Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in 15 Temmuz 2022 tarihinde imzaladığı kanunla beraber Rusya’da kripto varlıklarla ödeme yapılmasına ilişkin ciddi kısıtlamalar ve yasaklar getirilmiştir.[1] İlgili kanun, 8 Temmuz 2022 tarihinde Devlet Duması tarafından onaylanmıştır. Böylece kripto varlıklar da dahil olmak üzere, dijital menkul kıymetlerin mal ve hizmet alımı esnasında ödeme aracı olarak kullanılması yasaklanmıştır.
Esasen Rusya Merkez Bankası, kripto varlık kullanımının tamamen yasaklanması taraftarıdır. Çünkü mevcut haliyle Rusya’da kripto varlık almak, bir suç teşkil etmemektedir. İlgili kripto varlıkla, başka mal ve hizmet alımı yapmak ise illegaldir. Bu yüzden de Rusya Merkez Bankası, 20 Ocak 2022 tarihinde ülke sınırları içerisinde kripto varlık madenciliğinin ve kullanımının yasaklanmasını önermiştir. Gerekçe olarak ise kripto varlık kullanımının ve madenciliğinin Rusya’nın finansal sistemine karşı potansiyel bir tehdit oluşturabileceğini, vatandaşlara zarar verebileceğini, kripto madenciliğin enerji tüketimini arttırdığını ve Rusya’nın parasal egemenliğini ihlal edeceğini göstermiştir.
Bilindiği kadarıyla, Rusya ve Çin gibi merkeziyetçi eğilimlerin kuvvetli olduğu ülkelerde, parasal egemenlikten ve sermaye kontrollerinden taviz verilmemesi adına, devletin kontrol altına almasının oldukça zor olduğu dağıtık veri tutma defterlerince kayda geçirilen kripto varlıkların kullanımı, madenciliği ve hatta alımı yasaklanabilmektedir.
Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik askeri müdahalesi sonrasında, ülkenin ekonomik ve finansal anlamda ciddi bir izolasyonla karşılaşması, yaptırımların aşılması için birçok yolun denenmesine yol açmıştır. Bu noktada Rusya’nın kripto varlıklara ilişkin tutumunun ne olacağına dair birçok manipülasyon yapılmıştır. 24 Mart 2022 tarihinde Devlet Duması Milletvekili Pavel Zavalny, Rusya’nın doğalgaz satışını Batılı ülkelere Rus rublesi veya altın karşılığı yapabileceği ve Çin ile Türkiye gibi “dost” ülkelere ulusal para birimleriyle veya bitcoinle ödeme yapabileceği beyanında bulunmuştur.[2] Hatta bu açıklamanın hemen ardından bitcoin fiyatında dalgalanmalar yaşanmıştır. Buradan Rusya’nın Amerikan doları veya avroyla ticaret yapamadığı durumlarda, sırasıyla altına ve rubleye, daha sonra da bitcoine rezerv değeri atfettiği çıkarımı yapılabilir. Yine de bitcoin, Rusya açısından söz konusu alternatifler içerisinde mecbur kalındığında kullanılacak bir varlık statüsündedir.
2022 yılının Eylül ayında Rusya Maliye Bakanlığı ve Merkez Bankası Müsteşarı Aleksey Moiseev, uluslararası ödemelerde kripto varlıkları kullanabilmek için kripto varlıkların hukuken benimsenmesi gerektiğini belirtmiştir.[3] Russia-24 TV kanalında Moskova yönetiminin kripto varlıklara ilişkin mevcut tutumunun çok sert olduğunu vurgulayan Moiseev, kripto varlıklarla uluslararası para transferleri yapabilmenin mümkün olacağını; ancak bunun için kripto varlıkların hukuken bir çerçeveye oturtulması gerektiğini dile getirmiştir.
Rusya’nın içinde bulunduğu yeni finansal izolasyondan ötürü Rusya Merkez Bankası’nın kripto varlıklara ilişkin tutumunu gözden getireceğini belirten Moiseev, halihazırda birçok kripto varlık türünü kullanmanın ve ödeme yapmanın yasak olduğu ülkede, ilk atılması gereken adımın kripto varlıkların yasalaştırılması olduğunu söylemiştir. Böylece kripto varlıkların, Rusya’da uluslararası değer transferleri yaparken kullanılabilmesi mümkün hale gelebilir. Moiseev, yasallaştırma sürecinde kara para aklamanın önlenmesi düzenlemelerinin sıkı tutulması gerektiğini de belirtmiştir.
