Rusya’da iktidarda bulunan Birleşik Rusya Partisi milletvekili Yevganiy Federov, Ermenistan’ı “jeopolitik açıdan çıkmazda olan bir ülke” şeklinde nitelendirmiştir. Federov, “Ermenistan’da iktidar, Kiev’de olduğu gibi Turuncu Devrim süreciyle Amerika Birleşik Devletleri (ABD) tarafından iş başına getirilmiştir. Ancak Ermenistan’ın bekası, Rusya’ya bağlıdır.”[1] açıklamasında bulunmuştur. Fedorov’a göre, söz konusu ülkede Rus düşmanlığı yaşanmaktadır ve bu sorunun Rus yasalarına göre çözülmesi gerekmektedir. Zira Ermenistan, Sovyetler Birliği’nden yasal yollarla ayrılmamış, yasadışı bir devlet yapılanmasıdır. Dolayısıyla bu meselenin çözülmesi gerekmektedir.[2]
Öte yandan Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü’nün (KGAÖ) Erivan zirvesi öncesinde; 22 Kasım 2022 tarihinde Ermenistan’da Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ve Belarus Cumhurbaşkanı Alexander Lukaşenko’yu protesto etmek için yüzlerce kişi bir araya gelmiştir. Bu eylem sırasında protestocular, “Rusya ve KGAÖ düşman, Putin katildir!” yazılı pankartlar taşımıştır.[3]
Ermeni toplumunda Rusya’nın politikalarına karşı tepki arttıkça, Rus siyasi elitleri arasında da Erivan’a yönelik açıklamalar sertleşmektedir. Bu durumun temelinde ise Rusya ve KGAÖ’nün İkinci Karabağ Savaşı’nda da savaştan sonra dönem dönem yaşanan çatışmalarda da Ermenistan’a beklediği desteği verememesi yatmaktadır.
Nitekim Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, 23 Kasım 2022 tarihinde Erivan’da düzenlenen KGAÖ Zirvesi’nin Sonuç Bildirgesi’ni ve Erivan’a yardım konulu karar taslağını imzalamayı reddetmiştir. Bu konuda Paşinyan, “KGAÖ, üyesi olan Ermenistan’ı örgütün bir parçası olmayan Azerbaycan’a karşı korumamıştır.” demiştir.[4] Ayrıca Ermeni lider, örgütün hantal bir yapısının bulunduğunu ve hızlı karar alınamadığını belirterek şunları ifade etmiştir:[5]
“2022 yılının Ocak ayında Kazakistan’daki kitlesel protestolar sırasında KGAÖ’nün isyanları durdurmaya ve darbeyi önlemeye yardımcı olan bir çözüm geliştirmesi bir gün sürmüştür. Ermenistan’ı Azerbaycan’a karşı savunma konusunda ise KGAÖ, başarısız olmuştur. Çünkü ittifak sorumluluğunu yerine getirmemektedir.”
Esasen Moskova-Erivan hattındaki sorunlar yeni değildir. Paşinyan’ın iktidara gelmesine dayanan bir anlaşmazlık hali söz konusudur. Çünkü Ermenistan Başbakanı’nın temel hedefi, ülkesini Rusya’nın etkisinden çıkararak daha demokratik bir ülke haline getirmek ve dünyaya entegre etmektir. Moskova ise bu jeopolitik yönelimi “ihanet” olarak değerlendirmektedir.
Paşinyan’ın eleştirilerini ve Sonuç Bildirgesi’ni imzalamamasını yorumlayan Kremlin Sözcüsü Dmitri Peskov ise “Paşinyan, KGAÖ’nün Azerbaycan-Ermenistan çatışmalarındaki tutumunu tenkit etme hakkına sahiptir; fakat örgüte hala ihtiyaç duyduğu da açıktır.” demiştir.[6]
Rusya-Ermenistan ilişkilerinin her geçen gün daha da gerildiğini söylemek mümkündür. Erivan, Moskova’nın desteğini alamamasından dolayı üyeliğini sorgulamakta ve birtakım açıklamalar yaparak Rusya’nın üzerinde baskı oluşturmaya çalışmaktadır. Dahası Ermenistan, bu eleştiriler vesilesiyle KGAÖ’yle bağlarını koparmak istemektedir.
