Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesi nedeniyle Avrupa ve Balkanlar’da derin etkiler yaratan enerji krizi, Kosova’nın yüksek enerji fiyatlarından dolayı yeterince enerji ithalatı yapamamasına neden olmuştur. Ülke genelinde düzenli elektrik kesintileri uygulanmıştır. Ülkede faal olan KEDS enerji dağıtım şirketi, her altı saatlik elektrik dağıtımının ardından iki saat elektrik kesintisi uygulanacağını kamuoyuna duyurmuştur.[1]
Kosova’da yeterli düzeyde kullanılabilecek tek enerji kaynağı kömür olduğundan kömür santralinde enerji üretim faaliyeti arttırılmıştır. Kosova, yaklaşık 14 milyar ton olduğu tahmin edilen dünyanın en büyük beşinci linyit rezervine sahiptir.[2] 1,8 milyon insanın yaşadığı ülkede 2021 yılında ithal edilen birim elektrik için ortalama fiyat, bir önceki yıla göre yaklaşık %40 artmıştır. 2022 yılının ilk döneminde Kosova’nın kömür santrallerinin neredeyse yarısı, düzenli kış öncesi bakımına girdiği için durum vahimleşmişti. Ülkenin ihtiyacı olduğu elektrik enerjisinin yaklaşık üçte ikisi kömüre dayalı olarak üretilmiştir. Kömüre dayalı üretim kapasitesindeki artış ise hava kirliliğine sebep olmuştur.
Kosova Parlamentosu, 2022 senesinin Ağustos ayında hükümetin elektrik kesintilerine karşı hızlı ve sert önlemler almasını sağlayan altmış günlük olağanüstü hal ilan etmiştir. Ağustos ayından itibaren ülkede, 2021 yılının Aralık ayında görülen düzenli elektrik kesintisi uygulanmaktadır. Bu süreçte Kosova’da bulunan Sırp azınlığın elektrik kullanımı konusunda hükümetle ayrışması ise Sırbistan’la olan ilişkilerde gerilimi yükseltmiştir. Daha sonra Arnavutluk’tan sağlanan enerjiyle birlikte elektrik krizi kısmen de olsa kontrol altına alınmıştır.
Kosova’nın kuzeyinde bulunan dört bölge (Kuzey Mitrovica, Zvecan, Zubin Potok ve Leposavic), 1999 yılından beri elektrik için Kosova’ya ücret ödememektedir. İşte bu enerji hususu, Avrupa Birliği’nin (AB) arabuluculuğunda gelişen Kosova-Sırbistan normalleşme sürecinde de gündemde olmuştur. Nitekim 2015 yılında dört bölgeye Belgrad merkezli bir enerji şirketinin elektrik iletimi sağlamasına ilişkin zemin hazırlanmıştır. Daha sonra da Sırbistan’ın Kosova’yı tanımaması sebebiyle ilgili şirketin Kosova sicillerine kaydı yapılmamıştır ve akabinde elektrik iletimi durmuştur. İlerleyen süreçte Kosovalı KOSTT şirketi, bu dört bölgeye enerji arz eden şirket olmuştur. KOSTT, 2020 senesinin Aralık ayından itibaren Arnavutluk’la ortak enerji bloğunu oluşturan ENTSO-E’nin bir parçası olmuştur.
Kosova’nın elektrik iletim ağı işleticisi KOSTT, Sırpların yoğun olarak yaşadığı bölgelerde elektrik tüketicilerinin önemli bir çoğunluğunun elektrik tüketmelerine rağmen bunun ödemesini yapmaması nedeniyle Sırpların yoğun olduğu dört bölgeye bedava elektrik iletimi yapmayacağını kamuoyuna açıklamıştır.[3]
Devam eden süreçte Rusya’nın enerji arzını kısması ve Kosova’nın çok daha yüksek fiyatlarla enerji ithal etmesi, hükümetin ülke içinde zorunlu işlemler dışında elektrik harcayan faaliyetlere müdahale etme refleksini geliştirmiştir. Nihayetinde 2021 yılının Aralık ayında, hükümetin enerji ithalatına daha fazla ödenek ayırmasına, elektrik kısıntılarına ve sert tedbirlere izin veren altmış günlük olağanüstü hal ilan edilmiştir.
