Kosova ile Sırbistan arasında bir süredir devam eden gerginlik, bölgedeki siyasi istikrara gölge düşürmektedir. Bununla birlikte Rusya-Ukrayna Savaşı da taraflar arasındaki gerginliği olumsuz etkilemektedir. Zira Ruslar ile Sırplar arasındaki tarihsel bağlar, günümüzde de etkisini hissettirmektedir. Ancak Rusya karşıtı politikalarla ön plana çıkan Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Rusların manevra alanını engellemek için pek çok adım atmıştır. Ukrayna’ya olan desteklerinin yanı sıra özellikle de dış politikada ve güvenlik politikalarında ortak hareket etmeyi hedefleyen AB, Kosova-Sırbistan ilişkilerine Rusya’nın olası müdahalesinin önüne geçmek için çaba sarf etmektedir. AB, iki aktör arasındaki gerginliğin son bulması ve normalleşme sürecinin hızlanması için çeşitli hamleler yapmıştır. Birbirini tanımayan Kosova ve Sırbistan’ın geçmişten beri devam eden sorunlarının çözülmesi ve normalleşmeye giden adımların hızlanması için taraflara uygulanan baskılar ve teşvikler söz konusudur.
Rusya-Ukrayna Savaşı’nın pekiştirdiği gerginlikler, bölgede egemenlik konusunda yaşanan sorunları tekrar gündeme getirmiş ve bu durum da ABD ve AB’yi Rusya’ya karşı önleyici diplomatik güç olarak nitelendirilebilecek çeşitli inisiyatifler almaya zorlamıştır. Buradaki temel itici gücün olası bir Rus müdahalesinin önüne geçmek olduğu söylenebilir.
Çeşitli girişimlerden sonra taraflar, normalleşme adına umut verici açıklamalar yapmıştır. Kosova Cumhurbaşkanı Vjosa Osmani, ABD ve AB’den yetkililerle yaptığı görüşmede, sınırların dokunulmazlığını vurgulasa da Sırbistan’la ilişkilerin normalleşmesinde Kosova Meclisi’nin fikrinin önemli olduğunu belirterek sürece tamamen karşı olmadığını göstermiştir.[1]
AB ve ABD’nin normalleşme için taraflarla yaptığı görüşmeler neticesinde gerek ekonomik sebepler gerekse siyasi yalnızlıktan kurtulma saikleriyle her iki taraf da keskin politikalardan uzak kalmayı tercih etmiştir. Özellikle de Sırbistan, Rusya-Ukrayna Savaşı’ndan beri AB’nin Moskova’ya karşı uyguladığı yaptırımlara katıldığını net olarak gösteremese de Kiev yönetimine destek olduğunu kanıtlamaya çalışarak AB’nin baskısını azaltmak istemiştir.[2]
Kosova ve Sırbistan, söz konusu baskılara maruz kaldıktan sonra normalleşme sürecine karşı olmadıklarına yönelik bir imaj çizseler de kendi egemenliklerine yönelik olumsuz bir kararın altına imza atmak istememektedirler. Dolayısıyla bu konuda arabuluculuk rolünü üstlenmeyi arzulayan AB ve ABD’yle çeşitli temaslarda bulunarak kendi amaçlarına ulaşmaya yönelik bir çaba içerisindedirler.[3] Bu konuda, Kosova’nın tanınırlık sorununu çözme çabası ve eşit bir devlet olarak sınırlarını güvence altına alma isteği belirgindir. Priştine yönetimi, Kosova’yı tanımayan bazı AB devletlerinin tanıma kararı almasını beklemektedir.[4]
Hal böyleyken bütünleşme yolunda herhangi bir sorunla karşılaşılmaması ve normalleşme adımlarının hızlandırılması için AB tarafından çeşitli teşviklerde bulunulmuştur. Bu bağlamda AB’den Kosova vatandaşlarının vizesiz seyahat etmesine yönelik çalışmaların hız kazandığına yönelik açıklamalar gelmiştir.[5] Birliğin bu adımlarının müzakerelere ilişkin motivasyon yaratma çabası olduğu ortadadır.
Geçmişten beri nüfuz mücadelesi alanı olan Balkanlar, mevcut koşullarda da bu özelliğini sürdürmektedir. Kosova ve Sırbistan, birbirini tanımadığı için aralarındaki gerilimin bazı dönemlerde azalsa da nihai sonuca varılamamaktadır.
