Mevcut çatışmalar, zayıf küresel ekonominin baskısı altında dalgalanan petrol ve gaz piyasalarını etkisi altına devam etmektedir. Ham petrol, bazı fiyat dalgalanmalarına neden olmuş olsa da son zamanlarda Orta Doğu’daki çatışmaların bir sonucu olarak doğalgaz fiyatları çoğu etkiyi absorbe etmiş durumdadır. Doğalgaz fiyatları, Ekim ayında %15 artmış ve son sekiz ayda %40’lık bir yükseliş yaşamıştır. Jeopolitik çatışmanın, zayıf bir küresel ekonomi arka planında gerçekleşmesi nedeniyle özellikle Avrupa’da gaz piyasalarının ne yönde ilerleyeceği sorusu kaçınılmazdır. Tam ölçekli bir savaş durumunda, Bloomberg Ekonomi’nin tahminine göre, küresel ekonomi 1 trilyon dolarlık bir kayıpla resesyona girebilir ve petrol fiyatları varil başına 150 doları bulabilir. Bu da doğal olarak gaz piyasalarının daha da yükselmesine neden olabilir.[1]
Euro Bölgesi ekonomisi doğalgaz talebinde yavaşlama yaşayabilir. Doğalgaz fiyatlarının uzun süreli bir şekilde yüksek seviyelerde kalmama olasılığı, küresel ekonominin ve özellikle Euro Bölgesi ekonomisinin yavaşlaması nedeniyle hala ihtimaller arasındadır. Avrupa’nın en büyük ekonomisi Almanya’da iş faaliyeti dördüncü ay üst üste daralmıştır. En son PMI (Project Management Institute) verilerine göre; imalat ve hizmet sektörleri bir düşüş göstermiştir. Euro Bölgesi’nin ikinci büyük ekonomisi olan Fransa da Ekim ayında iş faaliyetinde bir daralma bildirmiş, ancak Eylül ayındaki neredeyse üç yılın en düşük seviyesinden hafif bir iyileşme göstermiştir.
Öte yandan Hamas-İsrail çatışmalarının başlamasıyla birlikte Chevron, İsrail Hükümeti’nin kararıyla beraber Tamar sahasındaki üretimlerini durdurmasıyla fiyatlar aniden yükselmiştir. Tamar sahası küresel olarak gaz fiyatlarını etkileyecek kapasitede olmasa bile günlük 7.1-8.5 milyar metreküp üretim yapması ve AB’nin gelecek planları arasında doğalgaz işbirliklerinin bu sahalardan yapılacağı öngörüsüyle beraber çok büyük önem kazanmaktadır. Nitekim Tamar sahasının güvenlik sebepleriyle kapatılmasının ardından gaz üretimi Leviathan sahasından devam etse bile geçtiğimiz haftalara kadar talebi karşılayabilmiş değildir.[2]
Tablo 1. Küresel Gaz Fiyatları (Ocak-Kasım 2023)[3]
Bu trend devam ederse Avrupa’nın en büyük gaz pazarının yıl sonuna kadar %25’ten fazla daralması beklenmektedir. Benzer bir trend, İtalya, Hollanda ve Fransa gibi diğer büyük Avrupa gaz tüketicilerinde de görülmektedir. Hedge fonları, geçen hafta boyunca 125 milyar fit küp eşdeğeri gaz vadeli işlem satmıştır ve doğalgaz fiyatları talepteki yavaşlama nedeniyle %3 daha düşmüştür. Ancak süreç ilerledikçe Ekim’de %1’lik bir artışa işaret eden tüketimde hafif bir artış bekleyebiliriz. Bu, Rusya-Ukrayna Savaşı başladığından bu yana ilk yıllık artıştır.
Bu nedenle piyasanın, arz sarsıntılarına veya daha doğrusu algılanan bir tehdide karşı savunmasız kalacağı ihtimaller dahilindedir. Ayrıca Avrupa enerji piyasalarının, jeopolitik belirsizlik nedeniyle gözlemcileri, tüccarları ve analistleri ayakta tutan güçlü dalgalanmaları deneyimlemesi beklenmektedir. Bu göstergeler, mevcut çatışmanın sınırlı kalması durumunda veya daha fazla tırmanış yaşanmaması durumunda, gaz piyasalarının petrol piyasalarına benzer bir trendi takip edeceğini doğrulamada yardımcı olacaktır.
Rusya’nın Ukrayna’ya savaşından ders çıkardıklarını belirten AB Enerji Komiseri Kadri Simson, “Küresel petrol ve dizel piyasasındaki sıkışıklığa karşı hazırlıklıyız. Tüm zayıflıklarımızı en iyi nasıl ele alacağımızı ve herhangi bir olaya veya aciliyete nasıl hazırlıklı olabileceğimizi anlamak için iyi bir anlayış oluşturmaya çalışıyoruz.” demiştir. AB yetkilileri son haftalarda hem Norveç gibi eski dostlarla hem de Cezayir ve Nijerya gibi yükselen ortaklarla olası kesintilere karşı önceden önlem almak için bir dizi toplantı düzenlediklerini belirtmişlerdir. Kadri Simson, “Gazze krizi ortaya çıktıktan sonra Avrupa komşuluğunda iki çatışmayla karşı karşıyayız.” yorumunu yapmıştır.
Doğu Akdeniz, Avrupa’nın enerji güvenliği için önemli bir sahnedir. Çünkü Avrupa’nın enerji dönüşümü hala jeopolitik belirsizliklerle iç içe geçmiştir. Gazze’deki çatışma ve daha az ölçüde İsrail’in Lübnan sınırındaki çatışma, petrol piyasaları üzerinde sınırlı bir etkiye sahiptir. Fiyatlar, İsrail-Hamas çatışmalarıyla birlikte yükselmiştir. Ancak önemli bir ham petrol referansı olan Brent, kasım ayının ikinci haftasında başlangıç seviyelerine yaklaşarak %4,2 düşmüş ve yaklaşık 81 dolardan işlem görmüştür. İsrail-Hamas çatışmalarının fiyatlar üzerindeki etkisinin zayıflayacağı öngörülmektedir.[4]
[1] “Europe Energy Crisis: Have Natural Gas Prices Peaked?”, Euronews Business, https://www.euronews.com/business/2023/11/16/europe-energy-crisis-have-natural-gas-prices-peaked, (Erişim Tarihi: 16.11.2023)
[2] “Chevron, İsrail’deki Doğalgaz Tesisinde Üretimi Durdurdu.”, Bloomberg, https://www.bloomberght.com/chevron-israil-deki-dogalgaz-tesisinde-uretimi-durdurdu-2339794, (Erişim Tarihi: 09.10.2023).
[3] “Europe Braces For A Winter Of Two Wars.”, Politico, https://www.politico.eu/article/europe-braces-winter-two-wars-energy-price-gas-oil-electricity-hamas-israel-ukraine-russia/, (Erişim Tarihi: 08.11.2023).
[4] Aynı yer.
