Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) Dönem Başkanlığı’nın Hindistan’da olması; 2023 yılını Yeni Delhi açısından oldukça verimli hale getirecek potansiyeldedir. Birçok yönden bu süreci kazanımlarla doldurmaya çalışan Hindistan’ın Pakistan’la olan münasebetleri de bu atmosferden etkilenmektedir. Nitekim 4-5 Mayıs 2023 tarihlerinde Goa’da gerçekleştirilen ŞİÖ Dışişleri Bakanları Toplantısı[1] bu konuda örnek oluşturmaktadır.
Pakistan Dışişleri Bakanı Bilawal Butto Zerdari de ŞİÖ Dışişleri Bakanları toplantısına katılmak üzere Goa’ya gitmiştir. ŞİÖ toplantısı, bölgesel ve küresel etkilerinin yanı sıra Zerdari’nin Goa’ya gidişi bakımından da dikkat çekicidir. Zira bahse konu ziyaretle Zerdari, yaklaşık on yıl sonra Hindistan’a giden ilk üst düzey Pakistanlı yetkili olmuştur. Zerdari’den önce en son Dışişleri Bakan Yardımcısı Hina Rabbani Khar, 2011 yılında Hindistan’a ziyarette bulunmuştur.[2]
Zerdari’nin toplantıya bizzat katılması, iki ülke arasındaki ilişkileri ve ŞİÖ denklemindeki Yeni Delhi-İslamabad rekabetini de yeniden gündeme getirmiştir. ŞİÖ, Yeni Delhi ve İslamabad arasındaki rekabetin devam ettiği bir platform olmasının yanı sıra zaman zaman iki ülke arasındaki münasebetlerin gelişmesine de olanak sağlamaktadır. Zerdari’nin ziyareti de bu bakımdan mühimdir.
Bu kapsamda toplantının tarafların birbirlerine ılımlı yaklaştığı bir sürecin başlaması adına olumlu bir gelişme olduğu söylenebilir. 2019 yılında kopan ticari ilişkilerin yeniden başlatılması ve belki de ikili münasebetlerin geliştirilmesi için adım atılması mümkün olabilir. Bu konuda tarafların birbirlerinden beklentileri öne çıkmaktadır. Çünkü Zerdari, Hindistan’ın taraflar arasındaki müzakerelere elverişli bir ortam yaratmak adına gerekli adımları atması gerektiğini dile getirmiştir.[3]
Yeni Delhi yönetimi, 2019 yılında Hindistan Anayasası’nın 370. maddesi uyarınca Hindistan yönetimindeki Cemmu ve Keşmir’e verilen özel statüyü iptal etmiştir. Yeni Delhi’nin bu hamlesi İslamabad’la olan olumlu bağları yok etmiş ve İslamabad’ın tepkisini çekmiştir. Günümüzde de iki ülke arasındaki ilişkilerin yumuşamasının önündeki en büyük engelin bu olduğu görülmektedir. Nitekim Zerdari de “Hindistan, 2019 adımlarını revize edene kadar, anlamlı ve ikili etkileşim zordur.”[4] ifadesiyle bunu doğrulamıştır.
Öte yandan karşılıklı tenkitlerin de gündeme geldiği görülmektedir. Toplantıda Hindistan Dışişleri Bakanı Subrahmanyam Jaishankar, terörle mücadele konusunu vurgulayan açıklamalarda bulunurken; Zerdari ise devletlerin uluslararası hukuku ve Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararlarını ihlal eden tek taraflı ve yasadışı önlemlerinin ŞİÖ hedeflerine aykırı olduğunu belirtmiştir.[5] Bu ifadeleriyle Yeni Delhi’nin Cemmu ve Keşmir’in özerk statüsünü kaldırma hamlesine yönelik tepkisini bir kez daha ortaya koymuştur. Dolayısıyla taraflar, karşılıklı olarak memnun olmadıkları noktalar üzerinden mesajlar vermiştir.
Taraflar arasındaki gerginliklerin barışçıl yollarla çözümü ve ılımlı bir ilişki dinamiğinin ortaya çıkması, ŞİÖ içerisindeki uyumun ve ortak politikaların da artmasına katkı sağlayacaktır. Her iki tarafın da örgüte verdiği önem büyüktür. Lakin ikili rekabet unsurlarının geri adım atmak konusunda taviz verilemeyecek düzeyde görülmesi, bu konuda somut adımlar atılmasının pek mümkün olmadığını göstermektedir. Bununla birlikte ŞİÖ ortaklığının tarafları diplomatik olarak belirli bir çerçevede tuttuğu ve ikili münasebetlerin de bu kapsamda ilerlediği söylenebilir.
