Tarih:

Paylaş:

Pakistan-Orta Asya İşbirliğinin Güçlü Bileşeni Enerji

Benzer İçerikler

Bu yazı şu dillerde de mevcuttur: English Русский

Güney Asya’nın önemli bir aktörü olarak Pakistan ile Orta Asya ülkeleri arasında çeşitli işbirlikleri ve ortaklıklar vardır. Her iki taraf da birbirini cazip partnerler olarak görmekte ve karşılıklı münasebetleri derinleştirmek adına çeşitli girişimlerde bulunmaktadır. Ancak ilişkilerdeki temel itici gücün enerji olduğu söylenebilir.

Bilindiği üzere; Rusya-Ukrayna Savaşı ve beraberinde baş gösteren enerji krizi, Orta Asya’nın uluslararası alandaki konumunu farklı bir noktaya taşımış ve bölge ülkelerinin sahip oldukları enerji kaynakları, çok sayıda ülkenin dikkatini çekmiştir. Ancak bölge, yalnızca son bir yılda değil; geçmişte de enerji açısından ehemmiyet arz etmekteydi. Zaten bu yüzden de Orta Asya-Güney Asya güzergahında çeşitli projeler ve işbirliği anlaşmaları söz konusudur.

Pakistan, enerjiye ihtiyaç duyan ve bu noktada bölge ülkeleriyle münasebetlerine ve enerji ortaklıklarına önem veren bir aktördür. Aynı zamanda bölge devletlerinin Asya-Pasifik’e ve dolayısıyla okyanuslara ulaşmasında kilit bir rol oynamaktadır. Pakistan’ın enerji koridoru olmaya açık bu pozisyonu, işbirliğini tetikleyen kritik bir husustur. Dolayısıyla taraflar, bağlarını güçlendirme konusunda önemli gerekçelere sahiptir. Yıllar içinde yapılan anlaşmalar ve girişilen ortak faaliyetler de tüm Orta Asya devletlerinin Pakistan’la münasebetlerden memnun olduğunu ortaya koyar niteliktedir.

Bu anlamda bölgesel bağlantı projeleri ön plana çıkmaktadır. Türkmenistan-Afganistan-Pakistan Enerji Bağlantısı Projesi (TAP), Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan Doğalgaz Boru Hattı Projesi (TAPI) ve Orta Asya-Güney Asya Elektrik İletimi ve Ticareti Projesi (CASA-1000), İslamabad ile Orta Asya başkentlerini yakınlaştıran ve yeni girişimler için de zemin hazırlayan mühim adımlar olmuştur.

TAP, Türkmenistan, Afganistan ve Pakistan arasında yaklaşık 500 kilometrelik 500 kilovoltluk bir iletim hattının inşasını içermektedir. Proje tamamlandığında, Türkmenistan’dan Afganistan ve Pakistan’a 4.000 megavata kadar enerji aktarılması beklenmektedir.[1] Taraflar arasında projeyle ilgili yeni müzakereler de yapılmaktadır. Bu bağlamda 2022 yılının Şubat ayında Dışişleri Bakan Yardımcısı Vepa Hajiyev başkanlığındaki Türkmenistan heyeti, Federal Enerji Bakanı Hammad Azhar başkanlığındaki Pakistan heyetiyle kapsamlı bir toplantı yapmıştır.[2] Projede ilerleme sağlanması maksadıyla gerçekleştirilen karşılıklı ziyaretler, aynı zamanda yine işbirliği alanlarının geliştirilmesi için de altyapı oluşturmaktadır.

İkinci olarak TAPI, Türkmenistan doğalgazının Pakistan ve Hindistan’a ulaştırılmasını hedeflemektedir. Böylece Pakistan, bir yandan doğalgaz temin edebilecek; diğer taraftan da güzergah ülkesi olması hasebiyle geçiş ücretlerinden faydalanabilecektir.

Bununla birlikte Türkmenistan, Pakistan’ın Gwadar, Ben Qasim ve Karaçi limanlarından yararlanarak dünyayla erişimini kolaylaştırma gayesine sahiptir. Nitekim Türkmenistan’ın Pakistan Büyükelçisi Atadjan Movlamov, 2022 yılının Kasım ayında yaptığı bir açıklamada Türkmenistan’ın karayla çevrili bir ülke olduğu için deniz yoluyla daha fazla erişim istediğini dile getirmiştir. Ayrıca Movlamov, Türkmenistan’ın da Pakistan’ın enerji ihtiyacını karşılamaya yardımcı olabileceğini ifade etmiştir.[3] Dolayısıyla Aşkabat-İslamabad hattındaki enerji ilişkilerinin TAPI ve TAP’ın ötesine geçeceği ve daha da gelişeceği söylenebilir.

