güncel olarak Güney Kafkasya’daki temsilcisi Ermenistan’dır. Bu durum Gürcistan’da yaşanan yönetimsel krizle beraber ele alındığında, Güney Kafkasya’nın Rusya-Batı çekişmesi bağlamında giderek daha fazla önem kazanacağını söylemek mümkündür. Şu anda Nikol Paşinyan’ın Ermeni kamuoyuna vadettiği en kritik konu Karabağ için makul bir barış anlaşması imzalamaktır. Bu durum Karabağ Savaşı’nın Ermenistan tarafından nasıl bir hayal kırıklığı ve gelecek korkusuna sebep olduğunu göstermektedir.
Her ne kadar Ermenistan KGAÖ’den ayrılmanın mevzubahis olmadığını söylese de son aylarda dış politika ve ulusal güvenlik konusunda alınan kararların Rusya’da huzursuzluk yarattığı bir gerçektir. Rusya’nın da içinde bulunduğu durumla bağlantılı olarak radikal hamlelerden çekinmediği görülmektedir. Ermenistan’ın Rusya’ya meydan okuyan yeni dış politika stratejisi, halihazırda Güney Kafkasya’da var olan kutuplaşmaya yeni bir boyut eklemektedir. Bu ayrışma, Batı ülkeleri ve Batı’daki Ermeni lobicileri tarafından Rusya’ya karşı yeni bir mevzi oluşturma fırsatı olarak görülürken; Rusya için de tıpkı daha önce Gürcistan’da, şimdi de Ukrayna’da olduğu gibi kendi etki alanına “tehdit” olarak algılanmaktadır.
1 “Ermenistan Rusya’dan giderek uzaklaşıyor: Paşinyan’dan ‘Başka ortaklar arıyoruz’ açıklaması”, NTV, https://www.ntv.com.tr/dunya/ermenistan-rusyadan-giderek-uzaklasiyor-pasinyandan-baska-ortaklar-ariyoruz-aciklamasi,ZuoFGmRbM0GaXaBZ9EqWWA (Erişim Tarihi: 4.12.2023)
2 “The First EU-Armenia Conference: the Strategic Future of Armenia was Held in Brussels”, NTV, https://orer.eu/2023/11/13/the-first-eu-armenia-conference-the-strategic-future-of-armenia-was-held-in-brussels/ (Erişim Tarihi: 4.12.2023)
3 “Russia warns Armenia against ‘trying to sit on two chairs’”, AA, https://www.aa.com.tr/en/europe/russia-warns-armenia-against-trying-to-sit-on-two-chairs-/3055192 (Erişim Tarihi: 4.12.2023)
4 “Armenia, US begin military exercise for peacekeeping preparedness”, AA, https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/armenia-us-begin-military-exercise-for-peacekeeping-preparedness/2989612 (Erişim Tarihi: 4.12.2023)
5 “US Troops’ Arrival in Armenia for Training Riles Russia”, Voa News, https://www.voanews.com/a/us-troops-arrival-in-armenia-for-training-riles-russia/7264316.html (Erişim Tarihi: 4.12.2023)
6 Aynı yer.
