Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından bağımsızlığını kazandığı ilk yıllarda Türkmenistan, egemenliğini, toprak bütünlüğünü ve üniter yapısını pekiştirecek adımlar atmaya öncelik vermiştir. Bu kapsamda Türkmenistan, istikrarsızlıklarla anılmak istenen Orta Asya coğrafyasında barışı, güvenliği ve refahı önceleyen bir yaklaşım ortaya koyarak 12 Aralık 1995 tarihinde “Daimi Tarafsızlık Statüsü”nü Birleşmiş Milletler (BM) nezdinde teyit ettirmiştir. Kuşkusuz bu gelişme, Aşkabat’ı krizler karşısındaki ön alıcı diplomasinin merkezi haline getirmiş ve özellikle de Sayın Gurbanguly Berdimuhamedov’un Cumhurbaşkanı olmasının ardından Türkmenistan, diyaloğu barışın teminatı olarak gören bir yaklaşımla hareket etmiştir.[1]
Söz konusu yaklaşım, Türkmenistan’ın uluslararası toplumdan izole olmasına sebebiyet vermemiş; bilakis Aşkabat gerek bölgesel işbirliğine öncelik veren projeleriyle gerekse de uluslararası örgütlerle tesis ettiği ilişkilerle uluslararası toplumun saygın bir üyesi haline gelmiştir. Bu kapsamda Türkmenistan dış politikasında Sayın Serdar Berdimuhamedov’un Cumhurbaşkanı olmasının ardından ülkenin saygınlığını pekiştirecek ve esasen bölgesel güvenlik, işbirliği ve refah ortamına katkı sağlayacak dinamik bir sürecin yaşandığı görülmektedir. Özellikle de 2022 yılının Ekim ayında yaşanan gelişmeler Aşkabat’ın Astana ve Taşkent’le olan münasebetlerini derinleştirme eğiliminde olduğunu gözler önüne sermesi bakımından oldukça mühimdir.
İlk olarak 15-16 Ekim 2022 tarihlerinde Kazakistan’ın başkenti Astana’yı ziyaret eden Sayın Berdimuhamedov, Kazak mevkidaşı Sayın Kasım-Cömert Tokayev’le görüşmüştür. İki lider arasında yapılan görüşmenin ardından 2022-2024 İkili İşbirliği Programı ve on farklı mutabakat zaptı imzalanmıştır. İmzalanan metinler ise finans, enerji, turizm, ulaştırma, uzay ve kimya gibi sektörlerdeki münasebetlerin derinleştirileceğini göstermesi bakımından oldukça önemlidir.[2] Buna ek olarak “Türkmenbaşı-Kuryk-Mahachkala” limanları arasında feribot seferlerinin açılması konusu üzerinde uzlaşı sağlandığı açıklanmıştır.[3] Bu da Hazar merkezli işbirliklerinin de derinleşeceği anlamını taşımaktadır.
Diğer taraftan Sayın Berdimuhamedov, 22 Ekim 2022 tarihinde de Özbekistan Cumhurbaşkanı Sayın Şevket Mirziyoyev’i ağırlamıştır. Bu ziyarette iki ülke arasındaki dostluğu sembolize edecek biçimde Aşkabat’ta inşa edilen Taşkent Parkı açılmış ve Horezm-Daşoguz sınır ticaret bölgesinin inşaatının açılış töreni gerçekleştirilmiştir.[4] Kuşkusuz bu gelişme, Sayın Berdimuhamedov’un 14-15 Temmuz 2022 tarihlerinde gerçekleştirdiği Taşkent ziyaretinde ortaya konulan stratejik ortaklığı geliştirme hedefindeki kararlılığın sürdürüldüğünü ortaya koymaktadır.[5]
Anlaşılacağı üzere Türkmenistan Cumhurbaşkanı Sayın Berdimuhamedov, ülkesinin Özbekistan ve Kazakistan’la olan ilişkilerini geliştirme noktasında somut adımlar atmakta ve bu da Orta Asya merkezli entegrasyon süreçlerine olumlu yansımaktadır. Böylece ilişkiler, bölge devletlerinin dış politika prensiplerine uygun bir biçimde çok yönlü-vektörlü, çok boyutlu ve dengeye dayalı bir yaklaşımla karşılıklı çıkarlara öncelik veren bir perspektifle gelişmektedir.