Kosova’da bulunan kripto varlık madencileri, ülkede yaşanan enerji krizinde hükümet müdahalesiyle karşılaşmıştır. Kosova Ekonomi Bakanı Artane Rizvanolli, 24 Aralık 2021 tarihinde ülke içinde elektrik arzının kısıtlanacağına dair hükümet kararını duyurmuştur. 4 Ocak 2022 tarihinde Rizvanolli’nin attığı adımla, elektrik enerjisi kıtlığı sebebiyle alınan olağanüstü önlemler kapsamında ülkedeki kripto varlık madenciliği yasaklanmıştır.
Kosova’da kripto varlık madenciliğinin yasaklanmasının hangi hukuki zemine sahip olduğu konusunda ciddi şüpheler bulunmaktadır. Çünkü hükümetin aldığı olağanüstü tedbirler, elektrik üretimine ilişkin sınırlamalar getirse de elektrik tüketiminin kripto varlık madenciliği özelinde kullanılamamasına ilişkin bir düzenleme içermemektedir. Kosova’nın kripto varlık madenciliğini yasaklamasından bir hafta sonra Kosova Polisi, Güney Mitrovica ve Podojeve bölgeleri başta olmak üzere iki farklı noktada yetmiş adet kripto varlık madencilik cihazının ele geçirildiğini kamuoyuna duyurmuştur. Ancak bu operasyonlarda herhangi bir tutuklama yapılmamıştır.
Kosova Parlamentosu Ekonomi Kurulu Başkanı Ferat Shala, ülkede kripto varlıklara ilişkin çoğu faaliyetin Kosova’nın kuzeyinde Sırpların yoğun yaşadığı yerlerde gerçekleştiğini ifade etmiştir. Shala, kuzeydeki enerji maliyetleriyle ilişkili olan kripto varlık madenciliğinin ülkedeki kripto varlık düzenlemesine ilişkin çalışmayı hızlandırdığını da dile getirmiştir. Yine Shala’ya göre, düzenlemeyle birlikte ilgili sektörde hizmet veren herkes resmî kurumların faaliyetleri izlediğini ve denetlediğini bilecek ve ilgili kanunlara tabi olacaktır.
Balkan Araştırmacı Gazetecilik Ağı’nın (BIRN) aktardığı bilgilere göre, 22 yıldır Kosova’nın kuzeyinde kullanılan ücretsiz elektrik hizmetinden dolayı kripto varlık madenciliği yapmak için birçok ev ve garaj kiralanmıştır.[4] Reuters’ın haberine göre, Kosova’nın kuzeyinde kripto varlık madenciliği yapan anonim bir kişi, kripto varlık madenciliği faaliyetinde bulunmak için ödediği 170 avroluk elektriğe karşılık 2400 avroluk kripto varlık elde etmiştir.[5] Yine Reuters’e göre, Kosova’nın kuzeyinde kripto varlık madenciliği yapanlar, genellikle söz konusu bölgede yaşayıp Kosova’yı devlet olarak tanımayan ve elektrik ödemesini yapmayı reddeden Sırplardır.
Kosova’nın kuzeyindeki kripto varlık madencileri, bir nevi devlet sübvansiyonuyla gerçekleştirilen elektrik iletimi sayesinde 2018-2021 yılları arasında yaklaşık 40 milyon avro sübvanse edilmiş olabilir.[6] Özellikle de Çin’in kripto varlık madenciliğine ilişkin müdahaleleri hasebiyle madenciliği yapılan kripto varlıkların blokzincirlerindeki “işlem zorluğu” azaldığından, Kosova’da kripto varlık madenciliği yapan kişiler için bu iş oldukça cazip ve karlı hale gelmiştir.
Şüphesiz dünyada yükselen enerji fiyatları ve artan kripto varlık regülasyonları sebebiyle Kosova’nın kuzeyi gibi bu konuda henüz gri kalan alanlar, kripto varlık madencileri için illegal bile olsa cazip kalacaktır. Özellikle de Rusya gibi ciddi mali izolasyona tabi tutulan devletler, dağıtık veri tutma ağları konusunda bu tarz gri bölgelerdeki faaliyetleri destekleyerek kendi kullanabilecekleri “izinsiz” blokzincirlerin kayıt defterlerinin ilgili gri bölgelerdeki madenciler tarafından tutulmasını isteyebilir. Diğer bir deyişle, kripto varlık madenciliğinin veya “onaylayıcılığı”nın dünyadaki gri bölgelerde aktif tutulması, mali izolasyona tabi tutulan devletlerin işine gelecektir. Ancak yine de kripto varlık piyasalarının sığ likiditeye sahip olmasından ötürü kripto varlıklar kullanılarak ciddi finansal faydalar elde edilemeyecektir.
