Spor diplomasisi, ülkelerin uluslararası ilişkilerde spor faaliyetlerini bir dış politika aracı olarak kullanımını ifade etmektedir. Bu strateji, devletlerin yumuşak güç unsurlarını daha etkin kullanmalarına, küresel imajlarını iyileştirmelerine ve milletlerarası iş ortaklığını artırmalarına olanak tanımaktadır. Spor, kültürler arası diyaloğu teşvik ederken, aynı zamanda diplomatik bağlantıların geliştirilmesine de katkıda bulunmaktadır.
Kazakistan, bağımsızlığını elde ettiği 1991 yılından beri spor diplomasisini uluslararası tanınırlığını artırmak ve küresel düzeyde prestij kazanmak amacıyla yürütmektedir. 2011 Asya Kış Oyunları ve 2017 Dünya Kış Üniversite Oyunları gibi uluslararası spor organizasyonlarına ev sahipliği yapan Kazakistan, hem altyapısını geliştirmiş hem de bölgesel bir spor merkezi olma yönünde önemli adımlar atmıştır. Bunun yanı sıra Kazak sporcuların milletlerarası müsabakalarda elde ettikleri başarılar, Kazakistan’ın dış politika gayeleriyle uyumlu bir şekilde milli kimliğin inşa edilmesi ve yumuşak güç kapasitesinin artırılmasına katkı sağlamaktadır.
Paralimpik spor, engelli bireylerin hem ulusal hem de uluslararası spor faaliyetlerine katılmalarına olanak tanıyan, fiziksel engellerini aşarak mücadele ruhunu ve eşitlik ilkesini yücelten bir spor dalı olarak 20. yüzyıl ortalarında ortaya çıkmıştır. Günümüzde Paralimpik Oyunlar, olimpiyatlarla eşdeğer bir şekilde organizasyon niteliği taşıyarak sporun kapsayıcı olmasını ve toplumsal dönüşümün yarattığı gücü gözler önüne sermektedir. Bu açıdan bakıldığında Kazakistan, özellikle geçtiğimiz on yılda Paralimpik sporlarda göstermiş olduğu gelişimle dikkatleri üzerine çekmektedir.
Kazakistan Ulusal Paralimpik Komitesi (NPC), 2002 yılında kurulmuş ve kurulduğu andan itibaren Paralimpik hareketin ilkelerini yaygın bir hale getirmeyi, engelli sporcuların milletlerarası organizasyonlara hazırlanma ve sporun kapsayıcılığını teşvik etmeyi hedeflemiştir. Kazakistan’da Paralimpik sporunun güçlü bir hale gelmesinde idarenin ve özel girişimcilerin katkıları bulunmaktadır. 2015 yılında Kazakistan Ulusal Paralimpik Komitesi başkanlığına atanan iş insanı Kairat Boranbayev, bu aşamada önemli figürlerden biri olmuştur. Onun desteğiyle 2018 yılında açılışı gerçekleştirilen Paralimpik Eğitim Merkezi, hem Kazakistan içinde hem de Orta Asya bölgesinde bir ilke imza atmıştır. Bu merkez, farklı alanlarda sporcuların en modern tesislerde çalışmasına olanak sağlarken, bunun yanı sıra yurttaşların da spor yapabilmesini mümkün kılmıştır. Bunun bir çıktısı olarak gerçekleştirilen Paralimpik hareket, elit sporcuların başarılarının yanı sıra toplumun geneline yayılan bir sosyal projeye evrilmiştir. Bunun yanı sıra Boranbayev’in liderliğiyle Kazakistan, Paralimpik spor için bölgenin merkezi konumu haline gelmiştir. Bu vesileyle Özbekistan’dan Malezya’ya, Tunus’tan Birleşik Arap Emirlikleri’ne dek pek çok devletin uzmanlarına da ev sahipliği yapmıştır.[i]
Paralimpik Eğitim Merkezinin her ay 4.500’den fazla özel gereksinimli bireye hizmet sunması, Kazakistan’ın sporu bir sosyal politika şekline dönüştürdüğünü göstermektedir. Bunun yanı sıra 17 farklı branşta ücretsiz bir şekilde sunulan antrenman olanakları, bilhassa genç kuşakların spora yönelmesine olanak sağlamaktadır. Bu vesile, engellilerin sadece rehabilitasyonu değil, bunun yanı sıra profesyonel bir kariyer elde ettikleri bir ortam oluşturmaktadır.[ii]