Bahse konu olan işbirliklerinin iki önemli sonucunun olacağı öngörülebilir. Bunlardan ilki, meselenin Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) boyutuyla ilişkilidir. Zira 12 Kasım 2021 tarihinde gerçekleşen İstanbul Zirvesi sırasında TDT, entegrasyonun tüm üye devletlerin ikili ilişkilerinin geliştirilmesi suretiyle derinleştirilmesi noktasında karar almıştır. Elbette bu karar, Türkmenistan’ın 2022 yılının Kasım ayında Semerkant’ta düzenlenecek olan TDT Liderler Zirvesi’nde teşkilata tam üye olacağı düşüncesiyle birleştirildiğinde, Sayın Berdimuhamedov’un Türkmenistan dış politikasına kattığı dinamizmin TDT merkezli entegrasyon süreçlerine de olumlu yansıyacağı öngörülebilir.
İkinci olarak Türkmenistan’ın Özbekistan ve Kazakistan merkezli işbirlikleri üzerinden Orta Koridor’a etkinlik kazandıracak girişimlerde bulunduğu söylenebilir. Elbette bu durum, Çin-Kırgızistan-Özbekistan Demiryolu Hattı bağlamında yürütülen projelerden de bağımsız okunamaz. Dolayısıyla Aşkabat-Astana-Taşkent hattındaki yakınlaşmanın Bişkek ve Pekin’i de kapsadığı görülmektedir.
Bu anlamda Çin’den başlamak suretiyle Orta Asya üzerinden Kafkasya’ya ve oradan da Avrupa’ya uzanan Orta Koridor’un transit ve enerji güzergahı olarak ön plana çıkmaya devam edeceği söylenebilir. Böylelikle Avrupa ile Asya ve dolayısıyla Doğu ile Batı arasındaki etkileşim kuvvetlenecektir.
Sonuç olarak Sayın Berdimuhamedov, 2022 yılının Ekim ayında gerçekleştirdiği temaslar vesilesiyle gerek ikili gerek TDT gerekse de Orta Koridor kapsamında önemli girişimlerde bulunmuştur. Bu girişimlerin temelinde ise Türkmenistan dış politikasının en önemli amacı olan bölgesel işbirliği, istikrar, güvenlik, kalkınma ve refahı sağlama amacı vardır. Dolayısıyla hem TDT hem de Orta Koridor, diyaloğu barışın teminatı sayan ve devletlerin egemen eşitliği prensibi çerçevesinde karşılıklı saygıya dayanan ilişkiler üzerinden önemli bir yükseliş dönemine girmektedir.
[1] Mehmet Seyfettin Erol, “Turkmenistan, the Address of Continuity in the Search for Peace: “Dialogue is the Guarantee of Peace””, ANKASAM, https://www.ankasam.org/turkmenistan-the-address-of-continuity-in-the-search-for-peace-dialogue-is-the-guarantee-of-peace-1/?lang=en, (Erişim Tarihi: 27.10.2022).
[2] “Kazakhstan and Turkmenistan Adopt Comprehensive Program of Cooperation”, Prime Minister.kz., https://primeminister.kz/en/news/kazakhstan-and-turkmenistan-adopt-comprehensive-program-of-cooperation-1794242, (Erişim Tarihi: 27.10.2022).
[3] Aynı yer.
[4] “С.Бердымухамедов и Ш.Мирзиёев открыли парк “Ташкент” и дали старт строительству зоны приграничной торговли”, Heronikatm, https://www.hronikatm.com/2022/10/tashkent-park-opening/, (Erişim Tarihi: 27.10.2022).
[5] Perizat Risbekkızı, “A New Level of Strategic Partnership: Uzbekistan-Turkmenistan Relations”, ANKASAM, https://www.ankasam.org/a-new-level-of-strategic-partnership-uzbekistan-turkmenistan-relations/?lang=en, (Erişim Tarihi: 27.10.2022).
