24 Şubat 2022 tarihinde Rusya’nın Ukrayna’ya karşı başlattığı savaş, Avrupa’yı derinden etkilemiş ve kıtada büyük bir enerji krizine neden olmuştur. Gaz ihtiyacının neredeyse yarısını Rusya’dan tedarik eden Avrupa Birliği (AB), Rusya-Ukrayna Savaşı’nın başlamasıyla birlikte Moskova’nın gücünü zayıflatmak amacıyla çeşitli yaptırım paketlerini uygulamaya koymuştur. Rusya ise bu yaptırımlara karşılık olarak sahip olduğu enerji kaynaklarını Avrupa’ya karşı elinde bir koz olarak kullanmıştır. Böylece AB liderleri, Rus fosil yakıtlarına olan bağımlılığın azaltılmasının gerekli olduğunu fark etmiş; güvenli ve çeşitli enerji kaynaklarına yönelmek ve enerji arzını güvence altına almak için alternatif yollara başvurmuştur.
Mart 2022 tarihinde Avrupa Komisyonu, Avrupa’nın enerji krizinden kurtulması için REPowerEU adında bir planın taslağını sunmuş; Rus fosil yakıtlarının hızla kullanımdan kaldırılması ve Avrupa Yeşil Anlaşması’nın uygulanmasının hızlandırılması çağrısında bulunmuştur. Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, önerilen planla ilgili, “Artık Rus petrolünden, kömüründen ve gazından bağımsız olmalıyız. Bizi açıkça tehdit eden bir tedarikçiye güvenemeyiz. Artan enerji fiyatlarının etkisini azaltmak, önümüzdeki kış için gaz tedarikimizi çeşitlendirmek ve temiz enerjiye geçişi hızlandırmak için şimdi harekete geçmeliyiz.” demiştir.[1]
18 Mayıs 2022 tarihinde Avrupa Komisyonu tarafından uygulamaya konan Plan; 2030 yılından önce Rus fosil yakıtlarının ithalatını aşamalı olarak durdurmayı, enerji kaynaklarını çeşitlendirmeyi, daha fazla temiz enerji üretmeyi ve bu sayede Rus fosil yakıtlarına olan bağımlılığı azaltmayı amaçlamaktadır.
Nisan 2022 tarihinde Avrupa Komisyonu, REPowerEU doğrultusunda “AB Enerji Platformu” Girişimi’ni başlatmıştır. Platform, enerji tedarikçilerini çeşitlendirmeyi ve mevcut altyapı kullanımının verimliliğinin artırılmasını amaçlamaktadır. Bu kapsamda 2021 yılında gaz tedarikinin yaklaşık %45’ini Rusya’dan sağlayan Birlik, Şubat 2022 tarihinden bu yana Rus gazı tedarikini sürekli olarak azaltmış ve 2023 yılında Rus gazı, AB’nin toplam gaz ithalatının %15’ini oluşturmuştur. Rusya’nın azalan payının yerini ise iki yıl içinde Norveç ve ABD almış; bu iki ülke AB’nin en büyük tedarikçileri haline gelmiştir.[2] Ayrıca AB; Azerbaycan, Cezayir, Katar ve Mısır gibi ülkelerle de çeşitli gaz tedarik anlaşmaları imzalamıştır.
2023 yılında Avrupa Komisyonu, Avrupalı şirketler arasında gaz alımlarını koordine etmeyi ve ortak gaz satın almayı amaçlayan AggregateEU adlı bir mekanizma başlatmıştır. 2023-2024 kışı için yeterli ve çeşitlendirilmiş gaz arzının sağlanmasını amaçlayan bu mekanizma aracılığıyla 2023 yılında düzenlenen dört kısa vadeli ihale sonucunda 42 milyar metreküplük talep karşılanmıştır.[3]
Planın bir parçası olarak Avrupa Komisyonu, gaz kullanımını gönüllü olarak azaltma teklifinde bulunmuştur. AB ülkeleri bu öneriyi kabul etmiş; sonuç olarak doğal gaz tüketimi, Ağustos 2022-Mart 2024 döneminde %18 oranında azalmış ve yaklaşık olarak 101 milyar metreküplük gaz tasarrufu sağlanmıştır.[4]
2022 yılından bu yana AB, ilk kez gazdan daha fazla yenilenebilir enerji kaynaklı elektrik üretmiştir. Enerji düşünce kuruluşu olan Ember’in raporuna göre, 2023 yılında AB elektrik karışımının %44’ü yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilmiştir.[5] Bu durum, Birliğin fosil yakıt kullanımını azaltmasını ve yenilenebilir enerji kaynaklarının artmasını sağlamış, enerji sektörü emisyonlarının düşmesine neden olmuştur. Ayrıca Kasım 2023 tarihinde “Yenilenebilir Enerji Direktifi” revize edilerek yürürlüğe girmiştir. Direktif, AB’nin yenilenebilir enerji tüketimindeki payını 2030 yılına kadar %42.5’e çıkarmayı hedeflemektedir.[6]
Şubat 2023 tarihinde Komisyon, REPowerEU kapsamındaki mevcut çabaları tamamlayıcı nitelikte olan “Yeşil Anlaşma Sanayi Planı”nı önermiştir. Bu plan, AB’yi karbonsuzlaştırma çabalarını teşvik etmeyi, temiz enerjiye geçişte önemli emtia ve teknolojiler için ithalat bağımlılığına karşı koymayı amaçlamaktadır. Bu hedefleri güvence altına almak için Komisyon, üç yasal düzenleme önermiştir. Bunlar; Elektrik Piyasası Tasarımında Reform, Kritik Hammaddeler Yasası ve Net-Sıfır Endüstri Yasası’dır.