Moiseev’in açıklamasından yola çıkarak Rusya’nın uluslararası ödemelerde kolaylık sağlayacağı düşüncesiyle kripto varlıkların kullanımına yönelebileceği öne sürülebilir. Bunun sebebini anlamak için kripto varlıkların teknolojisini incelemek gerekmektedir. Kripto varlıklar, dağıtık veri tutma teknolojilerinin kullanılmasıyla oluşturulan dijital ağlarda taşınan veya transfer edilebilen elektronik değerlerdir.
Kripto varlıkların ezici çoğunluğu, “blokzincir” olarak isimlendirilen bir dağıtık veri tutma teknolojisiyle çalışır. Blokzincir, temelde üç unsurdan oluşur: (1) dağıtık bir kayıt defteri veya defter-i kebir, (2) defterlere kaydedilen verilerin manipüle edilmesini engelleyen şifreleme veya kriptografi, (3) tüm sistemin çalışmasını otomatize eden akıllı sözleşmeler veya akıllı bilgisayar kodları.
Blokzincire veri işlemeyi sağlayan; yani sistemde “kan” görevi gören öğe, “kripto varlıklar”dır. Eğer bir blokzincirin kayıt defterine ulaşabilmek için resmi bir otoritenin veya şirketin kayıt defterini vermesi gerekiyorsa veya o blokzincirde işlem onaylayıcılarından birisi olmak için resmi bir otoritenin ya da şirketin onayına ihtiyaç varsa, o blokzincir bir anlamda “onay sürecinden geçilmesi gereken” blokzincirdir. Fakat o blokzincirdeki kayıt defterine ilgili ağ üzerinden doğrudan ulaşılabiliyorsa ve ilgili blokzincirde her bilgisayar onaylayıcı olabiliyorsa, o blokzincir “kamuya açık”, “global”, ya da “serbest” bir blokzincirdir.
İşte Bitcoin ve Ethereum blokzincirleri, “permissionless” blokzincirlerdir. Yani bir devletin müdahalesiyle blokzincirlerdeki kripto varlıkların değeri düşürülebilse bile, o blokzincire veya kripto varlık transferine tamamen engel olunamaz. Çünkü Rusya topraklarından gönderilmiş bir işlem isteğini El Salvador’daki veya Nijerya’daki bir ağ düğümü otomatik olarak onaylayabilir.
Aynı şekilde, Rusya’nın açacağı bir “anonim” bitcoin cüzdanına gönderilen bitcoinlerin işlemi, Rusya’ya yaptırım uygulayan devletlerin etki alanı dışındaki herhangi bir coğrafi bölgeden gelebilecek onayla Rusya’nın cüzdanına ulaşabilir. Yani ciddi anlamda merkeziyetsiz bir blokzincir ağında işlemleri sansürlemek çok zordur. Fiziki altın teslimatına benzer şekilde engellenebilmesi çok muhtemel değildir. Bu nedenle Moiseev, Rusya’nın kripto varlıklar üzerindeki yasaklayıcı tutumunun yumuşamasını istemektedir.
Buna ek olarak blokzincirler üzerindeki varlıklardan ve o kripto varlıkların var olan likiditelerinden faydalanmak dışında, devletlerin kendi aralarında özel blokzincir ağı da kullanmaları mümkündür. Ancak böyle bir blokzincir ağına Batı ülkelerindeki kurum ve bireylerin sağlayacağı likidite dahil olmayacaktır. Bu durum, Rusya’nın diğer devletlerle arasındaki finansal muamelelerde daha verimli ve hatasız işlemlerde bulunmasını sağlayacaktır.
