Tayvan Adası, jeopolitik anlamda hem Çin hem de Amerika Birleşik Devletleri (ABD) için büyük önem taşımaktadır. Çin ve ABD’nin bölgeye önem atfetmesinin farklı nedenleri olsa da tarafların hedeflerinin kesiştiği ortak bir nokta vardır. Bu nokta hem Washington hem de Pekin’in adayı rakibine bırakmak istememesidir. Zira ada, Çin’i çevrelemek isteyen ABD açısından jeostratejik ehemmiyete haizdir. Çin açısından bakıldığında ise ada, Çin’in bölünmez bir parçası olmakla birlikte hem ABD’nin çevreleme stratejisi hem de Güney Çin Denizi’ndeki konumu sebebiyle mühimdir.
Bu noktada belirtmek gerekir ki; Tayvan yönetimi ABD ile Çin arasındaki bu çekişmeyi bilmekte ve kendi hayatta kalma stratejisini de bu çerçevede şekillendirmektedir. Nitekim Çin’e karşı ABD’yle sıkı ilişkilere sahip olan Tayvan, Çin’i ABD’yi kullanarak dengeleme yoluna gitmektedir. 2022 yılında dönemin ABD Temsilciler Meclisi Sözcüsü Nancy Pelosi’nin ziyareti sonrasında yoğun şekilde Tayvan’a düzenlenen resmi ziyaretler de bunu teyit etmektedir.
Ziyaretlerin yanı sıra ABD, diplomasi de dahil diğer birçok alanda Tayvan’la işbirliği yapmaktadır. Örneğin 5 Nisan 2023 tarihinde ABD Dışişleri Bakanı Anthony Blinken, Tayvan’a yönelik tek taraflı bir hareketin dünyadaki tüm ülkeleri vuracağını ifade etmiştir.[1] Buna ek olarak 9 Mayıs 2023 tarihinde de Blinken, ABD’nin Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) 21 Mayıs 2023 tarihinde düzenlenmesi planlanan yıllık toplantısına Tayvan’ın gözlemci olarak katılması konusunda DSÖ’ye çağırı yaptığını ifade etmiştir.[2]
Tayvan’la olumlu ilişkileri bulunan Washington yönetiminin yanı sıra birçok batılı devlet de Taipei’ye zaman zaman ziyaretler düzenlemektedir. Bu ziyaretler, hükümet tarafından gerçekleştirilsin veya gerçekleştirilmesin Pekin yönetiminin tepkisini çekmektedir. Örneğin 11 Aralık 2022 tarihinde Japonya’da iktidardaki Liberal Demokrat Parti’nin üst düzey yetkililerinden Koichi Hagiuda, Tayvan’a ziyaret düzenlenmiştir.[3]
Ayrıca 4 Aralık 2022 tarihinde aralarında eski Avustralya Başbakan Yardımcısı Barnaby Joyce’un da yer aldığı milletvekillerinden oluşan bir heyet, adaya ziyaret düzenlemiştir. Söz konusu ziyaretin gerçekleşeceğine dair haberlerin yayılmasıyla birlikte Avustralya Başbakanı Anthony Albanaese, delegasyonun hükümetle ilgisinin olmadığını ve daha önce de Tayvan’a milletvekilleri düzeyinde ziyaretler yapıldığını belirtmiştir.[4]
Avustralya Başbakanı’ndan gelen açıklamaya rağmen Çin’e ait medya kuruluşu Global Times’ta yayınlanan bir makalede Albanese’in delegasyonun hükümetle alakası olmadığını söyleyerek sorumluluktan kaçamayacağı öne sürülmüştür. Aynı makalede Albanese’in Başbakan olarak delegasyonu engelleyemese bile hükümetin ziyarete karşı olduğunu belirtmesi gerektiği yazılmıştır.[5] Görüldüğü üzere Pekin, “Tek Çin İlkesi”ne aykırılık oluşturma ihtimaline sahip teşebbüslere itiraz etmektedir.
