Güney Çin Denizi’nde yaşanan tartışmalı durumun ardından Filipinler, “kurallara dayalı uluslararası düzeni” savunacağını açıklamıştır.[1] Filipinler, Güneydoğu Asya Uluslar Birliği’nin (ASEAN) yıllık zirvesi sırasında Güney Çin Denizi’ndeki bu konuyu gündeme getireceğini de belirtmiştir. Filipinler Devlet Başkanı Ferdinand Marcos Jr., Endonezya’nın başkenti Cakarta’da gerçekleşecek olan 43. ASEAN Zirvesi’ne katılmadan önce yaptığı açıklamada, “Katılımımız, Güney Çin Denizi dahil olmak üzere kurallara dayalı uluslararası düzeni teşvik etme, gıda güvenliğini güçlendirme ve iklim adaletini savunma gibi savunuculuklarımızı vurgulayacak” demiştir.[2]
Çin Dışişleri Bakanlığı, 1 Eylül 2023 tarihinde, Çin Başbakan Li Keqiang’ın 5-7 Eylül 2023 tarihlerinde Cakarta’da düzenlenecek ASEAN Zirvesi’ne katılacağını doğrulamıştır. Daha sonra Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in bu yıl zirveye katılmayacağı bilgisi verilmiştir.[3]
Güneydoğu Asya’da 10 ülkeden oluşan bölgesel blokun mevcut başkanı Endonezya, blok ile ortakları arasındaki işbirliğini geliştirme ve güçlendirme konularını ele almak üzere görüşme gerçekleştirmiştir. Bölgesel barış ve cunta yönetimindeki Myanmar’daki siyasi şiddet, gündemin en önemli maddelerinden biri olarak ele alınmıştır.[4]
Birçok ASEAN ülkesi, zengin madenlere sahip Güney Çin Denizi’nde Pekin’le deniz anlaşmazlıkları yaşamaktadır. Çin’in bu bölgeyi kapsayan egemenlik iddiaları ve denizde tahmini 11 milyar varil kullanılmamış petrol ile 190 trilyon fit küp doğal gaz[5] olması durumu, hak iddia eden Brunei, Endonezya, Malezya, Filipinler, Tayvan ve Vietnam’ı da rahatsız etmiştir.
Çin, uluslararası hukuka göre yabancı orduların, kendi Münhasır Ekonomik Bölge’sinde istihbarat toplama gibi faaliyetlerde bulunamayacağını iddia etmektedir.[6] Amerika Birleşik Devletleri (ABD)’ne göre iddia sahibi ülkeler Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (UNCLOS) uyarınca denizdeki Münhasır Ekonomik Bölge’de serbestçe dolaşma hakkına sahiptirler ve askeri faaliyetlerini iddia sahiplerine bildirmek zorunda değillerdir. Temmuz 2016 tarihinde Lahey’deki Kalıcı Tahkim Mahkemesi, Filipinler’in UNCLOS uyarınca Çin aleyhine getirdiği bir iddia üzerine karar vermiş ve diğer konularda ise Filipinler’in lehinde karar alınmıştır. Çin ise mahkemenin yetkisini kabul etmemiştir.
Son yıllarda Çin’in Güney Çin Denizi’ndeki etkinliğini artırdığı söylenebilir.[7] Bölgedeki siyasi, güvenlik ve ekonomik çıkarlarını korumak için ABD, Çin’in toprak kazanma çabalarına karşı FONOP’lar (Özgürlükten Geçiş Operasyonları) düzenleyerek ve Güneydoğu Asya ortaklarına destek sağlayarak mücadele etmiştir. Ayrıca Çin’in tartışmalı bölgedeki iddialı varlığına yanıt olarak Japonya, Filipinler ve Vietnam’a deniz güvenlik kapasitelerini artırmak ve caydırıcılık oluşturmak amacıyla askeri gemiler ve ekipman satmıştır.[8]
ABD, deniz yolunun özgürlüğünü sağlama ve deniz iletişim hatlarını güvence altına almak adına çıkarlarını tarih boyunca korumuştur. Bu hususta bağlayıcı hukuk anlaşması ve diğer güven artırıcı önlemlere destek vermektedir. ABD, bu toprak anlaşmazlığından kaynaklanabilecek askeri tırmanışı önlemede rol oynamaktadır. Washington’ın Filipinler ile savunma anlaşması, gelecekte ABD’yi tartışmalı bölgedeki önemli doğal gaz yatakları veya karlı balıkçılık alanları konusunda potansiyel bir Çin-Filipinler çatışmasına çekebilir. Çin ve Güneydoğu Asya liderlerinin diplomatik yollarla anlaşmazlıkları çözmedeki başarısızlığı, deniz anlaşmazlıklarını düzenleyen uluslararası hukuku zayıflatabilir ve Güney Asya’yı istikrarsızlaştırıcı silahlanma yarışlarına teşvik edebilir.
[1] “Philippines, US Navies Conduct Joint Sail in South China Sea”, Channel News Asia, https://www.channelnewsasia.com/world/philippines-us-joint-south-china-sea-navies-3745416, (Erişim Tarihi: 05.09.2023).
[2] “At ASEAN, Philippines to Advocate For ‘Rules-Based Order’ In South China Sea”, Anadolu Agency, https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/at-asean-philippines-to-advocate-for-rules-based-order-in-south-china-sea/2982597, (Erişim Tarihi: 05.09.2023).
[3] “Prime Minister Li to Represent China in 43rd ASEAN Summit in Xi Jinping’s Absence”, TEMPO, https://en.tempo.co/read/1767063/prime-minister-li-to-represent-china-in-43rd-asean-summit-in-xi-jinpings-absence, (Erişim Tarihi: 05.09.2023).
[4] Aynı yer.
[5] “Territorial Disputes in the South China Sea”, Global Conflict Tracker, https://www.cfr.org/global-conflict-tracker/conflict/territorial-disputes-south-china-sea, (Erişim Tarihi: 05.09.2023).
[6] Ronald O’Rourke, Congressional Research Service, U.S.-China Strategic Competition in South and East China Seas: Background and Issues for Congress, R42784, Haziran, 2023, s.1.
[7] Aynı yer.
[8] Eleanor Freund, Freedom of Navigation in the South China Sea: A Practical Guide, Cambridge, Haziran 2017, s.1.
