29 Temmuz 2021 tarihinde Arnavutluk, Kuzey Makedonya ve Sırbistan tarafından kurulan Açık Balkan Girişimi, bölgesel işbirliğinin geliştirilmesi bakımından önemli bir potansiyele sahiptir. İsminden de anlaşılacağı üzere, sonuncusu 7-8 Haziran 2022 tarihlerinde Kuzey Makedonya’nın Ohri kentinde düzenlenen Açık Balkan Girişimi Zirvesi, bölgesel girişimin genişlemesi bakımından kıymetli bir zirve olarak değerlendirilmektedir. Nitekim Kuzey Makedonya Başbakanı Dimitar Kovaçevski’nin ev sahipliğinde düzenlenen zirveye, Arnavutluk Başbakanı Edi Rama ve Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic’in yanı sıra Bosna Hersek Başbakanı Zoran Tegetlija ve Karadağ Başbakanı Dritan Abazovic de ilk kez gözlemci olarak katılmıştır. Bu yüzden Ohri’deki zirvede bilhassa Karadağ’ın girişime dahil olması yönünde bir beklenti oluşmuştur.
“Mini Shcengen Bölgesi” olarak da adlandırılan Açık Balkan Girişimi’nin liderleri, Ohri’deki zirveden iki ay sonra Sırbistan’ın başkenti Belgrad’da bir araya gelmiştir. Söz konusu zirveye, halihazırda potansiyel aday ülkeler olarak görülen Karadağ ve Bosna Hersek’ten üst düzey bir katılım sağlanmıştır. Daha önceleri Bosna Hersek, Karadağ ve Kosova’nın girişime dahil olmayı reddederken; düzenlenen son zirvede katılımı reddeden tek ülke Kosova olmuştur. Ayrıca zirveye, Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ve Macaristan Dışişleri Bakanı Peter Szijjarto da katılmıştır.
Zirvenin ana gündem maddesi, Rusya-Ukrayna Savaşı’yla birlikte baş gösteren gıda ve enerji krizi olmuştur. Bu kapsamda üye ülkeler arasında gıda ve enerji krizinin istikrarlı yönetimi amaçlanarak birtakım kriz grupları oluşturulmuştur. Ayrıca girişime mensup ülkeler arasında tarım, kültür, altyapı ve sivil koruma alanlarını kapsayan işbirliği anlaşmaları da imzalanmıştır.[1]
Açık Balkan Liderleri’nin zirvede yaptıkları açıklamalarda verilen mesajlar kritik bir öneme haizdir. Sırbistan Cumhurbaşkanı Vucic, Açık Balkan Girişimi’nin işbirliği ve ekonomik gelişim için büyük önem taşıdığını vurgulamıştır.[2] Arnavutluk Başbakanı Rama’nın ana gündeminde ise enerji krizi konusu yer almıştır. Rama, AB’yi Arnavutluk ve Açık Balkan Girişimi üye ülkelerini maddi anlamda desteklemeye çağırarak birliğin Covid-19 salgını dönemindeki yanlışları tekrarlamaması gerektiğini belirtmiştir. Konuya dair açıklamasında Rama, şu ifadeleri kullanmıştır:[3]
“Bu kış muhtemelen karşılaştığımız en zorlu kış olacak. Balkanlarda bir hayli zor kış dönemleri geçirdik. Bugün konuştuğumuz gibi, Kosova’da saatlerdir elektrik kesintisi yaşanıyor. Bu maalesef bir gerçek. İngiltere, Fransa veya Almanya gibi ülkelerde enerjiyi kesmekle alâkalı birtakım planlar gündeme geliyor. Elektrik tasarrufu hususunda AB, Covid-19 salgını döneminde yaptıklarını tekrarlamamalı. AB, kendini dışa kapattı ve sadece kendi kalesinin duvarlarının içini görüyor.”
Kuzey Makedonya Başbakanı Kovacevski ise söz konusu ülkelerin birlikte çalışmasının önümüzdeki kışı kolay geçirmeleri ve AB yolundaki ilerleyişleri açısından önemli olduğunu söylemiştir. Zirveye gözlemci olarak katılan Bosna Hersek Bakanlar Konseyi Başkanı Tegeltija ise ülkesinin henüz Açık Balkan Girişimi’ne katılmadığını belirterek “Bosna Hersek’in zirveye konuk olarak katılmasının dışında, Açık Balkan’ın bir parçası olacağını ümit ediyorum.” demiştir.