Kremlin ise KGAÖ’yü yeniden birliktelik ve dayanışma ruhu ön plana çıkan bir örgüte dönüştürmenin yollarını aramaktadır. Bu yüzden de Paşinyan’ın örgüte saygı duymadığını belirten açıklamaları, Moskova’da rahatsızlık yaratmaktadır. Bu çerçevede Rusya, bir yandan Ermenistan’ı kaybetmeyecek bir formül ararken; diğer taraftan da Paşinyan yönetimiyle mücadeleye hazırlanmaktadır.
Bu noktada Rusya’nın Paşinyan Hükümeti’ni gözden çıkardığını öne sürmek mümkündür. Ancak Moskova, Paşinyan’a alternatif oluşturacak bir politikada geliştirmemiştir. Bu sebeple de Federov gibi politikacılar üzerinden bazı mesajlar vererek Ermenistan’ın meşruiyetini tartışmaya açmaktadır. Belirtmek gerekir ki; bu tarz çıkışların temel amacı Paşinyan’ın üzerinde baskı kurmak ve böylece Ermeni liderin Rusya karşıtı duruşunu sınırlandırmaktır.
Bununla birlikte mevzubahis açıklama, Rusya’nın eski Sovyetler Birliği ülkeleriyle ilişkileri bozulduğunda bu devletlerin meşruluğunu sorgulayabileceğine de işaret etmektedir. Zira Federov’un Ermenistan hakkındaki açıklamaları, Ukrayna örneğini hatırlatmaktadır. Benzer bir şekilde Kazakistan’da KGAÖ’ye ilişkin çeşitli tartışmaların yaşandığı dönemlerde de Rusya’daki bir devlet televizyonunda Kazakistan’a yönelik tehdit açıklamaları yapılmıştır. Hatta bu yayında Kazakistan’ın bir sorun olduğu ve Ukrayna’dan sonra bu soruna yoğunlaşılacağı belirtilmiştir.
Rusya komşu ülkelerin mevcut yönetimlerini meşru görmediği mesajını vererek bu ülkelere karşı askeri güç kullanma ihtimalinin bulunduğu sinyalini vermektedir. Lakin bu tehditler, söz konusu ülkelerin Rusya’dan uzaklaşmasına yol açmakta ve post-Sovyet ülkeler, yeni müttefik arayışlarına yönelmektedir.
Tüm bu bilgilerden hareketle, Rusya’nın Ermenistan üzerindeki nüfuzunun azalmaya başladığı söylenebilir. Bu da Moskova’nın Bakü’yle ilişkilerini geliştirmesini beraberinde getirecektir. Ancak Paşinyan yönetiminin meşru sayılmaması ve Rusya’ya yakınlığıyla tanınan Karabağ Klanı’nın önünün açılması, Bakü’nün bölgedeki çıkarlarına zarar verebilir.
Sonuç olarak Ermenistan-Rusya ilişkilerinin kötüleşmesi, KGAÖ’nün geleceğini tartışmaya açmaktadır. Zira Erivan, güvenlik arayışı noktasında Washington ve Paris’le olan münasebetlerine önem vermektedir. Bu durum ise Rusya’yı Kafkasya bölgesinde yeni bir denge ve işbirliği arayışına yönlendirecek gibi gözükmektedir.
[1] ““Вопрос надо решать”: В российской Думе назвали Армению незаконным государством с проявлениями русофобии”, Obozrevatel, https://news.obozrevatel.com/abroad/vopros-nado-reshat-v-rossijskoj-dume-nazvali-armeniyu-nezakonnyim-gosudarstvom-s-proyavleniyami-rusofobii.htm, (Erişim Tarihi: 25.11.2022).
[2] Aynı yer.
[3] “В Ереване в преддверии саммита ОДКБ провели антироссийскую акцию: люди вышли с флагами Украины и плакатами “Путин – убийца”. Фото и видео”, Obozrevatel, https://news.obozrevatel.com/abroad/v-erevane-v-preddverii-sammita-odkb-proveli-antirossijskuyu-aktsiyu-lyudi-vyishli-s-flagami-ukrainyi-i-plakatami-putin-ubijtsa-foto-i-video.htm, (Erişim Tarihi: 25.11.2022).
[4] “Пашинян раскритиковал работу ОДКБ и отказался подписывать документы”, Gazeta.Ru, https://www.gazeta.ru/politics/2022/11/23/15831991.shtml, (Erişim Tarihi: 25.11.2022).
[5] Aynı yer.
[6] “«Это фиаско»: в Кремле рассказали о разногласиях в ОДКБ”, Biznes Online, https://m.business-gazeta.ru/news/573090, (Erişim Tarihi: 25.11.2022).
