2025 yılının Mayıs ayında Brezilya’da ilk kez ticari bir tavuk çiftliğinde kuş gribi vakası tespit edilmesi, ülkenin hayvansal gıda ihracatı açısından büyük bir şok etkisi yaratmıştır.[1] Rio Grande do Sul eyaletinin Montenegro şehrinde bildirilen bu vaka, Brezilya’nın hayvansal ürün üretiminde dünya liderlerinden biri olması nedeniyle yalnızca yerel bir sağlık krizi değil, aynı zamanda küresel gıda zincirini etkileyebilecek potansiyel bir ticaret krizi anlamına da gelmektedir. Brezilya Tarım Bakanlığı, vakayı hızlı bir şekilde Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü’ne (DHSÖ) bildirmiş ve kontrol önlemleri devreye alınmıştır.
Vakaların duyulmasının ardından Çin, Avrupa Birliği (AB), Meksika, Arjantin ve Güney Kore gibi Brezilya’nın önemli ticaret ortakları tavuk ve türev ürünlere yönelik ithalat kısıtlamaları uygulamaya koymuştur. Bu yasaklar bazı ülkelerde ülke genelini kapsarken, diğerlerinde yalnızca vakaların çıktığı eyalet ya da şehir özelinde sınırlamalar getirilmiştir. Özellikle Japonya ve Suudi Arabistan gibi ülkeler yalnızca Montenegro şehrinden gelen ürünlere yasak koyarken, Çin gibi büyük ithalatçılar ülke çapında yasak kararı almıştır. Bu durum, Brezilya’nın kümes hayvancılığı ihracatında kısa vadeli bir daralmaya neden olmuştur.[2]
İhracat kısıtlamaları nedeniyle uluslararası satışlar azalınca, Brezilya’daki iç piyasada tavuk arzı artmış ve bu arz fazlası tüketici fiyatlarına yansımıştır. Haziran ayı itibarıyla tavuk eti fiyatlarında ortalama %7’lik bir düşüş yaşanmıştır.[3] Bu düşüş, özellikle gıda enflasyonuyla mücadele eden Brezilya Hükümeti açısından kısa vadede olumlu gibi görünse de üreticiler için ciddi ekonomik kayıplara yol açmıştır. Üreticilerin bir kısmı, arz-talep dengesizliğini önlemek amacıyla üretimlerini kısma kararı aldı ki bu da uzun vadede iç piyasa fiyatlarında yeniden artış riski yaratmaktadır.
Salgının yayılmasını engellemek adına Tarım Bakanlığı ve özel sektör büyük çaplı itlaf politikalarına yönelmiştir. İlk olarak enfekte olduğu tespit edilen çiftlikteki 17.000 tavuk itlaf edilmiştir.[4] Ardından BRF ve JBS gibi büyük üretici firmalar, herhangi bir enfeksiyon tespit edilmemesine rağmen tedbir amaçlı yaklaşık 141.000 tavuğu itlaf etmiştir.[5] Buna ek olarak çiftliklere giriş çıkışlarda duş alma zorunluluğu, kıyafet değişimi ve binaların çevresinde fiziksel izolasyon önlemleri gibi katı biyogüvenlik kuralları getirilmiştir. Bu önlemler hem virüsün çiftlik içinde yayılmasını hem de bölgesel salgınları önlemeyi amaçlamıştır.
Brezilya’nın Amazon Havzası, And Dağları ve kıyı dağları gibi doğal coğrafi engelleri, virüsün yurt içindeki yayılımını sınırlama açısından önemli bir avantaj sağlamıştır. Ancak buna rağmen 2023 yılından beri artan şekilde görülen vahşi kuş vakaları, virüsün kalıcı bir doğa rezervuarına yerleştiğine işaret etmektedir. Özellikle kıyı bölgelerinde ve sulak alanlarda görülen 174’ü aşkın vahşi kuş vakası, uzun vadeli halk sağlığı ve hayvan sağlığı açısından tehlike arz etmektedir.[6] Bu durum, ileride yeni mutasyonlarla birlikte yeni salgınlara zemin hazırlayabilir.