Söz konusu ifadeler, Bosna Hersek’in ilerleyen günlerde “Girişim Kadrosu’na” dahil olacağının sinyali olarak okunmaktadır. Yine zirveye Bosna Hersek gibi gözlemci katılan Karadağ Başbakanı Abazovic de ülkesinin Açık Balkan’a destek verdiğini vurgulayarak “Bu, desteklenmesi gereken önemli bir diyalog ve anlaşma yoludur.” açıklamasında bulunmuştur.[4] Dolayısıyla Bosna Hersek ve Karadağ’ın Devlet Başkanları, iki ay sonra girişimin genişleyebileceği konusundaki iddialara “yeşil ışık” yakmıştır. Bu durum ise ekonomik bakımdan bölgesel işbirliğinin tesisi adına kurulan girişim için elzem bir mesele olarak değerlendirilmektedir.
Üye ülkeler, diğer Batı Balkan ülkelerinin Açık Balkan Girişimi Zirvesi’ne katılımı konusunda çağrılar yapmaktadır. Örneğin Arnavutluk Başbakanı Rama’nın özellikle Kosova’nın girişime dahil olması yönünde Priştine Hükümeti’ne sık sık çağrı yaptığı dikkatlerden kaçmamaktadır. Zirvedeki konuşmasında Rama, Kosova’nın Açık Balkan Girişimi’ne dahil olması halinde ülkenin kuzeyindeki sorunların çözüleceğini söylemiştir. Kuşkusuz bu sözler, Kosova’nın girişime dahil olması yönünde yapılan bariz çağrılarından biridir.[5]
Girişimin üye ülkeleri arasında Arnavutluk, ikili ilişkiler bakımından Kosova’ya en yakın ülkedir. Öte yandan Açık Balkan Girişimi’nin bölgede yarattığı pozitif atmosfer sebebiyle Arnavutluk’un Sırbistan’la ilişkilerinin geliştiği de görülmektedir. Dolayısıyla Rama’nın “Kosova’nın girişime katılması halinde Sırbistan’la olan sorunlarını çözebileceği” yönündeki söylemleri, politik düzlemde önem arz eden bir açıklama olarak değerlendirilmelidir. Bu durum, “Arnavutluk, Kosova-Sırbistan gerginliğinin çözümünde arabulucu bir ülke olabilir mi?” sorusunu gündeme getirmektedir.
Sonuç olarak, bölgesel düzeyde ekonomik işbirliğini geliştirmeyi hedefleyen girişimin kurulduğu günden bu yana yapılan toplantıların giderek artması dikkat çekicidir. Bu durumda, küresel siyasette yaşanan gelişmelerin önemli bir etkisinin olduğu görülmektedir. Bilhassa dünyanın ciddi bir gıda ve enerji krizinin eşiğinde olduğu göz önünde bulundurulduğunda, böylesi bölgesel ittifakların kıymetinin daha da arttığı öne sürülebilir. Dolayısıyla Açık Balkan Girişimi’nin bölgesel işbirliğinin geliştirilmesi bakımından ciddi bir avantaj sunduğu söylenebilir. Söz konusu girişim, bazı ekonomik gerekçelerden dolayı kurulmuş olsa da ihtilafların sıkça yaşandığı bölgede barış ve istikrara katkıda bulunan bir yapı olarak ön plana çıkmaktadır.
[1] “Ključne Poruke Sa Samita ‘Otvoreni Balkan’”, Al Jazeera Balkans, https://balkans.aljazeera.net/videos/2022/9/2/kljucne-poruke-sa-samita-otvoreni-balkan, (Erişim Tarihi: 08.09.2022)
[2] “Vucic: Open Balkan Important For Region’s Economic Future”, Tanjug, http://www.tanjug.rs/full-view_en.aspx?izb=748063, (Erişim Tarihi: 08.09.2022).
[3] “Energy Crisis, PM Rama Calls on EU to Help Balkan Countries” Albanian Daily News, https://albaniandailynews.com/news/energy-crisis-pm-rama-calls-on-eu-to-help-balkan-countries, (Erişim Tarihi: 08.09.2022).
[4] “Sırbistan’da “Açık Balkan Girişimi” Zirvesi Düzenlendi”, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/sirbistanda-acik-balkan-girisimi-zirvesi-duzenlendi/2675218, (Erişim Tarihi: 08.09.2022).
[5] “Border Tensions Would Have Been Resolved If Kosovo Was Par of Open Balkans; PM”, Albanian Daily News, https://albaniandailynews.com/news/border-tensions-would-have-been-resolved-if-kosovo-was-part-of-open-balkans-pm-1-1, (Erişim Tarihi: 08.09.2022).