Özetle Kosova, Rusya’nın Ukrayna’yı işgaliyle birlikte dünyadaki siyasal ve mali kutuplaşmaların sonucu olarak ciddi artış gösteren enerji kıtlığından ve yükselen fiyatlardan olumsuz etkilenmiştir. Kosova’nın özel siyasi durumu gereği, ülkenin kuzeyinde bulunan ve Sırpların yoğun olduğu dört vilayette yaşayan kişiler, elektrik tüketiminde bulunmalarına rağmen de facto şekilde yıllar boyunca elektrik ücreti ödememiştir. Ancak ülkede 2021-2022 yıllarında yaşanan ciddi elektrik enerjisi sorunu sebebiyle Kosova Hükümeti’ne elektrik enerjisine ilişkin olağanüstü yetkiler verilmiştir. Kosova’da ülkenin kendi kaynağına dayalı olarak, linyit kömürüne dayalı enerji üretimine hız verilmiştir. Yine mevcut elektrik enerjisi kıtlığı sebebiyle ülkede düzenli elektrik kesintileri uygulanmıştır. Tüm bunlara ek olarak ülkenin kuzeyinde ücretsiz veya oldukça ucuz elektrik kullanılarak gerçekleştirilen kripto varlık madencilik faaliyetleri yasaklanmıştır. Birçok kripto varlık madencisinin cihazlarına el konulmuştur.
Neticede yaşanan gelişmeler, ülkedeki kripto varlık düzenlemesi çalışmalarını da hızlandırmıştır. Her ne kadar Kosova, sosyal açıdan ihtilafa sahip olan kuzey bölgelerde kripto varlık madenciliğini yasaklamışsa da bu faaliyet bir şekilde devam ettirilecektir. Çünkü “gri bölge” olarak tanımlanabilecek coğrafyalarda yapılan kripto varlık madenciliği faaliyetleri, dünyadaki diğer egemen devletlerin kamuya açık blokzincirler üzerindeki kayıt defterlerini tutmaya devam etmesine imkân sağlamaktadır.
[1] Rob Davies, “Kosovo Stops Import of Electricity and Begins Energy Rationing”, The Guardian, https://www.theguardian.com/world/2022/aug/15/kosovo-stops-import-of-electricity-and-begins-energy-rationing, (Erişim Tarihi: 15.09.2022).
[2] “Kosovo Power Production to Remain Heavily Dependent on Coal”, Balkan Green Energy News, https://balkangreenenergynews.com/kosovo-power-production-to-remain-heavily-dependent-on-coal/#:~:text=Kosovo*%20has%20coal%20reserves%20estimated,then%20the%20government%20has%20offered, (Erişim Tarihi: 12.09.2022).
[3] Alice Taylor, “Kosovo Continues Cracdown on Crypto”, Euractiv, https://www.euractiv.com/section/politics/short_news/kosovo-continues-crackdown-on-crypto/, (Erişim Tarihi: 15.09.2022).
[4] Perparim Isufi, “Kosovo Police Seize Crypto-Mining Equipment After Govt Ban”, BIRN, https://balkaninsight.com/2022/01/07/kosovo-police-seize-crypto-mining-equipment-after-govt-ban/, (Erişim Tarihi: 12.09.2022).
[5] “Kosovo Bans Cryptocurrency Mining to Save Electricity”, Reuters, https://www.reuters.com/markets/commodities/kosovo-bans-cryptocurrency-mining-save-electricity-2022-01-04/, (Erişim Tarihi: 12.09.2022).
[6] Adelina Ahmeti-Kreshnik Gashi, “In North Kosovo, Mining for Bitcoin on ‘Free’ Electricity”, Balkan Insight, https://balkaninsight.com/2021/05/12/in-north-kosovo-mining-for-bitcoin-on-free-electricity/, (Erişim Tarihi: 12.09.2022).
