12 Ekim 2022 tarihinde Avrupa Komisyonu, Batı Balkanlardaki reformları değerlendiren 2022 Genişleme Paketi’ni yayınlamıştır.[1] Komisyon, yayınladığı raporda, Avrupa Birliği’ne (AB) üyelik sürecinde ülkelerin kaydettiği ilerlemeyi detaylı bir şekilde analiz ettiğini ifade etmiştir. Avrupa’nın doğusunda yıkıcı bir savaş devam etmekteyken; Batı Balkan ülkeleri için belli bir ekonomik ve siyasal güvenlik çerçevesi sağlaması bakımından AB üyeliği son derece önemlidir. Dolayısıyla komisyonun değerlendirmesi de üyelik sürecinde belirleyici bir adımdır.
Esasen AB’nin genişleme süreci oldukça yavaş ilerlemektedir ve birliğin bu özelliği, diğer uluslararası aktörler tarafından sık sık eleştirilmektedir. Aynı şekilde Batı Balkan ülkelerinin üyelik süreci de ağır bir seyre sahiptir. AB için Batı Balkanlar, önemli bir coğrafya olsa da genişleme paketinde de görüleceği üzere, henüz birinci sırada yer almamaktadır. Çünkü yayınlanan raporda, bölge devletlerinin üyelik süreci konusunda somut bir gelişme olmadığı görülmektedir.
2022 yılı genişleme paketi, 2021 senesindeki raporla kıyaslandığında, kayda değer bir farklılık olmadığı anlaşılmaktadır.[2] Raporda Karadağ, Sırbistan, Arnavutluk, Kuzey Makedonya, Bosna Hersek ve Kosova yer almıştır. Genel olarak komisyon, bu ülkeler için hem 2021 hem de 2022 yılında benzer gerekliliklerin uygulanması vurgusu yapmıştır. Bunlar; hukuk ve demokrasinin üstünlüğü, yolsuzlukla mücadele, AB’nin strateji ve reform yoluna bağlılık, AB dış politikasına ve güvenlik politikasına uygunluk gibi konularda atılacak adımlar şeklinde sıralanabilir.
Bahsi geçen genişleme paketlerine ek olarak AB’nin genel politikası incelendiğinde, bu gerekliliklerin hem AB ülkeleri için hem de potansiyel adaylar için gözetildiği söylenebilir. Ancak genişleme paketlerinde görülen genel eksiklik, bu reformların nasıl yerine getirileceğine dair tavsiyelere yer verilmemesidir. Demokratik yapılarını diğer AB ülkelerine kıyasla daha yakın zamanda kuran Batı Balkan ülkeleri için bu tavsiyelerin dikkate alınmasının birlik tarafından daha fazla önemsendiği ifade edilebilir.
Elbette, AB üyelik sürecinde, aday veya aday adayı ülkelerin birliğin sunduğu şartları yerine getirme yükümlülüğü vardır. Ülke içerisindeki herhangi bir ayrışmayı kapsayıcı bir çözüme ulaştırmak ve demokratik faaliyetleri uygulamaya koymak gibi yükümlülükler, hükümetlere aittir. Ancak AB’nin Rusya-Ukrayna Savaşı nedeniyle Avrupa’nın doğusunda devam eden olağandışı süreci göz önünde bulundurarak, Batı Balkan ülkelerine daha stratejik bir yol haritası çizecek adımlar atması da ihtimal dahilindedir. Zira yıllardır aynı kavramların ve beklentilerin tekrar edilmesi hem bu bilincin aday ülkelerin toplumları içinde oluşmasını engellemekte hem de demokrasiyi son otuz yıldır uygulayan Batı Balkan yönetimleri için süreci zorlaştırmaktadır.
Komisyonun Karadağ, Sırbistan, Arnavutluk ve Kuzey Makedonya için yaptığı değerlendirmelerde, 2021 yılının raporuna göre ciddi bir değişiklik görülmese de Bosna Hersek açısından 2022 senesine ilişkin değerlendirme farklıdır. Zira raporda Karadağ, Sırbistan ve Kuzey Makedonya için “Demokrasiyi, kamu yönetimini, hukukun üstünlüğünü güçlendirme ve yolsuzlukla mücadele çabalarını yoğunlaştırması gerekiyor.” ifadeleri yer alırken; Bosna Hersek’e ilişkin diğer ülkelere kıyasla, en olumlu mesajın verildiği görülmektedir. Zaten, Avrupa Devlet ve Hükûmet Başkanları Konseyi, 2022 yılının Haziran ayında Bosna Hersek’e aday ülke statüsü vermeye hazır olduğunu ifade etmiştir.[3] Genişleme paketi raporunda da “2 Ekim 2022 tarihindeki genel seçimlere rağmen Bosna Hersek Parlamenterler Meclisi’nde temsil edilen siyasi partilerin liderlerinin Avrupa yolunda ilerleyen işlevsel bir ülke yaratma ilkelerine bağlı kaldıkları” vurgulanmıştır.
Tüm bunların yanı sıra, Arnavutluk ile Kuzey Makedonya arasında müzakerelerin başlamasını olumlu bulan komisyon, Kuzey Makedonya’nın üyelik konusunda Bulgaristan’la görüşmeleri ve bazı konular üzerine mutabık kalmaları mevzusuna yer vermemiştir. Ayrıca Sırbistan ile Kosova arasında yaşanan kimlik ve plaka konulu gerginlik, komisyon raporunda üstünkörü ele alınmış, Kosova ve Sırbistan’ın diyaloğa devam etmesi gerektiği vurgulanmıştır.
Sonuç olarak aday ülkelerin kaydettiği ilerlemenin değerlendirildiği genişleme paketleri, Batı Balkan ülkelerinin 2003 yılından beri fazla bir gelişme kaydetmediğine işaret etmekte ve bu da bölgenin, AB için halen öncelik teşkil etmediği anlamına gelmektedir. Fakat Ukrayna’daki savaş sebebiyle bu yaklaşımda bir değişimin yaşanabileceği de öngörülebilir.
[1] “2022 Enlargement Package: European Commission Assesses Reforms in the Western Balkans and Türkiye and Recommends Candidate Status for Bosnia and Herzegovina”, European Commission, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_22_6082, (Erişim Tarihi: 13.10.2022).
[2] “2021 Enlargement Package: European Commission Assesses and Sets out Reform Priorities for the Western Balkans and Turkey”, European Commission, https://neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu/news/2021-enlargement-package-european-commission-assesses-and-sets-out-reform-priorities-western-balkans-2021-10-19_en, (Erişim Tarihi: 13.10.2022).
[3] “Political Agreement on Principles for Ensuring a Functional Bosnia and Herzegovina That Advances on the European Path”, European Council, https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2022/06/12/political-agreement-on-principles-for-ensuring-a-functional-bosnia-and-herzegovina-that-advances-on-the-european-path/, (Erişim Tarihi: 13.10.2022).