Elektrik Piyasası Tasarımında Reform; gazın aşamalı olarak kullanımdan kaldırılmasını hızlandırarak yenilenebilir enerji kaynaklarının payını artırarak fosil olmayan ve uygun fiyatlı bir enerji kaynağını sağlayarak AB endüstrisini temiz hale getirmeyi amaçlamaktadır.
Kritik Hammaddeler Yasası (CRMA), Avrupa sanayisi için kritik hammaddelerin güvenli ve sürdürülebilir bir şekilde tedarik edilmesini sağlamayı ve AB’nin tek ülke tedarikçilerinden yapılan ithalata olan bağımlılığını azaltmayı amaçlamaktadır. Yasa ayrıca, AggregateEU mekanizmasına benzer bir şekilde işleyen, talep toplama ve kritik hammaddelerin ortak satın alınması için bir mekanizma kurulmasını öngörmektedir.[7]
Net-Sıfır Sanayi Yasası (NZIA), Covid-19 salgını ve Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı sonrası ortaya çıkan enerji krizinden sonra Avrupa’nın temiz enerji tedarik zincirlerinin dayanıklılığının artırılmasına yardımcı olmayı amaçlamaktadır. Enerjiden Sorumlu Avrupa Komisyonu Üyesi Kadri Simson, bu yasayla ilgili, “Rus fosil yakıtlarına olan bağımlılığımızı sona erdiren REPowerEU planıyla Avrupa’nın neleri başarabileceğini zaten gösterdik. Bu, sürdürülebilir ve yeşil bir enerji dönüşümünün bir sonraki adımıdır.” demiştir.[8]
Sonuç olarak 2022 yılında başlayan Rusya-Ukrayna Savaşı sonrasında ortaya çıkan enerji krizinin Avrupa piyasalarında büyük bir sarsılmaya yol açtığı söylenebilir. Birlik; Rusya’dan yapılan petrol ve gaz ithalatının, Avrupa enerji karışımındaki büyük payının, tek ve güvenilmez bir tedarikçiye aşırı bağımlılık oluşturduğunu anlamıştır. AB, bu sorunu aşmak için REPowerEU planını uygulamaya koymuş; güvenilir ve çeşitli ortaklıklar kurarak enerji tedarikçilerini çeşitlendirmiştir.
AB’nin yenilenebilir enerjiye geçiş çabaları, enerji bağımsızlığı ve arz güvenliği için iyi bir seçenektir. Dünyanın en büyük enerji ithalatçısı olan Avrupa’nın enerji kırılganlığı, yenilenebilir enerji modeline geçişle değişmeyecek olsa da bu durum, Avrupa’ya arz kaynaklarını çeşitlendirme fırsatını sunmaktadır
Kısacası REPowerEU planı, AB’nin enerji kriziyle başa çıkmasında çok önemli bir rol oynamaktadır. Ancak AB, bugüne kadar planda belirlenen hedeflerin çoğuna ulaşsa da elde ettiği başarılar uzun vadeli olmayabilir. Bu yüzden AB’nin gaz tüketimini azaltması, ithalat kaynaklarını çeşitlendirmesi, yenilenebilir kaynaklarını artırması ve karbonsuzlaştırma çabalarına devam etmesi son derece önemlidir.
[1] “Ukraine crisis leaves Europe at an energy crossroads”, Financial Times, https://channels.ft.com/en/rethink/ukraine-crisis-leaves-europe-at-an-energy-crossroads/, (Erişim Tarihi: 19.05.2024).
[2] “Report From The Commıssıon To The Councıl review on the functioning of Regulation (EU) 2022/1369 on coordinated gas demand reduction, amended by Regulation (EU) 2023/706”, EUR-Lex, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52024DC0088&qid=1716282728664, (Erişim Tarihi: 19.05.2024).
[3] “Companies bid for 34 bcm of gas in new joint EU tender”, Euractiv, https://www.euractiv.com/section/energy-environment/news/update-1-companies-bid-for-34-bcm-of-gas-in-new-joint-eu-tender-sefcovic-says/, (Erişim Tarihi: 19.05.2024).
[4] Aynı yer.
[5] “European Electricity Review 2024”, Ember, https://ember-climate.org/insights/research/european-electricity-review-2024/, (Erişim Tarihi: 19.05.2024) https://www.osborneclarke.com/insights/eus-new-red-iii-legislation-significantly-raises-renewable-energy-targets-2030, (Erişim Tarihi: 19.05.2024).
[6] “EU’s new RED III legislation significantly raises renewable energy targets for 2030”, Obsorne Clarke,
[7] “Communıcatıon From The Commıssıon To The European Parlıament, The Councıl, The European Economıc And Socıal Commıttee And The Commıttee Of The Regıons A secure and sustainable supply of critical raw materials in support of the twin transition, EUR-Lex, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=COM%3A2023%3A165%3AFIN, (Erişim Tarihi: 19.05.2024).
[8] “Net-Zero Industry Act: Making the EU the home of clean technologies manufacturing and green jobs”, European Commission, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_23_1665, (Erişim Tarihi: 19.05.2024).