Mevzubahis ziyaretlere ek olarak Güney Kore lideri Yook Suk-yeol, Reuters’la yaptığı röportaj sırasında “Tayvan Sorunu, sadece Çin ile Tayvan arasında olan bir sorun olmaktan ziyade Kuzey Kore Sorunu gibi küresel bir sorundur.” ifadelerini kullanmıştır.[6] Bu durum doğal olarak Çin’in tepkisini çekmiş ve Çin Dışişleri Bakan Yardımcısı Sun Weidong, Güney Kore Büyükelçisi’ne Pekin’in durumdan rahatsız olduğunu “tamamen kabul edilemez” ifadesini kullanarak iletmiştir.[7]
Tayvan lideri Tsai Ing-wen’ın 5 Nisan 2023 tarihinde gerçekleştirdiği[8] ABD ziyaretine karşı da Çin’in çeşitli uyarılarda bulunduğu görülmüş ve ziyaret gerçekleştikten sonra Çin Dışişleri Sözcüsü Wang Wenbin şunları söylemiştir:[9]
“Tayvan Boğazı’nda barış ve istikrarı korumak istiyorsak, adanın bağımsızlık ve ayrılıkçılığına kesin olarak karşı çıkmalıyız.”
Öte yandan son olarak 9 Mayıs 2023 tarihinde eski Birleşik Krallık Başbakanı ve meclis üyesi Liz Truss, Tayvan’a ziyaret düzenleyeceğini açıklamış ve şunları söylemiştir:[10]
“Tayvan, bir özgürlük ve demokrasi feneridir. Pekin’deki rejimin giderek artan saldırgan davranışları ve söylemleri karşısında Tayvan halkıyla şahsen dayanışma göstermeyi dört gözle bekliyorum.”
Sonuç olarak Asya-Pasifik, birçok siyasi fay hattına ev sahipliği yapmaktadır. Bunlardan beklide en tehlikesi Tayvan Sorunu’dur. 1949 yılında Çin Halk Cumhuriyeti’nin (ÇHC) bağımsızlığını ilan etmesinin ardından ortaya çıkan ve 1971 senesinde ÇHC’nin Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kalıcı üyeliğini devralmasının akabinde derinleşen sorun hem bölgenin hem de dünyanın güvenliğini derinden etkilemektedir. ABD’nin bölgedeki jeopolitik mücadele hasebiyle kaybetmeyi göze alamayacağı ada, aynı zamanda Çin için de vazgeçilemez bir konumdadır.
[1] “A Chinese Unilateral Move on Taiwan Would Hit ‘Literally Every Country on Earth,’ Blinken Warns”, Euronews, www.euronews.com/my-europe/2023/04/05/chinese-unilateral-action-on-taiwan-would-hit-literally-every-country-on-earth-blinken-war, (Erişim Tarihi: 05.04.2023).
[2] “US Urges WHO to Invite Taiwan to Observe May Meeting”, Reuters, www.reuters.com/world/us-wants-who-invite-taiwan-observe-may-meeting-blinken-2023-05-09/, (Erişim Tarihi: 09.05.2023).
[3] “Japan MP in Taiwan Says ‘China threat’ Needs More Military Spending”, Pars Today, parstoday.com/en/news/world-i190678-japan_mp_in_taiwan_says_china_threat’_needs_more_military_spending, (Erişim Tarihi:11.12.2022).
[4] “Government and Opposition MPs to Visit Taiwan as Part of Australian Parliamentary Delegation”, ABC News, www.abc.net.au/news/2022-12-03/australian-mps-to-visit-taiwan-parliamentary-delegation/101730950, (Erişim Tarihi: 03.12.2022).
[5] “Albanese Criticized for Insincerity on Improving Ties with Beijing Amid His Attempts to Distance Himself from Taiwan-Visiting Delegation”, Global Times, www.globaltimes.cn/page/202212/1281102.shtml, (Erişim Tarihi: 04.12.2022).
[6] “China Lodges Complaint over S Korean President’s Taiwan Comments”, Aljazeera, www.aljazeera.com/news/2023/4/23/china-lodges-complaint-over-s-korean-presidents-taiwan-comments, (Erişim Tarihi: 23.04.2023).
[7] Aynı yer.
[8] John Ruwitch-Emily Feng, “Taiwan’s President Tsai Meets Kevin McCarthy Despite China’s Warnings”, www.npr.org/2023/04/05/1167872114/kevin-mccarthy-taiwan-president-tsai-meeting-california-china, (Erişim Tarihi: 05.04.2023):
[9] “China Warns Against Taiwan Independence As It Ends Military Drill”, Aljazeera, www.aljazeera.com/news/2023/4/10/china-to-stage-live-fire-drills-around-taiwan-for-third-day, (Erişim Tarihi: 10.04.2023).
[10] Ben Quinn vd., “Liz Truss to Visit Taiwan and Give Speech That Could Upset UK’s China Strategy”, The Guardian, www.theguardian.com/politics/2023/may/09/liz-truss-to-visit-taiwan-and-give-speech-that-could-upset-uks-china-strategy, (Erişim Tarihi: 09.05.2023).