Paris 2024 Paralimpik Oyunları’nda Kazakistan’ın elde ettiği başarılarının bir kısmı, kurumsal ve sosyal altyapının doğrudan bir sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. Ülke, 44 sporcuyla katıldığı organizasyonda 9 madalya elde ederek derecelendirmede ise 39. sırada yer almıştır. Paris 2024’ün Kazakistan açısından en dikkat çekici sonucu takım sporları açısından erkekler voleybol takımının Brezilya karşısında elde etmiş olduğu 3-0’lık galibiyettir. Bu sonuç, sadece bir maç skoru değil, aynı zamanda 1996 Atlanta’dan beri ilk defa sahneye çıkan Kazakistan’ın azminin bir göstergesi olarak kamuoyuna yansımıştır. Kazakistan’ın bu alandaki başarısı sadece ekonomik kaynaklarla bağlantılı değil, aynı zamanda kurumsal vizyonla da ilintilidir.[iii]
Kazakistan’ın Paralimpik sporlar aracılığıyla kazanmış olduğu prestij, uluslararası ilişkilerde de önemli bir etki yaratmaktadır. Spor diplomasisi, son senelerde devletler için giderek daha önemli bir yumuşak güç unsuru şekline gelmiştir. Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev’in Bişkek’e gerçekleştirdiği resmî ziyaret, bu durumun en somut örneklerinden bir tanesidir. Bişkek’te düzenlenen ikili görüşmelerde yatırım, ticaret ve ulaşım gibi klasik meselelerin dışında spor alanında da iş ortaklığının gündeme gelmesi, sporun diplomatik bir araç şeklinde kullanılmakta olduğunu göstermektedir.[iv]
Geleceğe bakıldığında, Kazakistan’ın Paralimpik spor vizyonunun daha da genişleyeceği ön görülmektedir. 2028 yılındaki Los Angeles ve 2032 yılındaki Brisbane Oyunları için şimdiden hazırlık yapılması, sporcuların uzun vadeli planlamayla desteklenmesi önem arz etmektedir.
Sonuç olarak Kazakistan’ın Paralimpik alanda sağladığı başarıları, sadece spor konusundaki gelişimin değil, aynı zamanda bölgesel diplomasiye katkının, toplumsal kapsayıcılığın ve milletlerarası imajın bir yansıması şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Paralimpik hareketin temel ilkelerinden olan dayanışma, eşitlik ve azim, Kazakistan’da somut politikalarla desteklenmiş ve tarihi başarılarla nihayete ermiştir. Paris 2024’te varılan neticeler, bu aşamanın bir başlangıç olduğunu göstermektedir. Önümüzdeki dönemde Kazakistan’ın Paralimpik dalda hem bölgesel liderlik hem de küresel görünürlük konusunda daha da öne çıkması hedeflenmektedir. Bu önemli vizyonun hayata geçmesi için ülkenin, sporcuların ve toplumun tüm kesimlerinin birlikte hareket etmesi gerekmektedir.
[i]“National Paralympic Committee of the Republic of Kazakhstan”, Almaty, https://almaly.kz/en/active/soc-otvetstvennost/national-paralympic-committee-of-the-republic-of-kazakhstan/, (Erişim Tarihi: 22.08.2025).
[ii] Aynı yer.
[iii] “Kazakhstan Achieves Historic Success at Summer Paralympic Games in Paris”, Caspian News,https://caspiannews.com/news-detail/kazakhstan-achieves-historic-success-at-summer-paralympic-games-in-paris-2024-9-9-15/, (Erişim Tarihi: 22.08.2025).
[iv] “Bitemirov bolsters Kazakhstan’s best Paralympic Games finish with defeat of Brazil”, World Para Wolley, https://worldparavolley.org/bitemirov-bolsters-kazakhstans-best-paralympic-games-finish-with-defeat-of-brazil/ (Erişim Tarihi: 22.08.2025).