Söz konusu sorunun çözülmesi ve normalleşme adımlarının hızlanması maksadıyla Avrupalı diplomatlar üst düzey görüşmeler yapmaktadır.[6] Bu konuda bölgedeki güçlü aktörler tarafların masaya oturmasına yönelik hamlelerde bulunmuştur. Bu bağlamda sorunların çözümü için ortaya atılan Sırp Belediyeler Birliği’nin kurulması ve AB planının uygulanması hususları birçok kez gündeme gelmiştir. Avrupa’da herhangi bir sorunun büyümemesi adına devletler normalleşmeye yönelik çağrılarda bulunmuştur. Özellikle de Almanya, Avrupa’nın bütünleşmesine yönelik yolun önünde bir engel olmaması adına Balkan ülkelerini aralarında görmek istediğini vurgulamıştır. Bu bağlamda Berlin yönetimi, Priştine-Belgrad hattındaki normalleşmenin AB nezdinde hızlı sonuç getireceğini de dile getirmiştir.[7]
Yaşanan gerginliklerden hem Kosova hem de Sırbistan olumsuz etkilenmiştir. Bölgedeki kamuoyunu sıklıkla meşgul eden bu sorun, olası bir barışa da gölge düşürmektedir. Tarihsel arka plana bakıldığında, pek çok kanın döküldüğü bölgede diplomasinin önemi her geçen gün daha iyi anlaşılmaktadır. Bu bağlamda Sırbistan Çalışma, İstihdam, Gazi ve Sosyal Politika Bakanı Nikola Selakovic, bir günlüğüne savaşmaktansa 100 yıl müzakere etmeyi savunarak barışın önemini vurgulamıştır.[8]
Yapılan görüşmelerden gerginliklerin büyümesine kolay kolay izin verilmeyeceği anlaşılmaktadır. Barış vurgusu yapan tarafların bölgede asayişi sağlamak için inisiyatif alan aktörlerle ikili ilişkilerini güçlendirmesi muhtemeldir. Ancak normalleşmenin sağlanması için olası Sırp Belediyeler Birliği’nin Kosova’dan ayrı bir varlık olarak kurulması yerine, Kosova Anayasası’na bağlı olmasının Priştine açısından son derece mühim olduğuna dair güçlü bir görüş vardır.[9] Zira bu gerginliklerin doğrudan bağlantılı olduğu egemenlik tartışması düşünüldüğünde, mevzubahis yaklaşımın temelindeki hassasiyet anlaşılmaktadır.
Sonuç olarak gerek Kosova’nın gerekse de Sırbistan’ın bölgenin istikrarına engel olmamak, uluslararası sistemdeki prestijlerini arttırmak ve Avrupa bütünleşmesinden dışlanmamak adına normalleşme sürecini ve dolayısıyla diyaloğu kabul ettikleri ifade edilebilir. AB ve ABD ise Rusya’nın sınırlandırılması maksadıyla normalleşme süreçlerini teşvik eden temel aktörler olarak ön plana çıkmıştır.
[1] “Osmani: Yol Haritasındaki Anlaşma, Kosova Parlamentosu’nun Sınırların Dokunulmazlığına İlişkin Taleplerini İçermeli”, Sloboden Pecat, https://www.slobodenpecat.mk/osmani-spogodbata-za-patnata-karta-da-gi-sodrzhi-baranjata-na-parlamentot-na-kosovo-za-nepovredlivost-na-granicite/, (Erişim tarihi: 06.03.2023).
[2] “Miščević: Sırbistan Henüz Rusya’ya yaptırım Uygulamadı Ancak Ukrayna’yı Desteklemek İçin Çok Şey Yapıyor”, Al Jazeera, https://balkans.aljazeera.net/news/balkan/2023/3/3/miscevic-srbija-jos-nije-uvela-sankcije-rusiji-ali-cini-mnogo-da-podrzi-ukrajinu, (Erişim tarihi: 03.03.2023).
[3] “Kurti, ABD Senatörü Murphy ile anlaşma ve Belgrad ile İlişkilerin Normalleştirilmesi Konusunu Görüştü”, Tanjug, https://www.tanjug.rs/srbija/politika/17209/kurti-sa-americkim-senatorom-marfijem-razgovarao-o-sporazumu-i-normalizaciji-odnosa-sa-beogradom/vestü, (Erişim tarihi: 03.03.2023).
[4] “Milanović, tüm AB Üyelerinden Kosova’nın Bağımsızlığını Tanımasını Bekliyor.”, Al Jazeera, https://balkans.aljazeera.net/news/balkan/2023/3/7/milanovic-ocekuje-da-sve-clanice-eu-priznaju-neovisnost-kosova, (Erişim tarihi: 07.03.2023).
[5]“Kosova Vatandaşları AB ile Vizesiz Rejime Bir Adım Daha Yaklaştı”, Al Jazeera, https://balkans.aljazeera.net/news/balkan/2023/3/9/gradjani-kosova-na-korak-do-bezviznog-rezima-s-eu-om, (Erişim tarihi: 09.03.2023).
[6] “Kosova Cumhurbaşkanı Miroslav Lajcak ile Görüştü”, Al Jazeera, https://balkans.aljazeera.net/news/balkan/2023/3/9/gradjani-kosova-na-korak-do-bezviznog-rezima-s-eu-om, (Erişim tarihi: 09.03.2023).
[7] “Scholz: Sırbistan ile Kosova Arasında İlişkilerin Normalleşmesi Konusunda Hızlı Bir Anlaşma Bekliyorum”, Al Jazeera, https://balkans.aljazeera.net/news/balkan/2023/3/7/scholz-ocekujem-brzi-dogovor-srbije-i-kosova-oko-normalizacije-odnosa, (Erişim tarihi: 07.03.2023).
[8] “Selaković: Sırplar Yeniden Barışçıl Bir Yaşam Hakkını Savunuyorlar- Müzakereler Her Zaman Savaştan İyidir”, Tanjug, https://www.tanjug.rs/srbija/politika/17848/selakovic-srbi-opet-brane-pravo-na-miran-zivot-pregovori-su-uvek-bolji-od-rata/vest, (Erişim tarihi: 07.03.2023).
[9] “Vllasi: ZSO, Kosova Hukuk Sistemi İçinde Olacak”, Al Jazeera, https://balkans.aljazeera.net/news/balkan/2023/3/4/vllasi-zso-ce-institucionalno-biti-unutar-pravnog-sistema-kosova, (Erişim tarihi: 04.03.2023).
