Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ), üye ülkeler arasında siyasi, ekonomik ve savunma işbirliğini ve ilişkileri derinleştirmek amacıyla oluşturulmuş Asya merkezli bir kuruluştur. Orta Asya ülkelerinin ve Rusya gibi üyelerin yanı sıra ŞİÖ; Çin, Hindistan ve Pakistan gibi bölgesel rekabet mücadelesi sürdüren aktörleri de bir araya getirmesi hasebiyle oldukça önemli bir örgüttür. ŞİÖ Dönem Başkanlığı’nın teması “Güvenlik” olan Hindistan, bölgede çeşitli alanlardaki ortaklıkları teşvik etme konusunda ŞİÖ’ye özel ihtimam göstermektedir.
Yeni Delhi yönetiminin ev sahipliğini yaptığı ŞİÖ toplantılarındaki tutumu da bu ilgisini ortaya koyar niteliktedir. Nitekim ŞİÖ Savunma Bakanları Toplantısı, 28 Nisan 2023 tarihinde Yeni Delhi’de gerçekleştirilmiştir. Görüşmeye Çin Savunma Bakanı Li Shangfu ile Rus mevkidaşı Sergey Şoygu, Tacikistan’dan Albay General Sherali Mirzo, Kazakistan’dan Albay General Ruslan Zhaksylykov, Özbekistan’dan Bahadır Kurbanov ve Kırgızistan’dan Tümgeneral Taalaibek Omuraliev katılmıştır.[1] Belarus ve İran temsilcileri de gözlemci olarak toplantıda yer almıştır.
Pakistan Savunma Bakanı Khawaja Asif’in ise toplantıya çevrimiçi formatta katıldığı bilinmektedir. Asif’in bu tutumu, Hindistan-Pakistan geriliminin bir yansımasıdır. İki ülke arasındaki rekabet ve bölgesel mücadele, ŞİÖ içerisinde de devam etmektedir. Ancak bölgesel tehditler, terörizm ve aşırılıkla mücadele noktasında, her iki ülke de ŞİÖ ortaklığına önem vermektedir. Bu da tarafları bir araya getiren önemli bir faktördür.
Aynı zamanda ŞİÖ, bölgesel tehditlerle mücadele ve terörizme karşı işbirliği noktasında tarafları ortak zeminde buluşturmaktadır. Bu kapsamda ŞİÖ, 2021 yılı sonrasında savunma ortaklığına daha fazla dikkat göstermeye başlamıştır, denilebilir. Söz konusu dönemden itibaren Rusya-Ukrayna Savaşı’nın patlak vermesi ve Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) Afganistan’dan çekilmesiyle ortaya çıkan yeni bölgesel gerçeklikler, güvenlik ve savunma politikalarını önemli ölçüde etkilemiştir. Dolayısıyla kurumsal düzeydeki yeni girişimlerin de önem kazandığını söylemek mümkündür. Nitekim bahsi geçen toplantının temel odak noktasının da Afganistan’daki gelişmelerle birlikte bölgesel güvenlik olduğu bilinmektedir.
Terörizm ve aşırılıkçılıkla etkin bir şekilde mücadelede ŞİÖ üyesi ülkeler arasındaki koordinasyonun artırılması öncelikli meselelerden biridir. Zaten toplantıda bu hususa da dikkat çekilmiştir. Hindistan Savunma Bakanı Rajnath Singh, bölgesel güvenlik tehditlerinin altını çizerek kolektif biçimde hareket etmenin ehemmiyetine vurgu yapmıştır. Bununla birlikte Hindistan’ın uluslararası rolünü de öne çıkararak şu ifadeleri kullanmıştır:[2]
“ŞİÖ’yü daha güçlü ve daha güvenilir bir uluslararası grup yapmak istiyorsak, en büyük önceliğimiz terörizmle etkin bir şekilde mücadele etmek olmalıdır… Hindistan, ŞİÖ üyeleri arasındaki güven ve işbirliğini güçlendirmeye çalışıyor.”
Bir yandan işbirliği ve ortaklıkları öne çıkaran Hindistan, diğer taraftan da ŞİÖ liderliği sürecini olabildiğince etkin kullanmaya ve fırsatları değerlendirmeye gayret göstermektedir. Yeni Delhi; gündem belirleme, üye ülkeleri yönlendirme, uluslararası imajını pekiştirme, terörle mücadele kapsamında ikili münasebetlerini derinleştirme ve Orta Asya ülkeleriyle ilişkilerini derinleştirme noktasında birtakım avantajlara sahiptir. Afganistan merkezli gelişmeler de söz konusu avantajların temelini oluşturmaktadır. Yerel radikal grupların hareketlilikleri ve terör örgütü Devlet’ül Irak ve’ş Şam (DEAŞ) başta olmak üzere terör gruplarının faaliyetleri, ülkeleri birlikte hareket etmeye yönlendirmektedir.
Diğer yandan Savunma Bakanları Toplantısı, askeri işbirliği ve savunma noktasında yapılan ikili görüşmelere alan açması sebebiyle de mühimdir. Savunma Bakanları Toplantısı’ndan önce ŞİÖ çerçevesinde birlikte hareket eden; ancak bölgesel rekabet halinde olan Çin ve Hindistan’ın Savunma Bakanları arasında bir görüşme gerçekleştirilmiştir.