Haziran ayı itibarıyla, 28 gün boyunca yeni vaka bildiriminin yapılmaması üzerine DHSÖ tarafından Brezilya’nın “kuş gribinden arınmış ülke” statüsüne yeniden kavuştuğu ilan edilmiştir.[7] Bu gelişmenin ardından Japonya, Irak, Güney Kore, Pakistan, Suudi Arabistan gibi toplam 17 ülke, Brezilya’ya uyguladıkları kısıtlamaları kaldırmıştır. Özellikle Japonya’nın hızlı bir şekilde ticareti normalleştirmesi, Brezilya için stratejik bir toparlanma işareti olmuştur. Böylece Brezilya, ticaretin yeniden başlamasıyla ekonomik kayıpların bir kısmını telafi etme şansına sahip olmuştur.[8]
Kuş gribi, insanlara nadiren bulaşsa da virüsün zaman içinde mutasyon geçirerek insanlar arasında bulaşabilir hale gelme potansiyeli ciddi bir halk sağlığı endişesi yaratmaktadır. Şu anki vakalarda insanlar arasında bulaş riski oldukça düşük görünmektedir. Ancak vahşi hayvan popülasyonlarında virüsün endemik hale gelmesi, bu riskin tamamen ortadan kalkmadığını göstermektedir. Özellikle çiftliklerde çalışanların kişisel korunma tedbirlerini sıkı uygulamaları, zoonotik geçişlerin önlenmesinde kritik önem taşımaktadır.
Brezilya, şimdilik aşılamaya başvurmamış olsa da DHSÖ gibi uluslararası kuruluşlar yüksek riskli bölgelerde aşılama stratejilerinin devreye alınmasını teşvik etmektedir. Ancak aşılama, uluslararası ticarette “enfekte hayvan ile aşılı hayvanı ayırt edebilme” (DIVA) gibi teknik koşullar nedeniyle hem lojistik hem diplomatik açıdan karmaşık bir süreçtir. Bu nedenle önümüzdeki dönemde, aşılamanın izlenebilirliğini artıracak dijital kayıt sistemlerinin ve sertifikasyon protokollerinin oluşturulması beklenmektedir.
Brezilya’da görülen kuş gribi vakası, yalnızca ülke ekonomisini değil, küresel gıda tedarik zincirini de etkileyen bir sınav olmuştur. Hızlı müdahale, katı biyogüvenlik önlemleri ve uluslararası şeffaflık sayesinde salgın 28 gün içerisinde kontrol altına alınmıştır. Ancak vahşi kuş popülasyonlarında virüsün endemik hale gelmesi, gelecekte yeni salgınların ortaya çıkabileceğine işaret etmektedir. Bu bağlamda sadece hayvan sağlığına değil, iklim değişikliği, göçmen kuş rotaları ve ticaretin kırılganlığı gibi çok boyutlu risklere karşı da entegre bir yaklaşım gerekmektedir. Brezilya’nın bu krizi nasıl yönettiği, gelişmekte olan tarım ülkeleri için hem bir örnek hem de bir uyarı niteliği taşımaktadır. Kalıcı çözüm için ise “Tek Sağlık” yaklaşımı ve dijital izleme sistemleri büyük önem arz etmektedir.
[1] Mano, Ana, Roberto Samora ve Debora Ely. “Brazil Poised to Declare Itself Bird Flu ‘Free,’ State Official Says.” Reuters, https://www.reuters.com/business/healthcare-pharmaceuticals/brazil-poised-declare-itself-bird-flu-free-state-official-says-2025-06-18/, (Erişim Tarihi: 29.06.2025).
[2] Mano, Ana, ve Isabel Teles. “Brazil Says Japan, 16 Others Removed Bird Flu‑Related Trade Restrictions.” Reuters, https://www.reuters.com/business/healthcare-pharmaceuticals/brazil-says-japan-16-others-removed-bird-flu-related-trade-restrictions-2025-06-24/, (Erişim Tarihi: 29.06.2025).
[3] “Brazil Agriculture Minister: Signs Show Efficient Control of Bird Flu Outbreak.” Reuters, https://www.reuters.com/business/healthcare-pharmaceuticals/brazil-minister-says-signs-show-efficient-control-bird-flu-outbreak-2025-06-04/, (Erişim Tarihi: 29.06.2025).
[4] Aynı yer.
[5] Aynı yer.
[6] Mano, Ana, ve Tom Polansek. “Geography Helps Shield Brazil from US‑Style Bird Flu Epidemic, for Now.” Reuters, https://www.reuters.com/business/environment/geography-helps-shield-brazil-us-style-bird-flu-epidemic-now-2025-06-18/, (Erişim Tarihi: 29.06.2025).
[7] Romani, Andre ve Natalia Siniawski. “Iraq Removes, South Korea Eases Restrictions on Import of Brazil Chicken Meat.” Reuters, https://www.reuters.com/business/healthcare-pharmaceuticals/iraq-removes-south-korea-eases-restrictions-import-brazil-chicken-meat-2025-06-23/, (Erişim Tarihi: 29.06.2025).
[8] Mano ve Teles, “Brazil Says Japan.”