Zerdari’nin Goa ziyaretinin verdiği bir mesaj da Pakistan-ŞİÖ bağlarına yöneliktir. Zerdari’nin toplantıya bizzat katılımı, Pakistan’ın ŞİÖ’ye ne kadar önem verdiğini göstermesi açısından büyük önem arz etmektedir. Zerdari de bunu dile getirmiştir. Pakistan Dışişleri Bakanlığı da yaptığı açıklamayla bu hususa dikkat çekmiştir:[6]
“Toplantıya katılımımız, Pakistan’ın ŞİÖ Tüzüğü’ne ve süreçlerine olan bağlılığını ve Pakistan’ın dış politika önceliklerinde bölgeye verdiği önemi yansıtıyor.”
Bahe konu olan durum, Hindistan’la bağların ya da anlaşmazlıkların ŞİÖ’ye taşınması konusuyla ilişkili olması hasebiyle hem Hindistan’a hem de diğer üye ülkelere yönelik bir mesaj niteliğindedir. Bizzat katılım gerçekleştiren Zerdari’nin Pakistan’ın ŞİÖ’ye bağlılığını gösterdiği düşünüldüğünde, liderler zirvesine katılım konusunda da Pakistan’ın önemli adımlar atma ihtimali vardır.
Bununla birlikte Zerdari’nin katılımı, Pakistan’ın ŞİÖ içerisinde alanı tamamen Hindistan’a bırakmayacağını da gösterme amacı taşıyor olabilir. Bu doğrultuda İslamabad’ın Orta Asya ülkeleriyle olan münasebetlerini geliştirme hedefi kapsamında hareket ettiği öne sürülebilir.
Son olarak Pakistan’ın ülke içinde yaşanan sorunlar hasebiyle dış politikada istikrara ihtiyaç duyduğu görülmektedir. Bilindiği üzere Pakistan; ekonomik, siyasi ve güvenlik temlli meseleler sebebiyle zorlu bir süreç geçirmektedir. Dolayısıyla ŞİÖ toplantısı da Hindistan’la bağlar noktasında ılımlı atmosferin oluşması için uygun zemin yaratmaktadır. Dolayısıyla toplantıya katılım sağlama konusu, Pakistan’ın Hindistan’la tam bir uzlaşı ya da diyalog kurma çabasından ziyade uluslararası alanda daha istikrarlı bir atmosfer yakalama gayretiyle ilgilidir. Buradan hareketle, Zerdari’nin ziyaretinin bölgesel bir zorunluluk olduğu da görülmektedir.[7]
Sonuç olarak Pakistan Dışişleri Bakanı Zerdari’nin ŞİÖ çerçevesindeki Hindistan ziyareti birçok açıdan farklı mesajlar içermektedir. Ziyaretin kendisi başlı başlına önemli bir hadisedir. Bunun yanı sıra İslamabad yönetiminin farklı gayeler ve gereklilikler hasebiyle Zerdari’nin toplantıya katılım göstermesi yönünde bir tutum sergilediği söylenebilir. Buradan hareketle 2023 senesinin Temmuz ayında gerçekleştirilecek ŞİÖ Zirvesi’ne yönelik benzer tahminlerde bulunmak da mümkündür.
[1] “Shanghai Cooperation Organisation Meet in Goa: As Russia, China Vie for Upper hand, What SCO Means for India”, The Indian Express, https://indianexpress.com/article/explained/as-russia-china-vie-for-upper-hand-what-sco-means-for-india-8592291/, (Erişim Tarihi: 06.05.2023).
[2] “Will Pakistan Foreign Minister’s Rare India Visit Ease Tensions?”, Al Jazeera, https://www.aljazeera.com/news/2023/5/4/will-pakistan-foreign-ministers-rare-india-visit-ease-tensions, (Erişim Tarihi: 06.05.2023).
[3] “Onus on India to Create Environment for Bilateral Talks: Bilawal”, The News, https://www.thenews.com.pk/latest/1067394-onus-on-india-to-create-environment-for-bilateral-talks-bilawal, (Erişim Tarihi: 06.05.2023).
[4] Aynı yer.
[5] “India, Pakistan Take Veiled Swipe at Eachother at SCO Conclave”, Times of India, https://timesofindia.indiatimes.com/india/india-pakistan-take-veiled-swipe-at-each-other-at-sco-conclave/articleshow/100017001.cms, (Erişim Tarihi: 06.05.2023).
[6] “Pakistan’s Foreign Minister Bilawal Bhutto Zardari to Make Most Senior-level Trip to India in 7 Years”, CNN, https://edition.cnn.com/2023/04/20/asia/pakistan-foreign-minister-india-meeting-intl-hnk/index.html, (Erişim Tarihi: 06.05.2023).
[7] “Why Pakistan’s Foreign Minister is Visiting India”, Foreign Policy, https://foreignpolicy.com/2023/05/03/pakistan-foreign-minister-india-sco-meeting-bilawal-bhutto-zardari/, (Erişim Tarihi: 06.05.2023).