Bilindiği gibi, Pekin ile Yeni Delhi arasında sınır sorunları bulunmaktadır. Aynı zamanda taraflar arasında bölgesel rekabet de söz konusudur. Savunma Bakanları arasındaki görüşme ve ılımlı bir diyaloğun oluşması da bu anlamda sınır gerginliklerine olumlu yansıyabilir. İkili görüşmede Shangfu ve Singh, Hindistan ile Çin arasındaki ilişkiler hakkında görüş alışverişinde bulunmuştur. Ayrıca Singh, Yeni Delhi ile Pekin arasındaki münasebetlerin gelişmesinin sınırlarda barış ve huzurun hakim olmasına bağlı olduğunu belirtmiştir.[3]
Bununla birlikte Çin Savunma Bakanı’nın Hindistan ziyareti, iki ülke arasında 2020 yılında yaşanan çatışmalardan sonra gerçekleşen ilk ziyaret olması hasebiyle de önemlidir. Bu nedenle ikili görüşme ve ŞİÖ toplantısı çerçevesinde askeri ve diplomatik kanalların geliştirilmesi için adımlar atılması muhtemeldir. Nitekim tarafların dostane ve samimi bir görüş alışverişinde bulunduğu ve yakın temas ve diyalogu sürdürme konusunda anlaştıkları dile getirilmiştir. Çin Savunma Bakanlığı tarafından yapılan basın açıklamasında da ikili görüşmenin Çin-Hindistan sınırının batı kesimindeki ilgili sorunların çözümünü hızlandıracağı ve sınır bölgelerinde barış ve huzuru korumaya devam edeceği belirtilmiştir.[4]
Singh, diğer üye ülkelerin bakanlarıyla da ikili görüşmelerde bulunmuştur. Her bir üye ülke ile Hindistan arasındaki savunma bağlarını güçlendirmeye yönelik süreçlere kapı aralayacak nitelikte olması, bu görüşmelere stratejik nitelik kazandırmaktadır.
İlerleyen süreçlerde Hindistan’ın ŞİÖ içerisindeki konumuna değer katacak başka gelişmelerin de yaşanması muhtemeldir. Aynı zamanda çeşitli işbirliği süreçlerinin de gündeme gelmesi mümkündür. Zira Hindistan, 4-5 Mayıs 2023 tarihlerinde Dışişleri Bakanları Toplantısı’na, 3-4 Temmuz 2023 tarihlerinde ise ŞİÖ Zirvesi’ne ev sahipliği yapacaktır. Toplantılara hangi liderlerin ne şekilde katılacağı henüz belli değildir. Ancak Hindistan’la ilişkilerin seyrinin ve uluslararası gelişmelerin liderlerin tutumunda etkili olacağı söylenebilir.
Savunma Bakanları toplantısı’nda askeri alandaki işbirliklerinin ele alınmasının ve terörizmle mücadele konularının görüşülmesinin ardından bu iki toplantıda da Hindistan’ın geniş kapsamlı dış ticaretinin yanı sıra Kuzey-Güney Ulaştırma Koridoru (INSTC) dahil kapsayıcı bağlantı girişimlerine odaklanılması beklenmektedir.[5] Aynı zamanda Afgan Sorunu ve bölgesel istikrar meselelerine yönelik aktif girişimler de devam edecek gibi gözükmektedir. Şüphesiz Hindistan’ın bu tür girişimlerde oynadığı rol de artmaktadır. Bu anlamda bölgesel ve küresel düzeyde öne çıkmayı amaçlayan bir Yeni Delhi yönetiminden bahsetmek mümkündür.
Görüldüğü üzere; ŞİÖ Dönem Başkanlığı Hindistan’a, ikili ilişkileri geliştirme ve uluslararası meselelerdeki etkinliğini arttırma konusunda avantaj sağlamaktadır. Bununla birlikte yaşadığı bölgesel gerginliklerin dozunu düşürme konusunda da birtakım fırsatlar söz konusudur. Sınır problemlerinin ardından Hindistan’a ilk kez ziyarette bulunan Çin Savunma Bakanı’yla yapılan görüşmelerin olumlu bir atmosferde gerçekleşmesi de buna örnek teşkil etmektedir.
Sonuç olarak İslamabad’la birtakım ihtilaflar yaşamasına rağmen Yeni Delhi’nin ŞİÖ Dışişleri Bakanları Toplantısı ve 2023 yılının Temmuz ayında yapılması planlanan Zirve vesilesiyle ikili ilişkilerde olumlu bir ivmeye sahip olduğu ifade edilebilir.
[1] “SCO Defence Ministers’ Meet Live: We Should Unitedly Fight Terrorism, Says Rajnath Singh”, Wio News, https://www.wionews.com/india-news/india-set-to-host-key-sco-defence-ministers-meet-today-regional-peace-and-security-on-agenda-586843, (Erişim Tarihi: 28.04.2023).
[2] “India Striving to Bolster Trust and Cooperation Among SCO Members: Rajnath Singh at SCO Defence Ministers’ Meet”, Devdiscourse, https://www.devdiscourse.com/article/agency-wire/2433013-india-striving-to-bolster-trust-and-cooperation-among-sco-members-rajnath-singh-at-sco-defence-ministers-meet, (Erişim Tarihi: 28.04.2023).
[3] “SCO Defence Ministers’…”, a.g.m.
[4] “Chinese Defense Minister Attends SCO Meeting in India to Enhance Security Cooperation”, Global Times, https://www.globaltimes.cn/page/202304/1289920.shtml, (Erişim Tarihi: 28.04.2023).
[5] “India to Host SCO Summit on July 3-4 in New Delhi”, Economic Times, https://economictimes.indiatimes.com/news/india/india-to-host-sco-summit-on-july-3-4-in-new-delhi/articleshow/99829221.cms, (Erişim Tarihi: 28.04.2023).