Kripto varlık transferleri, geleneksel finansal aracı kurumlar üzerinden yapıldığı takdirde sansürlenebilir. Nitekim kara para aklamanın önlenmesi tam olarak bu şekilde yapılmaktadır. Zira değer transferlerini sadece yetkili aracı kurumlar gerçekleştirebilir. Bu aracı kurumlar da kanuni yaptırımlara maruz kalmamak maksadıyla devletin önlenmesini öngördüğü işlemleri engellemektedir. Ancak kripto varlık transferleri, geleneksel finansal aracı kurumların cüzdanları üzerinden değil; doğrudan dağıtık veri tutma ağındaki izinsiz ve merkeziyetsiz protokoller aracılığıyla gerçekleştirildiğinde, bu işlemi sansürlemek çok zordur.
Eğer Rusya, yaptırımları aşmak için kripto varlıkları kullanacaksa, sansürsüz ve dolayısıyla merkeziyetsiz ve izinsiz protokolleri kullanmayı hedefliyor demektir. Kripto varlık transferlerini, bu protokoller üzerinden kullanmak iki ucu keskin bıçak gibidir. Çünkü ülke içindeki bir birey veya kurum, elindeki bir değeri veya varlığı, kripto varlığa çevirirse ve bunu sansüre uğramamış bir kripto varlık cüzdanına ulaştırabilirse o varlık, çok basit bir dijital kodlamayla Rusya’dan çıkarılıp dünyanın herhangi bir noktasına gönderilmiş olur. Bu durum, tıpkı bir uçak yolcusunun belirlenmiş limite kadar nakit para ve altını üzerinde taşıyarak o varlığı ülkeden çıkarması gibidir. Ancak burada bir farklılık vardır. Kripto varlıkların fiziksel açıdan kapladığı bir boşluk olmadığından milyonlarca ve hatta milyarca Amerikan doları değerine sahip olan varlıklar, basit bir işlemle çıkarılabilir. Fakat kripto varlıklar yoluyla dışarıya bu kadar büyük sermaye transferlerinin yapılabilmesi pek mümkün değildir. Yine de kripto paranın uluslararası ödemelerde kullanılma konusunda Rusya’ya sağlayacağı mali ve siyasi fayda, aynı teknolojinin ülkeden sermaye çıkışına sebebiyet verebilme ihtimali nedeniyle tersine dönebilir.
Sonuç olarak Rusya, parasal egemenlikten taviz vermeyen merkeziyetçi bir para politikası izlediği için kripto varlıkların mal ve hizmet ticaretinde ödeme aracı olarak kullanılmasına karşıdır. Zira merkeziyetsizlik ve anonimite seviyesi yüksek kripto paraların kontrolünün merkezi devletlerce sağlanması pek mümkün değildir. Lakin yaptırımlar nedeniyle Moskova’nın kripto varlıklara ilişkin tutumunda dalgalanmalar meydana gelmiştir. Ciddi bir finansal ve ekonomik izolasyona maruz kalan Rusya, diğer ülkelere yaptığı enerji ihracatı karşılığında önem sırasına göre altın, ruble ve daha sonra bitcoinle ödeme kabul edeceğini açıklamıştır. Bu tutumdan yaklaşık altı ay sonra, Putin’in imzasıyla yürürlüğe giren yasayla birlikte kripto varlıklar da dahil olmak üzere, dijital varlıkların mal ve hizmet ticaretinde ödeme aracı olarak kullanılması yasaklanmıştır. Ancak ülkede kripto varlık alımı yapmak yasak değildir. Son gelişmelerden hareketle, Kremlin’in yaptırımlar sebebiyle zorlaşan uluslararası finansman ve ödemeler sorununu çözmek için kripto varlıkları kullanma yoluna gidebileceği söylenebilir.
[1] “Yasama No: 138674-8”, Duma, https://sozd.duma.gov.ru/bill/138674-8#bh_histras, (Erişim Tarihi: 08.09.2022).
[2] Stephen Alper, “Russian Lawmaker Suggests Nation Could Accept Bitcoin for Oil Payments”, Coindesk, https://yhoo.it/3DiIbXc, (Erişim Tarihi: 08.09.2022).
[3] Petr Kovalev, “Минфин заявил о возможной скорой легализации трансграничных расчетов в криптовалютах”, TASS, https://tass.ru/ekonomika/15646955?utm_source=cointelegraph.com&utm_medium=referral&utm_campaign=cointelegraph.com&utm_referrer=cointelegraph.com, (Erişim Tarihi: 08.09.2022).