CASA-1000 ise Orta Asya’dan 1.300 megavat fazla elektriği yeni enerji altyapısı aracılığıyla Güney Asya’daki elektrik pazarlarına getirecek iddialı bir yenilenebilir enerji projesidir. Proje, Tacikistan ve Kırgızistan ile Afganistan ve Pakistan arasında sürdürülebilir elektrik ticareti için uygun koşullar yaratmayı hedeflemektedir.[4] Kronik elektrik kesintilerinin yaşandığı bir ülke olarak Pakistan açısından bu projenin önemi büyüktür. Ortak bir bölgesel elektrik piyasası oluşturması nedeniyle de tüm taraflar için kazanç sağlayan bir girişim olduğu bilinmektedir.

Enerji konusu, İslamabad için önemli bir ihtiyaçken; Orta Asya devletlerinin de en güçlü ihraç kalemlerinden biridir. Örneğin Kazakistan ve Pakistan, 5 Ekim 2022 tarihinde yaptıkları enerji anlaşması aracılığıyla enerji sektöründeki işbirliğine odaklanma konusunda uzlaşmışlardır.[5] Anlaşma, Pakistan’ın enerji taleplerinin karşılanması açısından son derece mühimdir. Ancak bununla sınırlı kalmadığı da söylenebilir. Zira Pakistan, Gwadar üzerinden Kazakistan’ın enerji ürünlerine açılan bir kapı olma özelliğine sahiptir. Dolayısıyla bu mutabakatın gelecekte daha büyük bir işbirliğine kapı aralayacağı da ortadadır.

Anlaşılacağı üzere, Orta Asya ülkeleri ile Pakistan arasındaki yakınlaşma süreçlerinde ikili ve bölgesel işbirliklerinin yanı sıra uluslararası girişimler de etkilidir. Bu noktada 2021 yılında Taşkent’te düzenlenen “Orta Asya Güney Asya: Bölgesel Bağlantı: Zorluklar ve Fırsatlar” başlıklı uluslararası konferans güzel bir örnek teşkil etmektedir. Bu tür etkinliklerde enerjinin de yer aldığı çeşitli ortaklıklara ivme  kazandırılmaktadır.

Sonuç olarak Pakistan-Orta Asya münasebetlerinde enerjinin öncü bir rol oynamaya devam edeceği ifade edilebilir. Nitekim taraflar da bu yönde güçlü bir iradeye sahiptir. Zira ülkelerin enerji noktasında birbirini tamamlayan aktörler oldukları açıktır. Bu yüzden de enerjiyi merkeze alan ilişkilerin genişlemeye ve derinleşmeye devam edeceği ve bunun da güçlü bir bölgesel ve bölgeler arası işbirliğine kapı aralayacağı iddia edilebilir.


[1] “TAPI, TAP Projects Move Ahead After Fresh Parleys with Turkmenistan”, The News, https://www.thenews.com.pk/print/929799-tapi-tap-projects-move-ahead-after-fresh-parleys-with-turkmenistan, (Erişim Tarihi: 16.03.2022).

[2] Aynı yer.

[3] “Energy-Rich Turkmenistan Offers Assistance to Pakistan”, Tribune, https://tribune.com.pk/story/2385546/energy-rich-turkmenistan-offers-assistance-to-pakistan, (Erişim Tarihi: 16.03.2023).

[4] “CASA-1000: Increasing Clean Energy Availability and Access in Central and South Asia”, CASA-1000, https://www.casa-1000.org/, (Erişim Tarihi: 16.03.2023).

[5] “Pakistan, Kazakhstan Agree to Focus on Developing Energy Cooperation”, Radio Pakistan, https://www.radio.gov.pk/05-10-2022/pakistan-kazakhstan-agree-to-focus-on-developing-energy-cooperation, (Erişim Tarihi: 16.03.2022).

Şeyma KIZILAY
Şeyma KIZILAY
Şeyma KIZILAY, 2016 yılında Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nden mezun olmuştur. Yüksek lisans derecesini, 2019 yılında Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı’nda sunduğu ‘’Uluslararası İlişkilerde Ulus İnşası Bağlamında Irak Örneği” başlıklı teziyle almıştır. Doktora eğitimine Uludağ Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı’nda devam eden Kızılay, tez aşamasındadır. Başlıca çalışma alanları; güvenlik, terörizm, Afganistan ve Pakistan’dır. Kızılay, iyi derecede İngilizce ve orta seviyede Arapça bilmektedir.